1.
امر به معروف و نهی از منکر یکی از اصول اساسی دین اسلام است که تأثیری عمیق و گسترده بر حوزه زندگی اجتماعی دارد. واژه معروف، اسم مفعول از ماده عَرَفَ است و به معنای شناخته شده و در مقابل آن منکر یعنی مورد ناشناخته و نامعلومی که کسی آن را نمی شناسد و یا مواردی که نخواسته اند شناخته شود.( یزدی، 1375، ص 148 ) معرفت و عرفان به معنای شناختن و معروف به معنای شناخته شده به افعال و صفاتی اطلاق می شود که عقل و شرع آن را شناخته و مورد تأیید قرار داده باشند. ایمان به خدا، تفکر و تعقل، تقوا، عدالت، نیکوکاری، احسان، نوعدوستی وظیفه شناسی، امانتداری، وجدان کار، آزادی و نظایر آن را می توان از جمله افعال و اوصاف "معروف" دانست که هر وجدان پاکی طالب آن می باشد. همچنین با توجه به این مراتب امر به معروف عبارت است از تشویق و واداشتن دیگران به انجام افعال و داشتن صفاتی که به حکم عقل و از طرف شارع به نیکی توصیف شده باشد. منکر نیز به همه اعمال و اوصاف ناپسند اطلاق می شود که شرع و عقل آن را به رسمیت نمی شناسد، نظیر کفر، ستمگری، بخل، خیانت در امانت، استبداد و خود رأیی، اصرار در گناه، تن دادن به ظلم و نظایر آن که هرعقل سالمی از آن بیزار است. نهی از منکر نیز براین اساس برحذر داشتن دیگران از انجام افعالی است که از طرف شارع و به حکم عقل به قباحت و زشتی یاد شده باشد(هاشمی،1374، ج 1 ، ص 208).
قرآن کریم به طور مفصل امر به معروف و نهی از منکر را مورد بحث قرار داده است.(آل عمران / 114- 102 و توبه / 78- 67 و حج / 41 - 39 ) توالی منطقی احکام قرآن در باره امر به معروف و نهی از منکر را می توان به ترتیب اول تشویق افراد به امر به معروف و نهی از منکر،(لقمان / 17) دوم عبرت آثار نامطلوب ترک امر به معروف و نهی از منکر،(اعراف /24 -23 ) سوم وجوب امر به معروف و نهی از منکر برای مسلمانان (آل عمران / 104 و 110) و چهارم امر به معروف و نهی از منکر به عنوان خصلت مسلمانان(توبه/79) ملاحظه کرد.
از مجموع آیات قرآن درباره امر به معروف و نهی از منکر برمی آید که امر به معروف و نهی از منکر از جمله قوانین اجتماعی اسلام به شمار می رود که به تدریج بنابر قابلیت پذیرش و استعداد مسلمانان و با توجه به تکامل و گسترش اسلام تشریح گردیده و از قبیل واجباتی چون نماز و روزه است که اگر ترک شود مؤ اخذ خواهد داشت. بنابراین همواره عده ای در جامعه اسلامی مسئول انجام چنین وظیفه مهمی هستند(یزدی. پیشین. ص 143 ).
حکمت نهفته امر به معروف و نهی از منکر در مدنی الطبع بودن انسان است، زیرا انسانهای اجتماعی از نظر سلوک و رفتار و اخلاق و عقاید، اثر متقابل بر روی یکدیگر دارند و انحراف فردی هر یک از اعضای جامعه زیانهای اجتماعی را به دنبال می آورد. بنابراین حفظ و پاسداری جامعه در مقابل هرگونه فساد و تباهی عقلاً اجتناب ناپذیر و شرعاً واجب است.
از لحاظ سیاسی نیز اصل امر به معروف و نهی از منکر همچون ابزار ممانعت از برقراری حکومتهای ظالم و استبدادی عمل می کند. امر به معروف و نهی از منکر در این خصوص وظیفه ای همگانی است که براساس آن مردم نسبت به دولت و یکدیگر و همچنین دولت نسبت به مردم تکلیف دارند که برای نفی منکرات و نشر معروفها اقدام کنند.
امر به معروف و نهی از منکر اهرم بسیار قدرتمندی است که از طریق بسیج همگانی و مستمر دولت و ملت زمینه ساز و یکی از مصادیق مهم مشارکت جمعی افراد جامعه است زیرا مردم با مشارکت جمعی در انتخاب قوای مقننه و مجریه و انتخاب مجلس خبرگان رهبری برای تعیین رهبر، ابزار لازم را برای عملی شدن امر به معروف و نهی از منکر و نهادی شدن آن فراهم می آورند. بنابراین شاید بتوان گفت جایگاه مشارکت جمعی در رسوم همان جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در منابع و متون اسلامی است.(مجموعه مقالات مشارکت سیاسی، 1377، صص47-29 )
در قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی که براساس اعتقاد دیرینه به حکومت حق و عدل تأسیس یافته در اصل هشتم امر به معروف و نهی از منکر از وظایف همگانی و متقابل مردم و دولت ذکر شده است. نظارت همگانی و حضور مردم در صحنه جامعه از طریق امر به معروف و نهی از منکر تحقق بخش حاکمیت مردم بر سرنوشتشان است که در اصل پنجاه وششم از سوی خدا بر آن حاکم شده اند.
