جوان و انتخاب شغل

روند تغییر و تحولات رو به رشد جهان امروز ، با توجه به پیشرفت و توسعه سریع علوم و فنون و تنوع بسیار زیاد مشاغل و تخصصی شدن حرفه ها ، جوامع کنونی را با چالش هایی روبه رو ساخته است. مشکلات انتخاب شغل ، از قبیل : احساس نیاز به انتخاب شغل مناسب ، عدم آگاهی به چگونگی انتخاب شغل موفق ، نگرانی از موقعیّت مادی و جایگاه شغلی در آینده، ناتوانی در تشخیص شغل متناسب با استعدادها و توانایی های واقعی ، نگرانی درحدود این که آیا وقت و هزینه صرف شده برای تحصیل و آموزش در یک رشته خاص ، بازده کافی خواهد داشت یا نه نیز بر این چالش ها افزوده است.

بر اساس آمار و ارقام منتشر شده در داخل و خارج (آمارهای سازمان بین المللی کار : ILO) ، ایران در حال حاضر ، حدود 3/17 میلیون نفر نیروی کار دارد که همه آنها دارای شغل نیستند ، به طوری که بین چهارده تا پانزده درصد بی کاری در کشور وجود دارد و اگر بی کاران پنهان را هم به آن اضافه کنیم، رقمی بالاتر از رقم فعلی را نشان می دهد.

بنا بر این ، با توجه به جوان بودن هرم جمعیتی کشور و نیازی که جوانان در تصمیم گیری و انتخاب شغل مناسب با ویژگی های شخصیتی و تخصصی خود دارند ، این مبحث (انتخاب شغل) از بهترین موضوعات مربوط به جوانان در جامعه کنونی ایران به شمار می آید.

کار ، همزاد انسان

حیات آدمی از دیرباز با کار ، عجین بوده است و انسان فقط در مدّت کوتاهی از کار ، صرفا به منظور زنده نگه داشتن خود ، بهره می برده است. اما به مرور زمان و با به کارگیری هوش و استعدادهای ذاتی خویش، به ابزارسازی پرداخت و ماده و طبیعت را به خدمت خویش درآورد و به آنچه به صورت مستقیم در دسترس داشته، اکتفا نکرد و با تلاش بسیار در پی آن شد تا با استفاده از آنچه دارد به آنچه ندارد (اما نیاز به آن را احساس می کند) دست یابد. این امر ، در طول سالیان دراز ، سبب به وجود آمدن مشاغل متعدد با پیچیدگی های خاص شده است. بنا بر این ، می توان گفت : کار ، وجه اشتراک و شرط لازم زندگی انسان در جامعه است که از ابتدای زندگی بشر، همراه او بوده است.

تعریف «کار»

فرانسیس بیکن ، کار و پیشه را «انسان ـ به اضافه طبیعت» تعریف کرده است و ادامه این بحث، تا دکارت و فریدْمان نیز کشیده شده است. با این حال ، در تحلیل رابطه انسان و طبیعت از لحاظ کار فعّال تا کنون هیچ کس تعریفی دقیق تر از مارکس ، ارائه نداده است. به نظر او ، کار ، اساسا تغییراتی است که انسان با استفاده از فنون ، در طبیعت به وجود می آورد. مارکس در کتاب معروف خود (سرمایه) می نویسد : «کار ، عبارت از کنشی است که بین انسان و طبیعت به وقوع می پیوندد». از مجموع سخنان چند تن از اندیشمندان و مارکس می توانیم این تعریف نسبی را از کار ارائه دهیم که : «کار ، مجموعه اعمالی است که به کمک مغز ، دست ، ابزارها و ماشین ها برای استفاده بهینه از طبیعت بر روی آن انجام می شود. این اعمال ، به صورت متقابل ، بر انسان نیز اثر گذاشته ، او را تغییر می دهد».

نیروی کار ، قلب تپنده اجتماع

همان گونه که می دانیم ، جمعیت جوان ، بخش عظیم و عمده نیروی کار هر جامعه ای را تشکیل می دهد و همین نیروی کار است که ابزار لازم و ضروری برای توسعه اقتصادی و پژوهش های علمی کشورها را فراهم می آورد ، به طوری که بدون داشتن نیروهای کارآمد و متخصص ، دستیابی به توسعه ، امری غیرممکن و دست نیافتنی خواهد بود. در مقابل ، استفاده از جوانان فعّالی که قابلیت ها و استعدادهای درونی آنها در جهت خلاقیت و کمال ، گام برداشته است ، باعث شکوفایی علم و صنعت می شود و مسیر توسعه و پیشرفت را برای جوامع ، هموار می سازد.

از این رو به نظر می رسد ، یکی از مسائلی که باید در درجه اوّل، مدّنظر مسئولان هر کشوری قراربگیرد ، شناخت استعدادها و علایق جوانان آن کشور و فراهم آوردن فرصت ها و امکاناتی به منظور شکوفا کردن و جهت دادن به این استعدادهاست ، تا بدین وسیله از پتانسیل (نیروی) نهفته در درون جامعه ، برای توسعه و پیشرفت آن جامعه کمک گرفته شود.

امام خمینی(ره) نیز پیوسته در بیانات خود ، توجه مسئولان و مدیران نظام جمهوری اسلامی را به لزوم تحقق قانونی اساسی جلب کرده ، می فرمودند : «من به همه مسئولان و دست اندرکاران سفارش می کنم که به هر شکل ممکن ، وسایل ارتقای اخلاقی و علمی و هنری جوانان را فراهم سازید و آنان را تا مرز رسیدن به بهترین ارزش ها و نوآوری ها همراهی کنید و روح استقلال و خودکفایی را در آنان زنده نگه دارید. دولت و ملت و وسایل ارتباط جمعی ، نسل جوان را کماکان در شمار مهم ترین سرمایه های اصلی و انسانی و در زمره بهترین تضمین کنندگان سلامت و سعادت ، حیات و حرکت ، توسعه و پیشرفت همه جانبه کشور قرار دهند و حداکثر حمایت را از آنان به عمل آورند».

اهمیت انتخاب شغل مناسب

یکی از محورهای اصلی و مهم زندگی هر جوان ، انتخاب شغل است و به طور کلی، انتخاب شغل برای هر فرد با توجه به جنبه های مختلف شغل و محیط کار وی ، مفهومی متفاوت دارد. همچنین مرجع های ارزشی مؤثر در انتخاب شغل ، در فرهنگ های مختلف هم متفاوت است. مذهب ، جهان بینی ، ارزش های جمعی و سنت های اجتماعی و تاریخی ، مواردی هستند که بر انتخاب شغل ، تأثیر می گذارند. البته در بعضی موارد ، شغل ، تنها وسیله ای است برای کسب دستمزد و ارضای نیازهایی که بیرون از خودِ کار است. پس دستیابی به شغل ، با توجه به سطح آرزوها و آمال افراد می تواند تحت تأثیر متغیّرهایی نظیر : سطح تحصیلات ، طبقه اجتماعی ، طبقه شغلی ـ اجتماعی والدین و سطح فرهنگی و سرانجام، منشأ جغرافیایی نیز باشد. واضح است که عوامل دیگری هم نظیر : جستجوی موفقیّت در رقابت با دیگران (که غالبا با درآمدهای مادی سنجیده می شود) یکی از مبانی انتخاب شغل در نسل جوان به شمار می رود. امنیت شغلی ، ثبات شغلی و پیشرفت در کار نیز موارد دیگری هستند که جوانان برای انتخاب شغل به آنها توجه دارند. باید به این نکته توجه داشت که اگر انتخاب ، ناصحیح باشد ، و با روحیات فرد ، سازگار نباشد ، آثار زیانبار و جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت ، چنان که جوان از ابتکار و خلاقیت در شغل خویش باز می ماند و در پایانِ روز ، مانند برده ای که از اسارت می گریزد ، آن را رها می کند . پس کار ، نه تنها باید از نظر فنّی ، جسمی و روان شناختی ، مناسب و مساعد باشد ، بلکه باید استعدادها و ظرفیت های جوان را هم به منصّه ظهور برساند.

رضایت شغلی و کیفیت زندگی

ارج ننهادن مدیران به خلاّقیت و ابتکار در بسیاری از بخش های جامعه ، با پدیده عدم رضایت شغلی همراه است. در حالی که به وجود آوردن رضایت شغلی، متضمّن بیشترین بهره وری و بازده است و تأثیری شگرف بر ساخت کلی اشتغال می گذارد. برای جوان مهم است که احساس کند کار و درآمدش منصفانه و به تناسب مهارت و کوشش اوست.

همچنین انتخاب شغل در وسیع ترین و انتزاعی ترین معنای آن ، صرفا حاوی مجموع ارزش های مادّی و غیر مادّی است که بر اساس کیفیت زندگی شغلی پدید می آید و رشد اقتصادی جامعه و ارتقای سطح زندگی افراد را سبب می شود. از این رو ، پاسخ ندادن به خواسته ها و انتظارات شغلی جوانان ، نه تنها به نارضایتی شغلی ، بلکه به کاهش بهره وری و عدم ثبات اجتماعی نیز می انجامد.

بنا بر این ، باید کوشش کرد که انتخاب شغل ، از دو جنبه فنّی و انسانی ، به بهترین شکل ممکن تحقّق پذیرد.

خلاصه کلام ، این که چنان که بخواهیم از بن بست وابستگی و عقب ماندگی رهایی یابیم ، باید تلاش های خود را دوچندان کنیم و با گسترش دامنه کار و فعالیت علمی و پژوهشی و توسعه اقتصاد ملی و برنامه ریزی های دراز مدت ، راه شناخت و ارتقای استعدادها را برای نسل جوان کشورمان هموار سازیم.

باید بپذیریم که بررسی نظری و عملی انتخاب شغل ، موضوع پیچیده ای است و تمامی ابعاد آن ، در این مختصر نمی گنجد و ضروری است با توجه به وضعیت اجتماعی و فرهنگی جامعه ، تحقیقات همه جانبه و متعددی در زمینه «انتخاب شغلِ» جوان ها انجام شود.