حکومت اسلامی، ش 21
در نظام های سیاسی و اجتماعی گذشته، بحث «حقوق شهروندی » - که «آزادی » یکی از اصلی ترین شاخصه های آن است - آنچنان که در جوامع امروزی مطرح می باشد، مطرح نبوده است . اما در دنیای معاصر به دلیل گستردگی نهادهای آموزشی و تربیتی، پیشرفت و توسعه ارتباطات و به تبع آن افزایش و توسعه آگاهی های اجتماعی و شعور سیاسی و همچنین بلوغ فکری انسان امروزی، شاهد «خیزش های انقلابی » متعددی در سطح جهان بوده ایم که به منظور احقاق حقوق اجتماعی و شهروندی به وقوع پیوسته اند .
بی شک آزادی های سیاسی و اجتماعی در هر جامعه ای ریشه در نگرش دولت مردان و حاکمان سیاسی و صاحب نظران اندیشه سیاسی آن جامعه به «انسان » دارد .
با توجه به همین اصل، در گذشته، بسیاری از حاکمان سیاسی، انسان را مقهور اراده خداوند می دانستند و از آن جا که خود را نمایندگان خدا در زمین می پنداشتند، به نام خدا بنیان حکومت استبدادی خویش را مستحکم تر می کردند; آزادی را که یکی از ویژگی های اصیل وجود آدمی است، به صلیب می کشیدند و مانع از شکوفایی استعدادهای نهفته آدمی، که فقط در سایه داشتن آزادی های فردی و اجتماعی امکان پذیر است، می شدند . حکومت کوتاه مدت حضرت علی علیه السلام یکی از درخشان ترین ادوار تاریخ بشری است که در آن، حتی مخالفان و دگراندیشان نیز از فضای باز سیاسی بی بهره نبودند . این همه به نگرش آن حضرت به انسان، قدرت و حکومت باز می گشت .
حضرت با بیان حدیث «امر بین الامرین » عقیده خویش را در مورد آزادی انسان ابراز داشتند . انسانی که با اراده و به دستان خویش، سرنوشت خود را آن گونه که می خواهد، رقم می زند . در نظر آن حضرت، انسان موجودی است آزاد و مختار; چرا که جان آدم علیه السلام مخزن «علم آدم الاسماء کلها» (1) است و این نشان گر ارزش و اهمیت «معرفت » در پرهیز از سقوط در گرداب تباهی و غافل ماندن از هدف خلقت می باشد; این همه بدون «آزادی » میسر نیست . البته به شرط آن که انسان با تسلط بر نفس خویش و هدایت آن به سوی اهداف متعالی، گوهر وجودی خویش را دستخوش تباهی ها نسازد . چرا که با از میان رفتن «آزادگی » که همان حریت نفس از قید و بندها و خواهش های درونی و تعلقات دنیوی و امیال شهوانی است، «آزادی » نیز که حریت اجتماعی و سیاسی است، از بین خواهد رفت .
و تنها با رهیدن از «بندگی نفس » می توان از بندگی بت های دروغین رست; زیرا کسی که اسیر است، همیشه در بند خویش است و قادر نیست جز به خود و خواسته های خود به چیز دیگری فکر کند و به فراتر از خود بیندیشد .
محور اندیشه سیاسی حضرت علی علیه السلام این است که اگر سعادت و کمالی وجود دارد - که دارد - بایستی با «معرفت » و «آگاهی » و «آزادی » گزینش شود; چراکه در غیر این صورت، جامعه به سوی دورنگی و نفاق کشیده خواهد شد .
پی نوشت:
1) بقره: 31
