یکی از مسائل مهم در میان آموزهاهای هندوئیسم بحث در مورد انواع تجلیات خداونداست. در تعالیم هندوئیسم بحث از آواتار (ava-tara) به معنای ظهور و تجلی خدا از دو منظر قابل بررسی است:
الف- این ماجرا اشاره ای به وجود خدایان متعدد در هندوئیسم دارد. احساسات آغشته به باورهای مذهبی مردم هندوستان قدیم باعث شد تا اراده های گوناگون الهی، تجسم خدایان متعدد را در ذهن ایشان بپروراند. خدایانی با وظایف و تکالیف متفاوت همچون خدا آسمان، خداهوا، خدای نگهدارنده جهان، خدای زمین و ... نمونه ای از این باور است.
ویشنو (visnu) یکی از خدایان بزرگ است که از ابتدا موردعنایت معتقدین به هندویئسم نبود اما به تدریج صاحب عظمت و احترام زیادی شد. ویشنو مقیاس جهان پیما است. زیرا معروف است که وی در سه قدم جهان را می پیماید. سه گام او آسمان و هوا و زمین است. رزاق و نگهدارنده خدایان و مردم است.
در «مهابهارات» و «پوراناها» ویشنو به شخص دوم اقالیم سه گانه و شخص «ستگن» که داری صفت رحم و نیکی است معروف شده است. ویشنو دارای نیروی حفظ، حراست، قائم به ذات و مستولی بر همه چیز شناخته می شود در این حالت او را به عنصر آب که قبل از خلقت این جهان در همه جا ساری و جاری بوده منسوب داشته اند. بدین جهت ویشنو را «ناراین» یعنی متحرک در آب ها خوانده اند و او را به شکل مردی که بر روی ماری نشسته و چرت می زند، و بر سطح آب شناور است مجسم ساخته اند.
پرستندگان ویشنو، او را مبدأ عالی جمیع چیزها می دانند. ویشنو در «مهاباهارات» و
«پورانا» خدای اعلی نام گرفته است او در این حالت دارای سه نیرو و خاصیت است:
1. برهما یا خالق فعال، که وقتی ویشنو خواب بود گل نیلوفری از نافش روئید و این خالق فعال از او به وجود آمد.
2. ویشنو ،حافظ و نگاهدارندة اشیائی است او به صورت مظاهر ( آواتار) مختلف ،مثلا به صورت کریشنا ظاهرشود.
3. شیوا یا رودر، نیروی مخرب یا ویران کننده و نیست کننده است که بنا بر آنچه در مهابهارت نقل شده از پیشانی ویشنو به وجود آمده است ... ویشنو به صورت نیروی حافظ و حامی در این جهان با اشکال مختلف ظاهر می شود.
به عبارت دیگر، در ادوار مختلف ویشنو در آواتارهای عدیده تجسم پیدا کرده و به صورت انسان یا اشکال مافوق طبیعت در قسمتی از جوهر الوهیت وارد شده و به آنها نیروی مافوق بشر بخشیده است. ظهور هر یک از آواتارها برای اصلاح خطاهای بزرگ یا بخشیدن خوبی های عظیم به این جهان بوده است(1).
ویشنو یکی از خدایان سه گانه هندوئیسم صاحب عزت و احترام بسیاری میان مردم هند است و چون از عوامل پیدایش آواتارها و تمام قدرت فوق بشری آنهاست هر جا سخن از آواتارها می شود از ویشنو به عنوان یکی از تثلیث خدایان مطلب ارائه می گردد و بلعکس هر جا در باره خصوصیات خدایان هند بحثی پیش می آید لاجرم سخنی از آواتارهای بزرگ، به عنوان یکی از خصوصیات بزرگ خدایان سه گانه یا خدایان مشهور هندوستان به میان می آید.
ب- وجود آواتارها بر روی کره خاکی تاثیر معنوی زیادی بر جامعه دینی می گذارد. وجود یک انسان به عنوان تجلی خداوند، و کسی که برای راهنمائی نوع بشر و از بین بردن رنج ها، مشکلات جامعه و بخشش خوبی ها به مردم نازل شده، می تواند تاثیرات اجتماعی زیادی به وجود آورد و انسان های زیادی را به سوی معنویت راهنمائی کند.
کریشنا، یکی از تجلیات خداوند در غالب انسانی است. در کتاب گیتا امده است هر گاه درستکاری فراموش شده و نادرستی حکمفرما شود من خودم(کریشنا) ظهور می کنم و بارها نسل به نسل برای حمایت از درستکاری واز بین بردن شرارت و بنیانگذاری مذهب خواهم آمد از این رو برای نابودی شیطان، خدا بارها و بارها به شکل انسان تجلی می کند.
این عقیده در میان سال های 300تا 1200 میلادی به حد نهائی مقبولیت رسید.
نظریه ظهور کالبدی، یگانگی خدا را با کثرت خدایان وفق داد. آواتارهای ویشنو از معروف ترین آواتارها می باشند. در میان آنها «رام» و «کریشنا» جزء مهمترین ها هستند. بر طبق این اعتقاد، خداوند خویشتن را در اشکالی که حتی شکاک ترین افراد هم بتوانند آن را قبول کنند ظاهر می سازد. آواتاراها بیشمارند و علاوه بر آواتارهای شناخته شده می توان گفت هر ولی یا معلم روحانی بخشی از تجلی خدای را به همراه دارد.(2)
کلکی(kalaki) به عنوان یکی از آواتارهای بزرگ ویشنو همان است که در ادبیات هندوئیسم موعود آخر الزمان و اصلاحگر بزرگ جهان است او شمشیر به دست و سوار بر اسب سفید ظاهر می شود تا بدی ها را از زمین بر چیند و خوبی را به جایش بنشاند. از این رو در مکتب هندوئیسم ،آواتارها تاثیرات ژگرفی را بر جامعه می گذارند و مبدا بسیاری از تحولات روحانی می شوند. پی نوشت ها:
1. شاهزاده محمد دارا شکوه، اوپانیشاد، به سعی تارا چند و جلالی نائین سال 1340 چاپ تابان ص 629.
2. دارام ویرسینگ، آشنائی با هندوئیسم، ترجمه سید مرتضی موسوی ملایری، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی چ پ اول 1381 ص 118.