آیین هندو یا هندوئیسم از ادیان بسیار کهن جهان است. این آیین شکل تحوّل یافته آیین برهمایی است که آیین قوم آریایی هندوستان بوده، و خودِ آیین برهمایی شکل تکامل یافته آنیمیسم (جان گرایی) است که آیین باستانی بسیاری از اقوام گذشته بوده است. براساس این آیین، همه مظاهر طبیعت روح دارند و با تقدیم قربانی و نیز با نیایش و ستایش می توان آنها را بر سر مهر آورد و مورد بهره برداری قرار داد.[2]
آیین هندو، همانند سایر ادیان، آموزه حیات پس از مرگ و فناناپذیری و جاودانگی روح را می پذیرد و آن را در قالب نظریه تناسخ یا تولّد دوباره که وجه مشخّصه این آیین است عرضه می کند. تناسخ بدین معناست که روح پس از مرگ بدن کنونی، بر حسب اعمال گذشته خود، در قالب جدیدی حلول می کند.
به نظر برخی از معتقدان به تناسخ، تولّد دوباره یا بازگشت مجدّد انسان ها به این جهان بر حسب نوع اعمال گذشته شان ممکن است به یکی از چهار صورت زیر باشد: 1. حلول روح شخص متوفّی در جمادات (رسخ)؛ 2. حلول روح شخص متوفّی در نباتات (فسخ) 3. حلول روح شخص متوفّی در حیوانات (مسخ) 4. حلول روح شخص متوفّی در انسان ها (نسخ یا تناسخ).
طبق نظر هندوان، گردونه تناسخ و تولّدهای مکرّر در جهانِ پر از رنج و محنت تا زمان دستیابی به موکشَه یعنی «رهایی» که مرتبه روحانی کمال محض است، همواره ادامه خواهد داشت. به تعبیر دقیق تر، موکشه زندگی ابدی است که در آن روح از همه آلام و رنج های دنیوی، آزاد می شود و ماهیّت روحانی پاک و اصلی خود را باز می یابد. رسیدن به موکشه یا مرحله رهایی به یکی از سه طریق معرفت، عدم دلبستگی یا عدم تعلّق (راه عمل) و بندگی خدا (راه عشق و ایثار) میسّر است.
شایسته ذکر است که عقیده به تولّد دوباره یا تناسخ را در وداها (به معنای دانش ها)، خصوصاً در ریگ ودا (یعنی، ودای ستایش) که از متون مقدّس بسیار کهن هندوان است، نمی توان یافت. وداها عقیده به بهشت و دوزخ را پذیرفته بودند و انسان ها را بر حسب اعمال نیک یا بدشان در زندگی زمینی مستحقّ بهشت یا مستوجب دوزخ می دانستند. البتّه، وداها به بهشت بیش از دوزخ تأکید داشته و لذّت های بهشتی را معمولاً به صورت مادّی تصور کرده و از بدنِ ظریف تر و جدید روح، شادی و شعف، نسیم ملایم و لطیف، آب گوارا و جوی های پر از شیر و غیره سخن به میان آورده اند. امّا، فقط در اوپانیشادها (که نوشته هایی فلسفی عرفانی اند) با مسأله تولّد دوباره مواجه می شویم که نقش اساسی و محوری در دین هندویی ایفا می کنند.[3]
منابع:
[2] . توفیقی، حسین؛ آشنایی با ادیان بزرگ؛ قم - تهران: سمت - مؤسسه فرهنگی طه - مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ هفتم، 1384 صص 13، 14، 24، و 25. [3] . همان، ص34؛ تیواری، کدارنات؛ دین شناسی تطبیقی؛ ترجمه مرضیّه (لوئیز) شنکایی، تهران: سمت، چاپ اول، 1381، صص17 و 31-35. 