همشهری ماه، ش 11
مقاله حاضر متن سخن رانی فیلسوف مارکسیست، یورگن هابرماس، در کلیسای «پاول » پس از حادثه 11 سپتامبر است . این مقاله که با عنوان فرعی «تارهای مذهب در جامعه سکولار به ارتعاش درآمده اند» به چاپ رسیده است، در آغاز به تفاوتی اشاره می کند که پس از حادثه یاد شده، به گونه ای آشکار، میان جامعه سکولار و مذهبی بروز کرده است . از نظر هابرماس، بنیادگرایی با وجود زبان مذهبی اش، صرفا یک پدیده مدرن است . در بنیادگرایان، یک عدم تقارن و ناهم زمانی تاریخی میان انگیزه و ابزار وجود دارد و البته این عدم تقارن که از عواقب روند مدرنیزه کردن پرشتاب، افراطی و رادیکال است، آنها را از ریشه های خود جدا ساخته است . آنچه به نظر ما همچون یک روند تخریب خلاق (مدرنیسم سریع) بود، نتوانست مرهمی بر زخم و درد ناشی از نابودی زندگی سنتی آنها بگذارد . بهبود روابط مادی در این میان یک مساله است . عامل تعیین کننده در این ماجرا، عدم ظهور تفکر متجانس بود که به سبب وجود احساسات، به تفکر متجانس در جدایی دین از حکومت منجر نشد . بنابراین اگر کسی بخواهد از جنگ بین فرهنگ ها جلوگیری کند، باید دیالکتیک به پایان نرسیده مان - یعنی روند سکولاریسم غربی - را به یاد بیاورد . «جنگ با تروریسم » ، تنها یک جنگ نیست; برخورد خاموش و بدفرجام میان دنیاها در این جنگ متجلی شده است .
هابرماس با این مقدمه به ماهیت طبیعت گرای زبان علم اشاره می کند و با تاکید بر ناتوانی های علم در توصیف انسان، خاطرنشان می سازد که باید عقل سلیم روشن گر دموکراتیک را در ترجمه همیارانه از محتوای مذهبی به کار گرفت . این عقل سلیم، یک موضوع منفرد نیست; بلکه قانونی معنوی را توصیف می کند که به عمومیت چندصدایی تعلق دارد . اکثریت سکولار نمی توانند در چنین مساله ای نظر خود را به کرسی بنشانند; مگر آن که به اعتراض مخالفانی که احساس می کنند باور اعتقادی شان صدمه دیده است، توجه کنند . در این میان، زبان سکولار، با حذف بسیاری از ارزش ها، فقط رنجش و خشم را به جا می گذارد . دریافت های اخلاقی که تا کنون فقط در زبان مذهبی، بیانی پرمحتوا و فاصله مند یافته اند، می توانند به بازتاب عمومی تری دست یابند و این تقریبا فقط زمانی ممکن است که ارزش های فراموش شده و سودمند، بیانی متفاوت پیدا کنند که به احیای آن کمک کند . روند سکولاریسمی که نخواهد نابودگر باشد، باید کاملا در شکلی از نوعی ترجمان تجلی یابد . این همان درسی است که غرب به عنوان یک قدرت سکولاریزه جهان می تواند از تاریخ خود بیاموزد .