انس، یعنی خو گرفتن همدمی و مصاحبت انسان با فرد یا شی ء مورد علاقه اش. انسان به لحاظ این که وجودی گسترده دارد و مجمع امیال و گرایش های مختلف است، زمینه انس با امور گوناگون را داراست. انس انسان با امور متعالی و معنوی منوط به این است که بین او و مأنوسش سنخیت وجود داشته باشد، هر چه این سنخیت بیشتر باشد موانست نیز بیشتر خواهد بود. از این رو، هر کس به هر اندازه که از باطل دور باشد، انس با قرآن مجید که سرتاسر آن حق است و هیچ گونه باطلی در آن راه ندارد، بیشتر می شود. انس کامل مختص کسانی است که در اندیشه، اخلاق و کردار از هرگونه باطلی به دور بوده، و حق محور باشند.
انس به یک شی ء درهای دل را به روی آن شی ء باز می کند، و باعث می شود که روح و جان انسان تحت تأثیر قرار گیرد و رنگ و بوی آن شی ء را به خود بگیرد، این تأثیر به تدریج در تمام حرکات و سکنات فرد متبلور می شود. بر این اساس، انس با قرآن مجید که تجلی حق تعالی در این جهان است و سرتاسر دعوت به تعالی و سیر به سوی حق است انسان را به اندازه استعداد و قابلیت هایش از نور و کمال برخوردار می کند تا جایی که انسان در ابعاد مختلف وجودش قرآنی و مظهر قرآن می شود.
قرآن کریم، مانند ریسمانی است که این عالم را به عالم غیب متصل می کند، دارای مراتب و ابعاد گوناگون است. از سوی دیگر، انسان نیز دارای گسترده وجودی شگفت آور است که به او استعداد ورود به اعلی علیین را داده است. یعنی قرآن و انسان هر دو دارای مراتب ظاهر و باطن و باطن آنها نیز دارای مراتب گوناگون است، پس انس انسان با قرآن با توجه به این گستردگی، مراتب مختلفی پیدا می کند.
بر این اساس، انس پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ که دارای مقام عصمت و طهارت است با قرآن، انس همه جانبه بوده و در تمام شؤون و مراتب قرآن با آن همراه بودند. به نحوی که خود تجسم قرآن مجید بودند، و تمام شؤون حضرت، تفسیر آیات الهی بود. زبانشان با تلاوت آیات قرآن انس داشت، ذهنشان با تدبر در معانی آن مأنوس بود و قلبشان آکنده از تجلیات الهی در قرآن بود، و باطنشان با لوح محفوظ ـ که حاوی حقیقت قرآن است ـ در تماس بود، و کردارشان تفسیر عینی قرآن در زندگی بود.
خلاصه آن که پیامبر و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ هم در قرائت، تلاوت و حفظ و هم در علوم و معارف و هم در عمل و تطبیق، همدم و همراه قرآن بودند. این موضوعی است که علاوه بر اصول کلی و نظری می توان آن را در پرتو شواهدی از زندگی حضرت بررسی کرد.
انس پیامبر گرامی با قرآن کریم
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ که وحی قرآنی را از منبع غیب دریافت کرد، و آن را به عنوان معجزه ابدی، و کتاب نور و هدایت برای بشر به ارمغان آورد، خود بیشتر از همه با این کتاب همدم بود، و اولین عالم و عامل به آن، و کاملترین الگوی انسان قرآنی، در اندیشه، اخلاق و رفتار بودند. ارتباط و انس پیامبر با قرآن ارتباط خاصی بود که در ابعاد خاصش برای هیچ کس ـ غیر از ایشان ـ محقق نشده و نخواهد شد.
قرآن مجید، مملو از دستورهایی است که مخاطب آنها شخص پیامبر گرامی ـ صلی الله علیه و آله ـ است، و مسئولیت انجام آن بر عهده آن حضرت است. هر کدام از این خطاب ها، از مجاهدت ها و تلاش ها و سیره های الهی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ حکایت می کند، و این آیات الهی لحظه به لحظه زندگی آن حضرت را شکل می داده، و همراهی مستمر آن وجود گرامی را با آوای وحی موجب می شد، به طوری که پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ در هر پیش آمدی، منتظر سروش غیبی بودند، و دلشان تنها با نزول آیات قرآن آرام می گرفت و با تاخیر وحی، نگران می شدند.
این حقیقت، هم در بعد اجتماعی و هم در بعد فردی شخصیت پیامبر به وضوح متجلی است. قرآن مجید در آیات متعدد، تلاوت آیات قرآن مجید، برای ابلاغ به مردم، و همچنین تبیین و تعلیم، و اجرای آن را، وظیفه اصلی پیامبر اسلام ـ صلی اله علیه و آله ـ دانسته است و پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ نیز در راستای انجام این مسئولیت الهی، از هیچ کوششی فروگذار نکردند، و در راستای رساندن پیامهای الهی، تا آخرین لحظات عمر مبارک خود، تلاش کردند.
در کنار این وظیفه اجتماعی، پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ مأمور بودند که آیات قرآن مجید را در دل شبها برای خود تلاوت کنند.
خداوند متعال در سوره مزمل می فرماید:
«یا ایها المزمل قم اللیل الا قلیلا نصفه او انقص منه قلیلا او زد علیه و رتل القرآن ترتیلا»
«ای جامه به خود پیچیده! شب را جز اندکی به پا خیز. نیمی از شب یا کمی از آن را کم کن یا بر نصف آن بیفزای و قرآن را با ترتیل (دقت و تأمل) تلاوت کن.»
قرآن مجید از اهتمام پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ به انجام این دستور خبر داده است.
«ان ربک یعلم انک تقوم ادنی من ثلثی اللیل و نصفه و ثلثه و طائفة من الذین معک و الله یقدر اللیل و النهار علم ان لن تحصوه فتاب علیکم فاقرؤا ما تیسر من القرآن علم أن سیکون منکم مرضی و آخرون یضربون فی الأرض یبتغون من فضل الله و آخرون یقاتلون فی سبیل الله فاقرؤا ما تیسر منه و اقیموا الصلاة و آتوا الزکاة و أقرضوا الله قرضا حسنا و ما تقدموا لأنفسکم من خیر تجدوه عند الله هو خیرا و أعظم أجرا و استغفروا الله ان الله غفور رحیم»
«در حقیقت پروردگارت می داند و گروهی از کسانی که با تو هستند، نزدیک به دو سوم از شب یا نصف آن یا یک سوم آن را (به نماز) برمی خیزند، و خداست که شب و روز را اندازه گیری می کند (او) می داند که (شما) هرگز حساب آن را ندارید، پس توبه شما را پذیرفت پس هر چه از (قرآن برایتان) میسر است تلاوت کنید و زکات را بپردازید و (قرض الحسنه ای) نیکو به خدا وام دهید و هر کار خوبی برای خویش از پیش فرستید آن را نزد خدا بهتر و یا پاداشی بیشتر باز خواهید یافت و از خدا طلب آمرزش کنید که خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.»
بیان آیات قرآن برای مردم ـ ولو با در خطر انداختن جان خود و نزدیکانش همه نمونه و نشانه های ارتباط و انس بی نظیر آن حضرت با این کتاب الهی است.
علی ـ علیه السلام ـ که در طول عمر مبارکش همیشه همراه و همراز پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ بودند، در وصف شدت علاقه پیامبر به قرآن کریم می فرماید:
«کان رسول الله ـ صلی الله علیه وآله ـ لا یحجزه عن قراءة القرآن الا الجنابة.»
«چیزی جز جنابت مانع از تلاوت قرآن رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ نمی شد.»
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ هر شب به قرائت سوره های خاصی از قرآن کریم اهمیت می دادند. جابر گفت:
«کان النبی ـ صلی الله علیه و آله ـ لاینام حتی یقرأ تبارک، و الم التنزیل.»
«پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وآله ـ تا سوره های مبارکه "تبارک" و "الم تنزیل" تلاوت نمی کردند، نمی خوابیدند.»
«کان ـ صلی الله علیه و آله ـ لایرقد حتی یقرأ المسبحات، و یقول: فی هذه السور آیة هی أفضل من ألف آیة، قالوا: و ماالمسبحات؟ قال: سورة الحدید، و الحشر، و الصف، و الجمعة، و التغابن.»
«آن حضرت تا سوره های "مسبحات" را نمی خواندند، به خواب نمی رفتند و می فرمود: در این سوره ها آیه ای است که آن آیه از هزار آیه برتر است.
سؤال کردند: مسبحات کدام سوره ها هستند؟ فرمود: " سوره های حدید، حشر، صف، و جمعه، و تغابن" است.»
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ حتی در شدت بیماری نیز از قرائت قرآن کریم دست نمی کشیدند.
بکر بن عبدالله گفت:
«شخصی در حالی بر پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ وارد شد که آن حضرت به شدت بیمار بود، و یا گفت: تب دار بود، به حضرت گفت: ای رسول خدا! چقدر تب شما شدید است؟!
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: "آن تب از خواندن سی سوره از قرآن من مانع نشد، در حالی که هفت سوره از آنها از سوره های طولانی بودند." پیامبر سپس فرمود: "آیا بنده سپاسگزار خدا نباشم؟"!»
چیزی که قرائت قرآن کریم توسط پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ را بر قرائت دیگران برتری می بخشد، این است که حضرت برای رسیدن به مقاصد دنیایی و یا آخرتی قرآن نمی خواندند، بلکه تنها برای شکرگزاری قرآن می خواندند. از این رو، فرموده اند: «آیا بنده سپاسگزار خدا نباشم؟»
این مقامی است که جز اولیای خاص خدا به آن نمی توانند برسند.
عشق و علاقه حضرت به قرآن کریم به حدی بود که گاهی یک آیه را از شب تا به صبح تکرار می کردند.
ابوذر گوید:
«یک شب رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ نزد ما بود، سپس برخواست و یک آیه را پشت سر هم تکرار می کرد: «ان تعذبهم فانهم عبادک و ان تغفرلهم فانک انت العزیز الحکیم» "اگر آنان را عذاب کنی، پس آنان بندگان تو هستند، و اگر آنان را بیامرزی، قطعا تو شکست ناپذیر فرزانه ای".»
همچنین محبت و علاقه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ به قرآن کریم را می توان از علاقه پیامبر به شنیدن قرائت قرآن به دست آورد.
رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ به ابن مسعود فرمود: «برایم بخوان».
ابن مسعود گوید: سوره نسا را آغاز کردم تا رسیدم به آیه ای که می فرماید: «(حال تو) چگونه است، آن وقتی که از هر گروهی گواهی بیاوریم، و تو را بر (همه) آنان گواه آوریم» دیدم که اشک از دیدگانش جاری شد، و فرمود: «الان کافی است.»
انجام برخی از اعمال عبادی و از جمله قرائت قرآن برای برخی از افراد به صورت عادت در می آید، در این حالت عمل عبادی ظاهری بی محتوا و جسمی بی روح خواهد بود. اما عمل عبادی حقیقی آن است که با توجه و حضور قلب باشد، و همواره برای فرد طراوت و تازگی داشته باشد، حتی اگر بارها تکرار شده باشد. انس حضرت با قرآن چنین خصوصیتی داشت. از این رو پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در حین قرائت قرآن به خصوص آیاتی که مسئولیت عظیم ایشان را بازگو می کند، به شدت تحت تأثیر واقع می شد.
«قال: و کان رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ اذا قرأ هذه الآیة «و ما تکون فی شأنٍ و ما تتلو منه من قرآنٍ و لاتعملون من عملٍ الا کُنّا عَلیکُم شهودا اذ یفیضون فیه و ما یعزب عن ربک من مثقال ذرة فی الأرض ولا فی السماء و لا أصغر من ذلک و لا أکبر الا فی کتاب مبین» بکی بکاء شدیدا.»
«هنگامی که پیامبر خدا ـ صلی اللّه علیه وآله ـ این آیه را قرائت می کرد: "در هیچ حال نیستی و هیچ قسمتی از قرآن را تلاوت نمی کنی، و هیچ علمی را انجام نمی دهید، مگر این که ما گواه بر شما هستیم در آن هنگام که وارد آن می شوید. هیچ چیز در زمین و آسمان، از پروردگار تو مخفی نمی ماند، حتی به اندازه سنگینی ذره ای، و نه کوچک تر." به شدت گریه می کرد.»
این تأثر شدید به حدی است که پیامبر فرموده است:
«انی لأعجب کیف لا أشیب اذا قرأت القرآن.»
«من تعجب می کنم که چگونه وقتی قرآن می خوانم پیر نمی شوم.»
در حقیقت، آن چیزی که برای پیامبر گرامی از قرائت قرآن مجید متوقع بوده، محقق شده است. از این رو، در حدیث دیگر این گونه فرمود:
«قال رجل: یا رسول الله! أسرع الیک الشیب، قال: شیبتنی هود، و الواقعة، و المرسلات، و عم یتسائلون.»
«مردی از پیامبر پرسید: ای پیامبر خدا! چرا زود پیری به سراغ شما آمد؟ حضرت فرمود: سوره های هود، واقعه، مرسلات و عم یتسائلون مرا پیر کرد.»
