ارتباط زوجین

هر زن و شوهری بدون استثناء می خواهند زندگی مشترک و با صفا و سعادتمندی داشته باشند. و برای یافتن چنین سعادتی به دنبال عوامل خوشبختی می روند، سؤال می کنند، می اندیشند. کتاب می خوانند و مشورت می کنند تا به مقصود خود برسند. برای داشتن روابط موفق با همسر نکات ذیل باید مورد توجه قرار گیرد:

1 گذشت و غماض

عفو کثیر از صفات خداوند است که مؤمنان نیز به این خصلت الهی سفارش شده اند.و در امر همسرداری بیشترین سفارش اسلام برای زن و مرد، اغماض از لغزشهای یکدیگر است. پیامبر (ص) در پاسخ به این سؤال که بهترین بندگان چه کسانی هستند؛ فرمودند... و کسانی که وقتی خشمناک شوند، عفو و اغماض را پیشه خود می سازند. (1)

2 صداقت

زن و مرد از لحظه خواستگاری تا پایان عمر باید بدانند که هیچ دلسوزتر از شریک زندگی آنها نیست. دلسوزی وقتی محقق می گردد که صداقت و راستی در کار باشد.

3 خواسته ها و توقعات مناسب

مسلم است که انسان در اوائل جوانی از تجربه و درآمد و دارایی اندک و احتمالاً سطح تشخیص پایینی برخوردار است. لذا توقع داشتن منزل شخصی و وسائل بالا و رفاه دلخواه در ابتدای زندگی خواسته معقولی نیست. از این رو زن و مرد عاقل از ابتدای زندگی ضمن پذیرفتن این واقعیت، با متانت و تلاش و الگو قرار دادن تجارب بزرگان و خردمندان و با همفکری و درک اوضاع، زندگی خود را به سطح مطلوب می رسانند.

4 مشورت با یکدیگر (2)

مشورت در امور مختلف زندگی با همسرضمن اعلام احترام به اندیشه و فکر وی، باعث تقویت ارتباط و تشدید علاقه و همدلی می شود. امیرالمؤمنین (ع) در این رابطه می فرماید: هیچ پشتیبانی چون مشورت نیست.

5 عذرخواهی در خطا

در زندگی زناشویی طبیعی است که زن و مرد دچار اشتباه شوند. هر خطایی طرف مقابل را افسرده و ناراحت می کند. در نتیجه زندگی خانوادگی که اساس آن محبت و صفاست دچار خدشه و تزلزل می گردد. تنها در صورتی که پس از هر اشتباهی پوزش و عذرخواهی به دنبال آید، زنگار کدورت به زودی زدوده شده و جای آن را صفا و صمیمیت می گیرد و حتی گاه زندگی از ابتدا هم شیرین تر می شود. نکته قابل توجه این است که معذرت خواهی باید متناسب با مقدار جرم و خطا باشد، نه کمتر و نه بیشتر. در مقابل کسی که عذرخواهی نمود، طرف دیگر وظیفه دارد عذر او را بپذیرد. چرا که عدم پذیرش پوزش
دیگران دلیل پستی و فرومایگی انسان است. امام صادق (ع) می فرمایند: بزرگواری انسان، تقوای اوست. (3)
1 از سویی مرتکب اشتباه نشدن بهتر از عذرخواهی کردن است. با این وجود به دلیل جایزالخطا بودن انسان، مدارا و بخشش از توصیه های بزرگان دین و اخلاق است. همان طور که امام صادق (ع) می فرمایند: خداوند اهل مداراست و مدارا را دوست دارد. (4)

6 خوب صدا زدن

هر یک از زن و مرد باید همسر خود را به نامی صدا کند که او بیشتر دوست دارد و خوشترش می آید. چه اسم کوچک باشد و چه نام خانوادگی. در صدا زدن نوع بیان خیلی مهم است. امیرالمؤمنین علی (ع) در همین رابطه می فرماید: بیان هر انسانی حاکی از مراتب قوت نفس و درجه نیروی روانی اوست. (5)
همچنین در جایی دیگر می فرماید: با مخاطب خود مودب سخن بگویید تا او نیز به شما با احترام جواب دهد. (6)

7 سلام کردن

سلام کردن ایجاد انس و الفت می کند. کینه ها و کدورت ها را می زداید. اخم پیشانی ها را باز می کند. سلام باید با صدای بلند و واضح باشد. نه آهسته و نه پنهان. زن و شوهر نباید این نکته را که اسلام به آن اهمیت داده کوچک شمارند و بگویند سلام کردن برای غریبه ها است نه برای زن و شوهر که با هم نزدیکند. پس در سلام کردن بر یکدیگر سبقت بجویید.

8 سخن محبت آمیز

گفتگو و سؤال و جواب زن و مرد باید مؤدبانه باشد نه خصمانه و نفرت انگیز. یک مطلب را می توان به گونه ای ادا کرد که شنونده خوشش آید و پاسخ نیکو دهد. و همان مطلب را می شود طوری بیان کرد که مخاطب یا جواب ندهد یا
جواب زشت و تند بدهد.از سویی زن و شوهر بایستی سعی کنند، در برابر کلمات تند و خشن طرف مقابل، متانت و سعه صدر نشان دهند و صحنه نزاع را به مجلس مزاح تبدیل کنند. چیزی که در ایجاد محبت یا نفرت مهمتر از کلمات و واژه ها است، آهنگ صدا و حرکات دست و چشم و لب و ابرو، هنگام سخن گفتن است. آهنگ نرم و ملایم، محبت و آرامش ایجاد می کند، همان طور که صدای کلفت و خشن ملال و نفرت می آورد. لب خندان و چهره باز، مخاطب را جلب می کند. چنان که ترشرویی و اخم هنگام سخن گفتن، مخاطب را دلسرد و افسرده می کند. زن و شوهر در مکالمات روزمره خود باید این نکات را رعایت کنند.

9 ابراز علاقه

همسران باید به هم علاقه نشان دهند. برخی افراد به گمان این که علاقه باید قلبی باشد و در عمل جلوه گر شود، از اظهار علاقه و محبت پرهیز می کنند و آن را نوعی ریا می شمارند.
روشن است که علاقه باید قلبی باشد و در عمل آشکار شود، اما بیان آن نیز در جای خود لازم است. گاه زن نسبت به علاقه شوهر دچار تردید می شود و نشانه صریح و اعتماد بخشی نمی یابد که به خود آرامش دهد. در این موقعیت بیان علاقه، همچون آبی است که بر آتش درون او پاشیده می شود و او را از التهاب درونی رها می سازد. در روایات اسلامی توصیه شده که علاقه خود را نسبت به هم اظهار کنید. پیامبر (ص) فرموده اند: «مردی که به همسرش بگوید تو را دوست دارم، این جمله هرگز از دل او خارج نخواهد شد.»
سعی کنید حتماً برای ابراز عاطفه و نشان دادن علاقه خود به همسرتان برنامه ریزی داشته باشید. محبت خود را با قول و فعل نشان دهید. هیچگاه در این مسأله غرور را داخل نکنید.

1 درک مشکلات همسر (7)

هر یک از زن و مرد حوزه فعالیت مخصوصی دارد و مسیر معینی را می پیماید. در حوزه هر یک از آنان مشکلات و سختی ها و موانع خاصی وجود دارد که در حوزه فعالیت دیگری نیست. از این رو درک مسائل هر یک برای دیگری، بسیار سخت و درک کامل محال است. ولی چون این دو موجود کنار هم قرار گرفته اند و زندگی مشترکی تشکیل داده اند، مشکلات هر یک از آنان با دیگری ارتباط پیدا می کند. بنابراین همسران باید در حل مشکل طرف مقابل تلاش و همراهی کنند.

11 هدیه دادن

اسلام از هر فرصتی برای ایجاد محبت و صفا، بین خانواده استفاده کرده است. این دستور دین است که مرد دست خالی از سفر به خانه وارد نشود. زیرا هدیه یکی از بهترین شیوه های
جلب عاطفه و علاقه است. علاوه بر این بزرگان دین به عیدی دادن در مناسبت ها تأکید داشته اند. نکته قابل توجه این که ارزش مادی هدیه نباید ملاک و مورد نظر قرار گیرد.

12 عیب پوشی

زن و مرد باید بدانند که در نفع و ضرر هم شریکند. و هم نزدیک تر و محرم تر از یکدیگر کسی را ندارند. بنابراین باید در حفظ اسرار هم کوشا باشند. خداوند متعال زن و شوهر را لباس یکدیگر قرار داده و به آن تشبیه کرده است. یعنی چنان چه لباس و جامه حافظ تن است و حجابی روی عیب های بدن، زن و شوهر هم نسبت به یکدیگر باید چنین باشند. اگر عیبی در طرف مقابل دیدند نباید آن را به دیگران حتی پدر و مادر خویش بازگو کنند.

13 تشکر و قدر دانی (8)

برای گرم نگه داشتن کانون مهر و صفا در زندگی تنها انجام وظیفه و محبت قلبی کافی نیست. اظهار محبت و تشکر نسبت به هم تأثیر روانی عمیقی در روح طرف مقابل باقی می گذارد. عده ای اهل تشکر و ابراز لفظی نیستند یا فکر می کنند قدردانی شخصیت آنان را پایین می آورد و یا این که توقع طرف مقابل را بالا می برد؛ از نظر اسلام هر دو تصور غلط است. اصولاً در میان همین تشکرها و جواب ها، احوالپرسی ها و تعارف ها مقدار ادب، صبر و انسانیت طرفین مشخص می شود. عباراتی مانند لطف و محبت تو را فراموش نمی کنم؛ تو چقدر مهربانی؛ خدا را شکر که همسری به این مهربانی نصیبم شده است؛ ممنونم؛ و... شاید به نظر ساده باشد اما تأثیر عمیقی در قلب همسر شما می گذارد. به خصوص اگر با لبخند و از صمیم قلب ادا شود.

14 حسن نیت

در خانواده باید با حسن ظن به مسائل همسر و زندگی نگریست. زیرا منفی بافی نتیجه ای جز عقده، خودخوری، غیبت ودلسردی ندارد. زن و مرد باید بکوشند خوبی های همسر را همواره در نظر بگیرند و با حسن ظن به امورات او نظر داشته باشند.

15 احساس مسئولیت

انسان تا تنهاست، بیشتر در فکر خود است و روحیه کاملی برای مسئولیت پذیری ندارد. احساس مسئولیت همان وجدان اخلاقی و نفس لوامه است که نقش زیادی در پاک زیستی و انضباط رفتاری دارد. وجدان اخلاقی در حقیقت دادگاه کوچکی در درون جان انسان است. (9) ازدواج اعلام آمادگی برای پذیرش مسئولیت است و این احساس در روابط زن و مرد
باید دو سویه باشد. به طوری که هر دو در قبال هم احساس وظیفه داشته باشند.

16 کوشش متقابل در حفظ عفت یکدیگر

همسران باید در ازدواج با رعایت آداب آن در حفظ هم بکوشند. اسلام کامجویی زن و شوهر از همدیگر را عبادتی مقدس و دارای پاداش های معنوی در نظر گرفته است. وجود غریزه جنسی که نیرومندترین غریزه در زن و مرد است، ایجاب می کند که انسان با ازدواج به این غریزه پاسخ طبیعی و مشروع دهد. ولی فقط ازدواج تنها نمی تواند عفت انسان را تضمین کند. بلکه نظارت و توجه همسران به هم تا حد زیادی مقوم عفت هر کدام خواهد بود.

17 روح تعاون و همکاری در خانه (10)

از ارکان مهم برای تحکیم خانواده و تداوم خوشبختی، تعاون و همکاری میان زن و شوهر است. تعاون، پیوند زن و مرد
را گرم نگه می دارد. بیشتر کشمکش ها بر اثر دوری از روح تعاون و همراهی است و ریشه اکثر شکایت ها به همین جا می رسد که هر کدام از زن و مرد ادعای استقلال می کنند و زندگی را برای خود می خواهند. غافل از این که آنها دو نفر نیستند، بلکه با پیوند مقدس ازدواج شریک حقیقی غم و شادی هم شده اند. خداوند هم در آیه 19 سوره نساء می فرماید: «با همسران خوشرفتاری کنید، حتی اگر به جهاتی از آنان راضی نباشید. و بر اثر اموری، آنها به نظر شما خوشایند نباشند، فوراً تصمیم به بدرفتاری یا جدایی نگیرید. ممکن است که شما در تصمیم خود اشتباه کنید. چه بسا آنچه را شما نمی پسندید خدا در آن سود و برکت فراوان قرار داده باشد»

18 اسلام دستور می دهد اگر کسی در حال سخن گفتن است، به او گوش داده شود. کسی که در میان سخن کسی وارد شود و حرف او را نیمه تمام گذارد، از نظر پیامبر (ص) چنان است که
خراشی به چهره او وارد کرده است.

این مسئله در زندگی زناشویی به مراتب اهمیت بیشتری پیدا می کند. زمانی که همسرتان سخن می گوید به او نگاه کنید و توجه خود را نشان دهید. مثلاً با به کار بردن کلماتی مانند بله؛ متوجه شدم؛ جدی؟؛ راست می گویی؟؛ و... نشان دهید که او را در سخن گفتن همراهی می کنید.

19 مهربانی

برای نشان دادن مهر و محبت راههای مختلفی وجود دارد. برای مثال، لمس کردن یا گرفتن دستان همسر هنگام تماشای تلویزیون، بدرقه کردن و یا استقبال از همسر.انتظار همسر را بر سر سفره غذا کشیدن... این نوع ابراز محبت ها بسیار آرامش بخش و رویایی هستند. درست مثل این که رو به روی آتش بنشینید و به همراه همسرتان از گرمای آن لذت ببرید و در این گونه مواقع لازم نیست حرفی زده شود. هر بار که اوقات خوبی با همسرتان دارید، در واقع در حال ابراز محبت هستید.

20 توجه به همسر

یکی از بهترین راه های افزایش بعد مثبت زندگی زناشویی و تقویت ارتباط با همسر، انجام اعمال ظریف و متفکرانه است. برای مثال دادن یک شاخه گل به همسر، خرید مطابق سلیقه همسر، یا این که در یک روز شلوغ به فکر گرفتاری او بیافتید و بلافاصله با او تماس بگیرید تا حالش را بپرسید و در دعاهایتان او را یاد کنید و به او بگویید که برایش دعا می کنید و این مسئله خصوصاً به زنان شاغل توصیه می شود. چون ممکن است این تصور در همسر شما ایجاد شود که مشغله کاری، اهمیت او را در ذهن همسر کمرنگ کرده است.

21 همدلی

همدلی یا همنوایی یکی دیگر از راههای ابراز محبت است. به تحکیم روابط همسری کمک بسیاری می کند. شما می توانید به همسرتان بفهمانید که واقعاً او را درک می کنید و با چهره خودتان به او نشان دهید که احساسی مشابه حس او را دارید.
امام باقر (ع) می فرماید: خوبی دنیا جز در پیوند با برادران و آشنایان نیست. (11)

22 انتقادپذیری

پذیرای حرف همسرتان باشید. حتی اگر با گفته های همسرتان مخالفید، طوری رفتار کنید که نشان دهید صحبت های او مهم، با معنا و محترم اند. انتقادپذیری باعث می شود که حرفهای ناگفته میان همسران باقی نماند و در نتیجه به استحکام روابط زناشویی کمک می کند.

23 واقع بینی در انتظارات خود

انتظارات متقابل در رابطه زناشویی، حتی آنجا که مطابق با حقوق مشروع باشد، باید با توجه به واقعیت ها و امکانات موجود و به عبارت دیگر واقع بینانه باشد. واقع بینی ویژگی بسیار مهم و با ارزشی است که در همه امور و از جمله در زندگی زناشویی نقشی بسیار مهم دارد. باید توجه داشت که ما همیشه نمی توانیم
واقعیت ها و امکانات را به دلخواه تغییر دهیم بلکه باید با آنها بسازیم و برنامه ها و خواسته های خود را مطابق با آنها طراحی کنیم و گرنه دامنه آرزوهای خود را بدون توجه به واقعیت ها گستردن، در واقع زندگی کردن در خواب وخیال است. بنابراین نخستین شرط در زندگی واقع بین بودن است.

24 تقسیم خوشی ها با همسر

همسران باید به هم نشان دهند که از زندگی مشترکشان رضایت دارند یا لااقل اوقات خوشی را با هم می گذرانند. برخی به این نکته توجه ندارند و زندگی خانوادگی و وظایف زناشویی را به آسانی تحت الشعاع کارهای دیگر قرار می دهند. در روایتی از پیامبر (ص) آمده است که: «نشستن مرد در کنار همسر، در نزد خدا محبوبتر از اعتکاف در مسجد پیامبر است. (12)
اصول انسانی حکم می کند که مرد قبل از آن که لذتی را بر خود روا بداند، آن را برای همسر خویش بخواهد و در هیچ شرایطی او را فراموش نکند.

25 آراستگی و خودآرایی

در تعالیم دینی توصیه شده که زن در محیط خانه خود را برای همسرش بیاراید و با جذابیت مقابل او ظاهر شود. همچنین مرد باید ظاهری آراسته داشته باشد. آراستگی زن و شوهر از این جهت اهمیت دارد که رغبت آنها را نسبت به هم بیشتر می کند. به سلیقه یکدیگر در انتخاب لباس و رنگ توجه کنید. هنگام خرید، نظر همسرتان را سؤال کنید. بی اعتنایی نسبت به این گونه مسائل به ظاهر کوچک، می تواند روی روابط و پیوندهای همسران تأثیر منفی بگذارد. زمانی که بیرون از خانه کار می کنید نباید خستگی کار را توجیهی برای عدم رسیدگی
به ظاهر خود برای همسرتان و... قرار دهید. بلکه در درجه اول، مسئولیت شما جذب همسر و تحکیم خانواده است. (13)

عوامل مخدوش کننده ارتباط با همسر

برای داشتن سعادت و آرامش مطلوب در زندگی زناشویی، ارتباط سالم سازنده میان زن و مرد، نیاز اصلی است و حرف اول را می زند. در این عرصه موانعی بر سر راه قرار می گیرد، که البته رفع آنها تنها به خود همسران بستگی دارد و کاملاً دو طرفه است. در این مرحله به بیان و بررسی برخی از آنها می پردازیم.

1 سخت گیری

سخت گیری در خانواده مصادیق مختلفی دارد. از جمله آنها می توان به بهانه گیری در امور خانه اشاره کرد. (14) تجربه ثابت کرده است که این عمل جز ناراحتی خود و دلسردی همسر نتیجه ای در بر نخواهد داشت. صفت سخت گیری جزیی از منفی نگری است که از نظر دین و اخلاق مذموم شمرده شده است. زیرا زمینه را برای رشد سایر اختلافات وناسازگاری ها فراهم می کند. در گفتار و کردار آدمی همواره عیوب و
نقایصی وجود دارد. هر اندازه انسان منفی نگرتر باشد، از زمینه موجود برای بهانه گیری، بیشتر بهره می جوید.

2 سخنان فتنه انگیز

یکی از مهم ترین عوامل اختلاف بین زن و شوهر این است که یکی یا هر دو خوبی های مرد و زن دیگری را به رخ هم بکشد. این گونه مقایسه های نا به جا فتنه انگیزی بزرگی در زندگی ایجاد خواهد کرد و جز تلخی و سردی کانون خانواده نتیجه ای به دنبال نخواهد داشت.

3 تعصب و بی اعتمادی

گاهی در اثر عوامل مختلفی از قبیل علاقه افراطی و یا بدبینی ممکن است زن یا مرد نسبت به هم حساسیت بی مورد پیدا کنند. به طوری که در حفظ و پاکدامنی هم دچار وسواس و سخت گیری بی جا شوند. این گونه رفتارها و کنترل های افراطی زمینه روانی را برای سقوط انسان به سمت فساد وبی قیدی فراهم می کند. زیرا روح انسان در برابر فشار، عکس العمل نشان می دهد.
و شانه خالی می کند. پیامبر اکرم (ص) در این رابطه می فرمایند: تعلیم دهید و آسان گیرید. سخت نگیرید و نوید دهید و دیگران را طرد نکنید. (15)

4 ترشرویی

درست است کسی که ناراحتی و خستگی روحی دارد، ناخودآگاه آثار آن در چهره اش نمودار می شود. ولی اسلام به پنهان داشتن درد درون دستور می دهد. انتقال ناراحتی مسائل بیرون از منزل به همسر و یا بالعکس در ارتباط همسران مانع بزرگی در حفظ آرامش و سکون خانواده خواهد بود. امام علی (ع) در این رابطه می فرماید: «خوشرویی مؤمن در چهره او و اندوهش در دل اوست.» (16)

5 ناسزا گویی (17)

این عمل اگر برای روابط بیگانه شایسته نباشد، در مورد زن و شوهر به مراتب ناشایست تر است. زیرا آنها می خواهند عمری با صمیمیت درکنار هم زندگی کنند. در روابط زناشویی اگر گاهی کدورتی پیش آمد کرد، نباید با کلمات تند وناشایست بر آتش قهر آن دامن زد. باید مواظب بود که سخنی از دهن پریده نشود که بعداً موجب خجالت و شرمساری از طرف مقابل گردد. به طور کلی اخلاق در کلام، یکی از پشتوانه های تضمین کننده روابط زن و مرد به شمار می رود.

6 اهانت

خداوند توهین و آزار مؤمن را اعلام جنگ با خود به حساب آورده است. آزار زبان بدترین آزارهاست. زن و شوهر در سایه ازدواج از ارتباطی پیوسته برخوردار می شوند و لذا برای حفظ حرمت مؤمن باید کاملاً مواظب باشند که مبادا جمله ای از زبان
جاری شود که باعث آزار دیگری شود. سرزنش، تهمت، دشنام و شماتت، هر کدام موجب آزار دیگری می شود؛ که علاوه بر کیفر الهی و عقوبت اُخروی، آرامش و سلامت زندگی را هم به هم می ریزد.

7 خودخواهی

گاهی خودخواهی و خود برتر بینی، اختلافات بزرگ و موانع سختی را در ارتباط با همسر ایجاد می کند. گاه مرد می خواهد بزرگی و تسلط خود را بر زن ثابت کند. اگر اطلاعات ناقص و سطحی از دین داشته باشد، بدون اجازه او از خانه بیرون رفتن زن را پیش می کشد و مغالطه می کند. همسرش را افسرده و غمگین می کند وخودش را ناراحت و خشمگین. در صورتی که دین می گوید همه اینها بهانه است و ریشه آن همان وسوسه شیطانی است که چیزی جز غرور و خودخواهی نیست. گاهی نیز زن به واسطه جمال وهنری که دارد یا به دلیل هر برتری دیگری که در خود احساس می کند، بر همسر خود فخر
می فروشد. ریشه این رفتار هم، همان نفوذ شیطان با صفت غرور در روح اوست. در هر صورت روابط زناشویی سالم و اسلامی به هیچ وجه در فضای حاکمیت شیطان ممکن نخواهد بود.

8 چشم و هم چشمی (18)

بر خلاف آنچه در تفکر عرف جا افتاده است، این مسئله هم از جانب زن و هم از سوی مرد پیش می آید. تنها نتیجه این اخلاق، ایجاد اختلافات زناشویی است. در صورتی که راه پیشگیری از این بیماری خیلی آسان تر است. اگر در روابط با همسر این دوای دینی مورد استفاده قرار گیرد، همه موانع برداشته می شود. طبق نظریه قرآن، مؤمن آن است که به تمام تجملات و چشم و هم چشمی ها و اسراف ها پشت پا می زند. سادگی اساس دین و شیوه بزرگان اخلاق بوده است. امام سجاد (ع) در این رابطه می فرمایند: تمامی خیر و خوبی در
بریدن طمع و چشم نداشتن به آنچه در دستان مردم جمع شده است. (19)

9 لجاجت

یکی دیگر از شاخه های منیت، لجاجت است. (20) خطر این رذیله به حدی بزرگ است که می تواند اساس زندگی را مختل کند. کسانی هستند که اگر حق را ببینند زیر بار آن نمی روند. حاضرند سنگی بر سر آنان بیاید، آتشی آنها را بسوزاند، اما زیر بار نروند. از جمله چیزهایی که نمی گذارد همسران بر دل هم حکومت کنند، لجاجت است. اگر در شرایطی قرار می گیرید که نمی توانید از نظر خود کوتاه بیایید برای درمان مسأله خود را وادار به رفتار خلاف آن کنید. در وهله اول برای شما سخت است اما به مرور برایتان عادت می شود. یادتان باشد انسان می تواند تغییر کند و خصوصیات خود را کمال بخشد.

10.توقعات بی جا

زندگی زناشویی میدان مشترک کمال زن ومرد محسوب می شود. بنابراین برای داشتن آرامش و ضایت از زندگی، باید میزان خواسته ها و انتظارات زن و مرد از هم متناسب با قدرت و توان طرف مقابل باشد. در غیر این صورت فشارهای روانی بر زندگی حاکم می شود و روابط خانوادگی دچار اختلال می گردد.

11انتقاد ناپذیری

اسلام و تربیت دینی کاملاً روحیه انتقاد پذیری را تأیید می کند امام جواد (ع) می فرمایند: مؤمن نیاز دارد به توفیقی از طرف خدا و به پندگویی از طرف خودش و به پذیرش از کسی که او را نصیحت کند. (21)
خطر انتقاد ناپذیری، این است که محبت میان زن و شوهر را کمرنگ می سازد و حس لجاجت را در آنان تقویت می کند.

12 ناسپاسی

طبع انسان طوری است که وقتی در نعمت واقع شود، سپاسگزاری نمی کند و هنگام مصیبت و سختی، صبر و شکیبایی
را از دست می دهد. این صفت اخلاقی ناپسند در محیط خانواده نیز بروز می کند و می تواند از سوی هر کدام از زن یا مرد، آشکار شود. به گونه ای که زحمات و محبت های طرف مقابل را درک نکرده و یا برای آن اهمیتی قائل نشود. این برخورد به مرور زمان اختلال شدیدی در روابط همسران ایجاد می کند.

13 سوء تفاهم

در سخن گفتن باید روشی را در پیش گرفت که از بروز سوء تفاهم جلوگیری شود. چه بسا اتفاق می افتد که گفته ها با شنیده ها همخوانی ندارد. چیزی که می گوییم غیر از چیزی است که طرف مقابل از آن می فهمد. برخی افراد به جهت دارا بودن روحیه ای خاص، برای دچار شدن به سوء تفاهم به شدت آماده اند و ذهن آن ها از هر سخنی، برداشتی نامطلوب دارد. این افراد از خوش بینی بی بهره اند و حفظ روابط با آنها بسیار دشوار است. برخی روان شناسان عامل اصلی اختلافات زناشویی را سوء تفاهم می دانند.و آن ها معتقدند ریشه اصلی مشکلات
زناشویی این است که دو طرف، به درستی به مقاصد حقیقی هم پی نمی برند. بنابراین همسران باید از گمان های بی اساس، تعبیر و تفسیرهای منفی و وسواس های فکری خودداری کنند تا آسیبی به روابط زناشویی شان واردنشود.

14.خشم و عدم کنترل آن

تردیدی نیست که خشم و عصبانیت در سلامت جسمی و روحی انسان آثاری بسیار ویرانگر دارد و بیماری های مهمی را به دنبال می آورد. از بُعد اجتماعی نیز مشکلات جدی در روابط با دیگران ایجاد می کند و از محبوبیت و صمیمیت انسان می کاهد. در آموزش های دینی توصیه شده که درحال خشم، تصمیم نگیریم و برای کاهش این حالت، تغییر موقعیت بدهیم. مثلاً اگر ایستاده ایم، بنشینیم و... در روایتی از امام سجاد (ع) آمده است: «هیچ جرعه ای با ارزش تر از جرعه خشمی که فرو برده شود، نیست!» (22)
اگر یکی از زوجین فردی عصبی است، طرف دیگر باید بکوشد با درک موقعیت، از تحریک عصبانیت او خود داری کند وبا سکوت و خویشتنداری، او را در کنترل هیجان عصبی خویش یاری کند. بعد از فروکش کردن خشم، می توان در یک فرصت مناسب با همسر خود به گفتگو پرداخت و او را از تکرار این گونه برخوردها بر حذر داشت.

15 زندگی دیگران را به رخ همسر کشیدن

برخی همسران پیوسته زندگی دیگران را به رخ همسر می کشند و با این وسیله او را تحقیر می کنند. زن و شوهر موظفند برای حفظ روابط صمیمانه و مهرآمیز، یک بار و برای همیشه دست از مقایسه های ویرانگر بردارند و به این وسیله، موجبات آزردگی یا تحقیر طرف مقابل را فراهم نیاورند. گاه این نوع مقایسه ها به خانواده های زن و شوهر نیز کشیده می شود و هر یک از دو طرف، خانواده و بستگان خود را با بستگان طرف مقابل مقایسه می کند و امکانات وامتیازات آنها را به رخ
همسر می کشد. این نوع جر و بحث ها به کشمکش و درگیری می انجامد. در حقیقت این گونه رفتارها از ضعف های شخصیتی دو طرف حکایت می کند و نشان می دهد که این قبیل افراد هنوز به رشد و بلوغ فکری و روحی لازم نرسیده و راه و رسم زندگی مشترک را نیاموخته اند.

16 بیان گلایه ها

در یک ارتباط سالم گلایه ها و دلخوری ها و رضایت ها و خشنودی ها نیز به طور مناسب مطرح می شود. بعضی افراد تا سر صحبت باز می شود، حتماً چند گلایه و انتقاد در آستین دارند که طرف مقابل را با طرح آنها آزار می دهند.
طرح گلایه هر چند در جای خود لازم است، اما نباید در بیان آنها زیاده روی کرد. در بیان گلایه باید موقع شناس بود و فرصت مناسبی را برای این کار در نظر گرفت. زمانی که مرد خسته و آزرده از راه می رسد، یا زن به کار ظریفی مشغول است، زمان مناسبی برای بیان ناراحتی یا شکایت نیست.

17 جر و بحث

یکی از مسائل اساسی در حفظ ارتباط، پرهیز از جروبحث و جدال های تند بر سر مسائل گوناگون و گاه کم اهمیت است. این گونه بحث ها آثاری مخرب بر روابط انسانی بر جای می گذارد و موجب دور شدن از هم و دلخوری و رنجش خاطر همسران می شود. به این ترتیب روز به روز از میزان تفاهم آنها کاسته می شود. اغلب زن یا شوهر نظری را ابراز می کند و با پافشاری، قصد تحمیل آن را بر دیگری دارد، هر چند آن نظر ممکن است دقیق و درست نباشد. طرف مقابل هم برای فرار از این تحمیل با تمام وجود در برابر آن موضع می گیرد. اینجاست که دامنه حمله و دفاع گسترده تر می شود و کار به مشاجره لفظی می کشد. تجربه نشان داده در همه این موارد، معمولاً جدال بر سر حق و باطل نیست .بلکه بر سر «خود» و به کرسی نشاندن حرف خوداست. بنابراین کسانی که با آفت خودخواهی در مبارزه اند، از وارد شدن به این جدال های می پرهیزند.
از سفارشات امام علی (ع) است که از ستیزه و خصومت بپرهیزید که این ها دل های برادران را بیمار می کند و نفاق را می رویاند. (23)

حقوق زن و شوهر

خداوند زوجین را بالهای پرواز زندگی مشترک قرار داد. پس باید ملاحظه حقوق یکدیگر را بنمایند و به یکدیگر در رشد و تعالی هم کمک کنند. شناختن حقوقی که خداوند با رعایت آن راضی و خشنود می شود و کانون خانواده را آرامش و سکونت می بخشد بر هر زن و مردی لازم و ضروری است.

حقوق زن بر مرد

خداوند زن را مایه آرامش و انس مرد قرار داده است (24) پس مرد باید بداند که همسرش نعمتی است که پروردگار متعال به مناسبت آن بر او منت نهاده است، از این رو طبق آموزه های دینی لازم است:
1 او را گرامی دارد و به او حترام گذارد: (25) از تحقیر و توهین به او در تنهایی و به ویژه در نزد دیگری خودداری کند. احترام گزاردن به همسر شامل احترام گزاردن به پدر و مادر و دیگر نزدیکان او نیز می شود.
2 با او مدارا و نرمخویی کند:خشکی و انعطاف ناپذیری و بی حوصلگی و شتابزدگی نه تنها به اصلاح رفتار طرف نمی انجامد، بلکه مقاومت در برابر تغییر و لجاجت او را باعث می شود.
3 کارها و مسئولیت های خارج از توانائیش رابه او وانگذارد. (26) رعایت این نکته به فرموده امیرالمؤمنین علی علیه السلام: «سبب پایداری جمال و زیبایی زن می شود، آرامش او را زیادتر و خاطرش را آسوده تر می سازد و
حالش را نیکوتر می کند. چه زن گلی است زیبا و لطیف نه خدمتگزار پر زور و پیشکاری توانمند!» (27) خوبست مرد تا آنجا که می تواند در کارهای منزل به همسرش کمک کند. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «به زن خود خدمت نکند مگر صدیق یا شهید یا مردی که خداوند خیر دنیا و آخرت را برای او بخواهد.»
4 حقوق مادی و نفقه او را بدهد. (28) قال رسول الله (ص): «الکادُّ علی عیاله کالمجاهد فی سبیل الله:اجر کسی که برای زندگی خود و عائله اش زحمت می کشد مثل اجر سرباز مجاهد است.» (29) نفقه بر دو نوع است: واجب و مستحبی.نفقه واجب شامل هزینه هایی است که شوهر در تأمین آنها مسئولیت اصلی را دارد و باید آنها را فراهم نماید و آنها عبارتند از:
الف ـ فراهم نمودن مسکن مناسب
ب ـ تهیه غذا و پوشاک
ج ـ تأمین هزینه های درمانی
د ـ حفظ حیثیت زن از طریق تهیه وسایل زندگی مطابق شأن او
و نفقه مستحبی توسعه دادن مناسب است به زندگی مالی خود که باعث رفاه و آسودگی زن و فرزندانش شود، به اچند روایت در این زمینه که از امامان شیعه رسیده است، اشاره می کنیم.
پیامبر (ص) فرمودند: به دست آوردن مال حلال برای تأمین زندگی و گذران معاش بر هر مرد و زن مسلمان واجب است. (30)
امام موسی کاظم (ع) نیز فرمودند: کسی که از پی روزی حلال برود تا خود و خانواده اش را بی نیاز سازد، اجر او نزد خدا اجر سربازی است که در راه خدا جهاد می کند. (31)
امام باقر (ع) هم در این رابطه چنین می فرماید: عبادت هفتاد جزء است و از همه بهتر کسب روزی حلال است. (32)
امام سجاد (ع) می فرماید: کسی خدا بیش از همه از او خشنود است که بیش از همه رفاه برای خانواده اش فراهم کند. (33)
5 خود را برای همسرش پاکیزه کند و بیاراید. (34) پاکیزگی و خوشبویی بدن و دهان، آراستگی مو و ظاهر و تمیزی لباس برای همسر سفارش شده است. رعایت این نکات سببب جلب توجه زن و افزایش کشش و محبت او به همسرش می شود و در نتیجه پاکدامنی و عفت او را حفظ می کند.
رسول اکرم (ص) می فرماید: «لباس هایتان را بشویید، موهای زائد بدنتان را بزدائید، دندان هایتان را مسواک کنید
و نظافت و آراستگی را مراعات نمایید. زیرا مردانی از بنی اسرائیل با ظاهرهایی ژولیده و کثیف در خانه خود زندگی می کردند و به این خاطر زنانشان به آلوده دامنی کشیده شدند!» (35)
حسن بن جهم از امام رضا (ع) پرسید: شما خضاب می کنید و امام فرمود: آری. به درستی که زن دوست دارد تو را آراسته ببیند همان طور که تو دوست داری او را آراسته ببینی. به درستی زن ها را کمی آراستگی مردها، از عفاف به فسق می کشاند. (36)
6 نیاز جنسی او را برطرف سازد. (37) نیاز جنسی از قوی ترین نیازهای بشر است که سالم ترین و مشروع ترین راه رفع آن ازدواج و تماس با همسر قانونی و شرعی است. اگر مهم ترین فایده ی ازدواج را حفظ نیمی یا حتی دو سوم تقوی و
پارسایی ذکر کرده اند برای این است که این نیاز طبیعی و شدید با همسرگزینی به صورت پایدار، مقدس و قانونی ارضاء می شود.
از نظر فقهی شوهر نمی تواند بیش از چهار ماه نزدیکی با همسر خود را ترک کند. اما جدا از این وظیفه واجب، ارتباط غریزی، اگر همراه با ابراز محبت و جلب خشنودی زن باشد (که آمادگی و رضایت او بستگی زیادی به خشنودی عاطفی اش دارد) به فرموده امام صادق علیه السلام خود به منزله نیکی و احسان در حق همسر است. از این رو این امر نه تنها باید ترک نشود یا سرسری و یک سویه برگزار شود، بلکه خوبست به آن، به عنوان لذتی حلال و ثمربخش بها داده شود. یادآوری می شود ضروری است در این زمینه به همسران به طور جداگانه آموزش های لازم توسط کارشناسان با تجربه داده شود و احکام فقهی برای آنها بازگو گردد.
7 به او محبت کند و مهر ورزد. (38) کانون خانواده باید سرشار از عشق و محبت و صفا باشد تا هر فرد در آن با شادابی و سلامت به بالندگی و رشد خود ادامه دهد. گرمای محبت از وجود پدر و مادر و ارتباط آنها با یکدیگر برمی خیزد و به همه زوایای وجودی اعضاء آن سرایت می کند. در این میان زن به عنوان موجودی عاطفی که مظهر مهر و آرامش است بیشتر نیازمند این اکسیر الهی است.
پیامبر بزرگ اسلام می فرماید: «این گفته شوهر که به همسرش بگوید «دوستت دارم» هرگز از قلب زن خارج نمی شود!» (39)
آن حضرت نیز می فرماید:
با ایمان ترین مردم کسی است که خوش اخلاق بوده و نسبت به خانواده اش از همه مهربانتر باشد و این را بدانید که من از همه شما نسبت به خانواده ام با محبت تر هستم. (4)
هر چه ایمان بنده ای از بندگان خدا زیادتر شود به همسرش بیشتر مهر می ورزد. (41)
امام صادق (علیه السلام):
یکی از اخلاق پیامبران الهی دوست داشتن زنانشان بوده است. (42)
من فکر می کنم هر چه ایمان و تقوای کسی افزایش یابد، به همان اندازه عشق و محبت وی نسبت به همسرش افزونتر می شود. (43)
8 در برخورد با همسر خوش اخلاق باشد. (44) حسن خلق باعث شیرینی و آرامش حیات، زیاد شدن دوستان و یاوران، گشایش و رونق زندگی و سروسامان یافتن کارها می شود. رستگاری در آخرت و سنگین شدن میزان اعمال در آخرت را نیز به خوش اخلاقی نسبت داده اند.
امام صادق (ع) برای حُسن خلق سه حد یا سه شرط را برشمرده اند:
الف ـ خوشرویی، گشادگی چهره
ب ـ کلام پاکیزه و خوب
ج ـ رفتار نرم و انعطاف پذیر
سعدبن معاذ یکی از رؤسای پرنفوذ انصار، و از اولین کسانی است که از اهل مدینه ، به پیامبر خدا ایمان آورده است. او آن چنان مرد دلاوری است که در جنگ بدر با تمام وجود، از رسول خدا صلی الله علیه و آله حمایت کرد و همچنین در جنگ احزاب، در حالی که اکثر مسلمانان از ترس می لرزیدند، به پیامبر خدا عرض کرد: ما با شمشیرهای خود در برابر متجاوزان و مهاجمان خواهیم ایستاد او از نظر علم و تقوا و موقعیت، نزد پیامبر به جایی رسیده بود که رسول خدا صلی الله علیه و آله در تنبیه قبیله «بنی قریظه» او را به عنوان داور انتخاب
نموده و جبرئیل امین قضاوت او را در این زمینه، حکم واقعی خدا معرفی کرد.
سعدبن معاذ آن چنان محبوب خداوند قرارگرفته بود، که عرش خدا در مرگ وی به لرزه درآمد و نود هزار نفر ملائکه ی آسمانی با همراهی جبرئیل امین در تشییع جنازه وی شرکت نمودند و پیامبر خدا با پای برهنه و بدون عبا و در حالی که تابوت سعد را گرفته بود، جنازه وی را تشییع کردند و نیز لحد او را با دست رحمت آفرین خود محکم ساختند... تا جایی که این عمل تا آن تاریخ بی سابقه می نمود.
مادر گرامی سعد با دیدن این همه لطف و محبت و تعظیم از جانب پیامبر اسلام به وجد آمده عرضه داشت: ای سعد بهشت بر تو گوارا باد! ولی پیامبر خدا در جواب مادر سعد فرمود:
با جزم و یقین از طرف خدا خبر مده، سعد به خاطر بداخلاقی که با اهل خانه خود داشت، قبر او را به خود گرفت و به سختی فشاد داد!»
مرد باید ملاک های خوش اخلاقی یعنی: خوشرویی، کلام خوب و نرمخویی را از یاد نبردو برای تقویت آنها حساس باشد و تمرین و تلاش کند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: حق زن بر شوهرش این است که برای او هیچگاه روی در هم نکشد، این کار نیاز به تربیت و مدیریتی جدی بر خود دارد.
9 غیرت داشته باشد نه بدبینی. غیرت یعنی غیر را از حریم خود راندن و دور کردن. غیرت صفتی الهی و پسندیده است که به فرموده علی علیه السلام از حیا و عفت ناشی می شود یعنی هر چه مردی با حیاتر و پاکدامن تر باشد، غیرت او یعنی این که نگذارد بیگانه ای به همسرش روی بیاورد، بیشتر است. اما باید مواظب بود که غیرت سر به زیاده روی نکشد، بدبینی را بر نیانگیزد و باعث محدود کردن افراطی زن و تهمت زدن به او نشود.
خداوند در قرآن در همین رابطه می فرماید: (ای اهل ایمان! از بیشتر بدگمانی ها درباره هم پرهیز کنید که برخی از آنها خلاف واقع و گناه است.) (45)
پیامر اکرم (ص) نیز می فرمایند: خداوند نوعی از غیرت را دوست ندارد و آن غیرتی است که مرد بدون دلیل نسبت به زن خود دارد. (46)
حساس بودن نسبت به پوشش و آرایش زن و تماس نداشتن با نامحرمان از موارد غیرت پسندیده است به شرط آن که تذکر در مورد آنها همراه با محبت، احترام، مدارا و نرمخویی باشد و با دادن آگاهی و اطلاعات قانع کننده تقویت گردد.
10 برای ارتقاء سطح معنویت او بکوشد
خداوند در قرآن مجید می فرماید:
«ای کسانی که ایمان دارید، خود و خانواده تان را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ است محفوظ بدارید. (تحریم آیه 6)»
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: برای یک مرد پس از قبول اسلام هیچ سودی بهتر و برتر از همسری با یک زن مسلمان و درستکار نیست. (47)
این نکته واضح است که اگر آگاهی و معرفت دینی و اخلاقی درست و سازنده نباشد، دنیا و مظاهر آن ما را به بیراهه های وابستگی آز و فزون طلبی می کشاند و صفات و خوی های ناپسندی را در ما ایجاد می کند. این کژاندیشی ها و زیاده خواهی های دنیوی است که کم کم در همه نظام خانواده رخنه می کند و بنیادهای پاکی و فرزانگی را فرو می ریزد و همه اعضای آن را غرق در منجلاب عفن پلیدی ها و زشتی ها می کند.
مرد، بیش از دیگر افراد خانواده وظیفه دارد از سویی محیط درونی خانه را به کانون معنویت و پارسایی تبدیل کند و نزدیکان خود را از افراد و منابع آلوده و مخرب دور نگه دارد و
از سوی دیگر زمینه های رشد علمی و اخلاقی هر یک از اعضا خانواده را از راه های گوناگون و سالم فراهم آورد.
در پایان این قسمت به یک مطلب مهم که می تواند برای مردان مسلمان و دین باور، راهگشا و مؤثر باشد اشاره می کنیم: اگر مردی به زن خود همچون یک امانت الهی بنگرد خود را موظف می داند که با تمام توان در نگهداری این ودیعه حق بکوشد و از هیچ کاری برای بهبودی وضعیت او فرو نگذارد. مهربانی، احترام، خوشخویی، وفاداری و غیرت مرد نسبت به همسرش و تعلیم و تربیت دینی و اخلاقی و رفع نیازهای اساس او منتی نیست که مرد بر زن بگذارد بلکه اینها نشانی از رعایت و حفظ امانت خداوند است که به او سپرده شده است و بی توجهی به هر کدام از این وظایف نوعی خیانت در امانت آن هم امانت حق شمرده می شود. علی علیه السلام در هنگام دفن زهرای مرضیه به رسول خدا صلی الله علیه و آله سلام می کند و
می فرماید: «ای پیامبر بزرگ فاطمه (ص) که ودیعه و امانت خدا در منزلش بود پس گرفته شده و به سوی تو آمد...» (48)
از رسول گرامی اسلام نقل شده است که فرمودند: جبرئیل پیوسته مرا در باره زن سفارش می کرد، تا جایی که گمان بردم طلاق او جایز نیست مگر در صورت ثابت شدن فحشا. (49)
آیه قرآن که می فرماید (و اخذن منکم میثاقاً غلیظاً، از شما پیمان و استواری گرفته اند ـ نساء آیه 21)
به همین نکته تأکید می ورزد که خداوند از مرد پیمان محکمی گرفته است که به خوبی از زن نگهداری کند و به او نیکی نماید می توان گفت همه آن چه را که در باره حقوق زن برشمردیم، شرح و بیان این کلام کوتاه و نغز خداوند است که به مردان سفارش می کند... و عاشروهنّ بالمعروف، برخورد خود و مرسوم با زنان داشته باشند زنان همچون مردان باید در اجتماع آزادی و استقلال داشته باشند و به دلیل داشتن فکر و اراده
مستقل برای کسب منفعت و رفع ضرر از خود به مشارکت در امور اجتماعی بپردازند و زیر سلطه و پیروی کورکورانه مردان قرار نگیرند.

حقوق مرد بر زن یا وظیفه زن نسبت به مرد

1 پذیرفتن سرپرستی و مدیریت مرد بر خانواده و تقویت آن (50)

قرآن کریم می فرماید: «الرّجال قوامون علی النساء ـ مردان سرپرست و قیم زنانند/نساء آیه 34»
خانواده یک شرکت و اداره کوچکی است که اعضاء آن برای رفع نیازهای هم و نیز جهت سلامت و رشد یکدیگر زمان های زیادی با هم تعامل و مشارکت دارند. این مجموعه مهم و اثربخش که هسته اصلی اجتماع بزرگ انسانی است اگر بخواهد به شادابی در جهت رسیدن به اهداف خود گام بردارد مدیری لایق و توانمندی می خواهد که مورد قبول سایر اعضا باشد تا آنها را هم فکر و هماهنگ ساخته، به سوی مقصود پیش ببرد.
به دلایل زیاد علمی، تجربی و تاریخی مدیریت مرد در خانواده بهتر از مدیریت زن می تواند تضمین کننده آرامش، سلامت و تعالی همه جانبه اعضاء آن باشد، مسلم است که
مدیریت فردی زورگو وسلطه گر که نشان از ناتوانی های روحی و کمبودهای درونی دارد، نه تنها بذر مهری را در دلها نمی کارد، بلکه لاله خوش رنگ و بوی خانواده از سَر خودخواهی او پرپر می شود و همه را و از جمله خودش را نابود می سازد. لازمه قیم و مدیر بودن مرد بر زن و خانواده برخورداری او از سلامت روان، پاکی و اخلاق، مسئولیت پذیری، تدبیر، شکیبایی و بردباری است. چنین مردی تکیه گاه و حامی زن و فرزندان خود می شود و ستون محکم اعتماد و امنیت آنها قرار می گیرد.
سزاوار است زن در اندیشه و احساس خود، این مدیریت را بپذیرد و در گفتار و کردار آن را پاس دارد و تقویت کند. ضعیف شدن نقش مرد در جامعه کنونی ما خسارت های جبران ناپذیری را به بار آورده که جوانان ما به ویژه پسران جوان تاوان قسمتی از آن را با افت تحصیلی، بزهکاری، خودکشی و اعتیاد می دهند.
به فرموده پیامبر (ص) مرد، مدیر و پیشوای نظام خانواده و زن، مدیر داخلی آن است. امید است که خواننده ژرف نگر در اطراف و عمق آن بیندیشد و بهره های لازم را برگیرد.

2 وفاداری

زن خوب همیشه به شوهر خود وفادار است. سختی های زندگی و بی مهری ها و ناسپاسی های شوهر باعث نمی شود دل به مهر دیگری بسپارد و حرمت حریم خانه را بشکند. زن پاک اندیش و پاک دامن برای خود آن چنان ارزشی قائل است که بیش از آن که به همسرش وفادار باشد به خودش وفادار است. و می داند به عنوان برترین آفریده خداوند شاهباز بلند پرواز سدره نشینی است که از کنگره عرش صفیرش می زنند و حاضر نیست آنی در دامگه تخیلات باطل بیفتد و در چاه طبیعت و تن، گوهر روح خود را آلوده سازد.
حضور زنان در اجتماع و برخوردش با مردان باید آن چنان با عفت و پاکی باشد که بیماردلان آلوده نظر را به هوس و طمع نیندازد و بذر فتنه و فساد را در زمین دلها نپاشد.

3 نگهداری از مال و ثروت همسر

زنان با وجود آن که گرایش به زیبایی های دنیوی و تجملات دارند اما بیشتر آنها به طور ذاتی ـ به فرموده علی علیه السلام اهل ریخت و پاش و اسراف نیستند. زن شایسته در حضور مرد و بخصوص در نبود او پاسدار امکانات خانه است و می کوشد دیگران را از دسترسی به سرمایه او و فرزندانش دور نگه دارد.

4 خوشرویی با همسر (51)

چهره گشاده و خندان زن که پیام آور آرامش و مهربانی است همه غم های مرد را از بین می برد و از خستگی و ملامت خاطر او می کاهد. خوشرویی محبت می آورد، کینه ها را می زداید و دلها را به هم نزدیک می کند. زن خوشه و گل خندانی است که
بر روی مرد خود می شکفد و شمیم دل انگیز مهر و صفا را در فضای امن خانواده می پراکند.
پیامبر (ص) فرمودند: روز قیامت کسی به من نزدیک تر است که از همه خوش اخلاق تر بوده و خیرش بیشتر به خانواده اش برسد. (52)

5 فرمان بری و اطاعت (53)

اگر مرد مدیر است و اگر برای اداره زندگی تصمیم می گیرد در وهله نخست این همسر فهمیده اوست که با پیروی از سخن و تصمیم مرد، پایه های مدیریتش را در خانواده تقویت می کند و بنای امنیت آن را استوار می سازد. بدیهی است که مرد خوب و خردمند در مسائل مهم و اصلی خانواده با همسرش به مشورت می پردازد. امر و نهی های بی جا نمی کند و همان گونه که گفتیم مدیریتش را با درایت و پختگی اعمال می کند. اما اگر زمانی مردی از روی شتابزدگی و خدای ناکرده ناراحتی
و خشم، درخواستی از همسرش کرد بهتر است زن با بردباری و سعه صدر بپذیرد و آتش غضب و لجاجت او را برنیفروزد تا در موقعیتی دیگر که آرامش بر خانه حاکم شد با خیرخواهی به راهنمایی مرد بپردازد.

6 بیرون رفتن از منزل با اجازه شوهر (54)

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله زن را نهی کرده است که بدون اجازه شوهر از منزل خارج شود و فرموده است: «هر زنی که بدون اجازه شوهر از منزل خارج شود، همه فرشتگان آسمان و همه چیزهایی که بر آن عبور می کند او را لعن می کنند تا وقتی که به منزلش باز
گردد.» (55)
این مسأله نه تنها جزء وظایف اخلاقی زن نسبت به مرد است بلکه در کنار تمکین جنسی جزو وظایف واجب زن به حساب می آید و در کتاب های فقهی و رساله های علمیه به آن تصریح
شده است و چنین آمده است که اگر مردی به همسر خود اجازه بیرون رفتن از منزل را ندهد و آن زن چنین کاری کند مرتکب امر حرامی شده است. فایده اساسی این حکم تأیید و تقویت مدیریت مرد بر خانواده و جلب اعتماد اوست که اینها خود باعث تحکیم نظام خانواده می شود. آیه... ابراهیم امینی در کتاب «همسرداری» می نویسد:
«ظاهراً اصل این حکم به طور اجمال قابل انکار نباشد ولی برخی مردها از این توصیه شرعی و اخلاق سوء استفاده کرده و به خود اجازه می دهند که همسر خود را در خانه زندانی کنند و از حق آزادی محروم سازند. گاهی کار به جایی می رسد که به همسرش اجازه نمی دهد که به دیدار پدر و مادر، برادر و خواهرش برود، و یا در مجالس دینی و علمی شرکت کند و در صورت تخلف همسر، او را مورد اذیت و آزار قرار می دهد و حتی گاهی اوقات او را کتک می زند! البته مردها باید بدین نکته توجه داشته باشند که گر چه بر طبق احادیث مذکور می توانند
همسر خود را از خروج از منزل نهی کند، اما این حکم، مطلق و عام نیست که در همه حال قابل اجرا باشد. این رفتار در صورتی جایز است که ظلم به همسر نباشد و حال که این قبیل محدودیت ها از مصادیق ظلم به شمار می آید و ظلم هم حرام است به ویژه ظلم کردن به یک خانم بی پناه! (56)
این که نویسنده اشاره کرده است این حکم مطلق و عام نیست در فتوای فقهی بعضی از مراجع بزرگ دین به روشنی آمده است برای نمونه: از آیه العظمی فاضل لنکرانی مرجع عالیقدر شیعه سؤال شده است که حکم شرعی خروج زوجه دائم از منزل را بیان کنند. پاسخ ایشان چنین است:
«براساس منابع فقهی، لازم است زوجه به عقد دائم، جهت خروج از منزل رضایت زوج را جلب کند. از این قانون کلی موارد زیر استثنا شده است:
1-خروج از منزل برای کسب معارف اعتقادی، به مقدار لازم و ضروری و همین طور برای فراگیری وظایف شرعی الزامی
2-خروج برای معالجه بیماری، چنانچه امکان در منزل نباشد.
3-خروج برای فرار از ضررهای جانی و مالی و عرضی
4-خروج برای انجام واجبات عینی که موقوف بر خروج از منزل است، مانند سفر حج، شرکت در انتخابات و یا نجات نفس محترمه
5-چنانچه ماندن در منزل، توأم با خطر و غیر قابل تحمل باشد، خروج جایز است.
6-چنانچه در ضمن عقد نکاح، مسکن و اشتغال به مشاغل اداری به زوجه محول شده باشد و به عنوان شرط در ضمن عقد برای خود سلب محدودیت کرده باشد.
7-خروج برای تأمین معاش، چنانچه شوهر او قادر نباشد یا از انفاق سرپیچی کند.
8-خروج از منزل برای دادخواهی (57)
در ضمن شایان ذکر است که به فتوای فقها اگر زنی اطمینان داشت که همسرش برای خروج از منزل اجازه می دهد و رضایت دارد لازم نیست برای هر بیرون رفتنی از او اجازه گرفته شود.

پی نوشت:

1-اصول کافی، ج2، ص240
2-ر.ک-خانواده در اسلام، حسین مظاهری، ص124
3-جهادالنفس، ج180
4-جهادالنفس، ج281
5-غررالحکم، ص343
6-غررالحکم، ص139
7-ر.ک-بهشت خانواده، ج1، دکتر سید جواد مصطفوی، ص173
8-ر.ک-بهشت خانواده، ج1، دکتر سید جواد مصطفوی، ص185
9-ر.ک-ازدواج و شیوه همسرداری از دیدگاه اسلام، محمد مهدی اشتهاری، ص30
10-ر.ک-همان، ص335
11-بحارالانوار، ج46، ص291
12-تنبیه الخواطر، ص362
13-بحارالانوار، ج47، ح65تا68
14-ر.ک-خانواده در اسلام-حسین مظاهری-143
15-کنز العمال، ج10،ص249
16-غررالحکم، ج1، ح16/823
17-همان، ص258
18-ر.ک-بهشت خانواده، ج1، دکتر سید جواد مصطفوی، ص102
19-جهادالنفس، ص276
20-ر.ک-اخلاق در خانه، حسین مظاهری، ص225
21-تحف العقول، ص480
22-اصول کافی، ج2، ص109
23-جامع السعادات، ج3، ص380
24-سوره روم آیه 21 (و من آیاته أن خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه...)
25-برداشت فحوایی از ماده 1103 قانون مدنی:زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند.
26-برداشت فحوایی از ماده 1106 و 1107 قانون مدنی: در عقد دائم نفقه زن به عهده ی شوهر است. نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا،اثاث منزل، و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج وی به واسطه نقصان یا مرض.
27-(نهج البلاغه، نامه 31)
28-ماده 1107.1106 قانون مدنی
29-تحف العقول، ص445
30-بحارالانوار، ج23،ص6
31-قرب الاسناد، ص146
32-کافی، ج5، ص78
33-کافی، ج8، ص68)
34-برداشت فحوایی از ماده 1103 قانون مدنی
35-بحار، ج76،ص102
36-(بحار، ج76، ص102، مکارم الاخلاق، ص80)
37-ماده 1103 قانون مدنی
38-ماده 1103 قانون مدنی
39-وسایل، ج2، ص23
40-وسایل، ج2، ص171
41-بحار، ج103، ص226
42-بحار، ج103، ص206
43-کافی، ج5، ص 320.231
44-ماده 1103 قانون مدنی
45-سوره 49، آیه 12
46-آداب زندگی زناشویی در پرتو قرآن و سنت. ص310
47-مکارم الاخلاق، ص101
48-(نهج البلاغه، خطبه 193).
49-بحار، ج103، ص253
50-برداشت فحوایی از ماده 1105 قانون مدنی: در روابط زوجین ریاست خانواده از خصائص شوهر است.
51-برداشت فحوایی از ماده 1103 قانون مدنی
52-بحار، ج71، ص387
53-ماده 1103و 1104و 1108 قانون مدنی
54-برداشت فحوایی از ماده 1117 و 1103 قانون مدنی: شوهر می تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد منع کند.
55-وسایل، باب 79،خ
56-همسرداری، ص127ـ126
57-جامع المسائل، استفتاآت جدول اول، مطبوعاتی امیر، قم

منبع:کتاب شیوه های ارتباط زوجین(تهیه کننده: معاونت آموزش و پژوهش،مدیریت آموزش ریاست جمهوری، مرکز امور زنان و خانواده)