توصیه‌های دکتر بهرام مفید به بیماران مبتلا به انواع سرطان
اگر ما در مورد بیماری خود و یا روند درمان آن اطلاعاتی داشته باشیم به راحتی قادریم بر ترس‌های درونی‌مان غلبه کنیم. آن وقت است که تفاوتی نمی‌کند نام بیماری چه باشد؛ گلودرد یا آنفلوآنزا یا سرطان. در کنار نام سرطان، ترس از ناشناخته‌هایی چون شیمی‌درمانی و رادیوتراپی وجود دارد. به خصوص اگر فرد مبتلا، فرزند شما باشد علاوه بر ترس از تغییرات جسمی او در حین درمان، با کوهی از سوالات بی‌پاسخ مواجه می‌شوید. بنابراین توصیه می‌کنیم گفتگوی ما را با دکتر بهرام مفید، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بخوانید.
آقای دکتر! شما به‌عنوان عضو هیات علمی دانشگاه و متخصص انکولوژی‌رادیوتراپی خیلی رک به ما بگویید آیا پرتودرمانی یا رادیوتراپی، یک درمان برای سرطان محسوب می‌شود؟
سوال خوبی است. اصل اساسی در پرتودرمانی، وارد کردن حداکثر آسیب به تومور برای نابود کردنش و حداقل آسیب به بافت‌های طبیعی است. این کار با هدایت پرتوهای تابشی به تومور از جهات مختلف انجام می‌گیرد تا دوز داده شده به تومور به بیشترین حد برسد. از آنجا که بافت‌های طبیعی و سالم اطراف تومور مختلف‌اند و برخی به تابش حساس‌ترند، هنگام طرح‌ریزی درمان، به این مساله توجه داریم و سعی می‌کنیم حداقل دوز به اعضای مجاور برسد. در رادیوتراپی برای از بین بردن و ممانعت از رشد سلولی تومور، از تشعشعات یونیزه استفاده می‌کنیم. ما از دو نوع اشعه یونیزه یعنی پرتوهای الکترومغناطیسی (اشعه X و گاما) و ذرات یونیزه (الکترون‌ها، پروتون‌ها، نوترون‌ها و ذرات آلفا) برای درمان بافت تومورال استفاده می‌کنیم. تشعشعات یونیزه رشته‌های مارپیچ DNA رادر هم می‌شکند و به مرگ سلول منجر می‌شود. سلول‌ها در دورانی که تقسیمات میتوز یا سنتز DNA دارند بیش از هر زمانی نسبت به اثرات مخرب رادیوتراپی آسیب می‌بینند (می‌دانید همه سلول‌های بدن ما همواره در حال تقسیم و زندگی‌اند).
با این مقدمه می‌توانم بگویم رادیوتراپی گاهی درمان اصلی یک سرطان محسوب می‌شود، مثل درمان تومورهای بیضه، پروستات، لنفوم‌ها و گاهی به عنوان درمان تکمیلی، مثلا همراه جراحی یا شیمی‌درمانی است مثل درمان تومورهای معده، کولون، رکتوم و مغز و گاهی هم تنها نقش تسکین‌دهنده را ایفا می‌کند، مثل بیماری که تومورش متاستاز (دست‌اندازی تومور به جاهای دیگر بدن) داده و درد استخوانی دارد. ما با رادیوتراپی کمک می‌کنیم دردش کاسته شود و کیفیت زندگی‌اش بهبود یابد.
یعنی در طول مدت درمان، همان‌طور که سلول‌های تومور تحت تاثیر این اشعه، آسیب می‌بینند سلول‌های سالم، به خصوص بافت‌هایی چون مغز استخوان یا دستگاه جنسی که تکثیر فراوان دارند هم در خطرند؟
بله، ولی ما در طرح درمانی‌مان با استفاده از شیلدهای سربی محافظ اعضای حساس مثل تیرویید، کلیه، غدد جنسی را می‌پوشانیم. به علاوه ما اشعه را درست و هدایت شده به تومور می‌فرستیم اما به هر حال عوارض عمومی رادیوتراپی مثل ضعف، خستگی، سردرد، تهوع، استفراغ، بی‌اشتهایی و آسیب به مخاط و دهان و گلو و پوست و یا تغییرات حس چشایی، خشکی دهان هم ایجاد می‌شود. همه اینها که نام بردم بستگی به موضع تحت درمان دارد و یک باره همگی در افراد رخ نمی‌دهد. یک خبر خوب آنکه، این علایم به خاطر شکسته شدن سریع سلول‌ها در منطقه تحت رادیوتراپی است و به‌طور موقت بوده و بعد از پایان درمان از بین می‌روند.
افرادی که رادیوتراپی می‌شوند اغلب ضایعات پوستی دارند که به خاطر برخورد اشعه با پوست، قرمزی و التهاب و یا گاهی ورم پوست به وجود می‌آید. توصیه شما چیست؟
بله. این علامت خیلی شایع است و به خصوص در افرادی که روزانه درمان دارند و دارای پوست لطیف هستند، شدیدتر است اما احتیاج به هیچ نوع درمانی ندارد. این عارضه 10 روز پس از درمان شروع می‌شود که نیازمند مراقبت‌های خاصی است.
بعد از پایان درمان چه‌طور؟
اولا که از آب شیر به صورت ولرم برای شستشو استفاده کنند و از دوش دستی در محل‌های تحت درمان استفاده نشود چون آب فشار دارد و آسیب می‌زند. پوست را با صابون‌های ملایم، ترجیحا صابون بچه بدون عطر آهسته شستشو دهند و از کشیدن لیف یا کیسه در محل تحت درمان تا یک ماه بپرهیزند. بعد از حمام، یک حوله لطیف برداشته و بدون آنکه روی پوست بکشند، آن را گذاشته و بردارند. اگر هم پوست صورت یا دست در محل درمان قرار داشته باید کرم ضدآفتاب با SPF بالای 15 استفاده کنند. یک‌سری توصیه هم به بیمارانی که تحت درمان رادیوتراپی سر و گردن می‌باشند دارم. بهداشت دهان و دندان را رعایت کنید. بعد از صرف هر وعده غذا دندان‌های خود را به مدت پنج دقیقه با مسواک نرم و خمیردندان با فلوراید بالا بشویید. جهت شستشوی دهان از محلول جوش‌شیرین یا آب‌نمک استفاده کنید. تغییر حس چشایی به صورت احساس مزه تلخ در دهان دیده می‌شود که بیشتر اوقات بعد از اتمام درمان برگشت‌پذیر است. برای شما غذاهای سرد مثل ماهی، مرغ و پنیر اکثرا به گوشت ترجیح داده می‌شود. استفاده از بخور هنگام خواب باعث آرامش بیماران می‌شود و از خشکی دهان جلوگیری می‌کند. بعضی از بیماران در طول درمان گلو به طور موقت ممکن است صدایشان را از دست بدهند که پس از اتمام دوره درمان برطرف خواهد شد. بعضی از بیماران ممکن است حدودا در نیمه‌های درمان دچار درد دهان و گلو شوند که در صورت بروز هر نوع زخم یا درد نیم ساعت قبل از غذا و یا موقع خوابیدن بهتر است با محلول دیفن‌هیدرامین دهان را شستشو داده و غرغره کنید و بیرون بریزید.
نقش ذهنیت مثبت بیماران شما چه تاثیری در بهبودی آنها دارد؟
بسیار مهم است. من همواره توصیه دارم از تلقین‌های مثبت استفاده کنند و به عنوان مثال می‌گویم جایی بنویسند یا قبل از آمدن برای جلسه پرتودرمانی با خود بگویند «من به سوی سلامتی قدم برمی‌دارم» یا «من می‌توانم بر بیماری‌ام غلبه کنم» و این واقعا موثر است.
مراقبت از پوست بعد از رادیوتراپی
لباس‌های گره‌دار و سفت در محل درمان مثل کمربند، بند جوراب یا کش سفت که منجر به فشار روی پوست می‌شود، نپوشند. لباس‌های خود را با محلول‌های قوی مثل وایتکس شستشو ندهند و حتما آن را دو بار آبکشی کنند. تا حد امکان پوست را در محل‌هایی که چین دارد تحت معرض هوا قرار دهند و از پارچه‌های سبک و نخی استفاده کنند. دقت کنند آن قسمت از پوست که تحت درمان است نباید در معرض نور مستقیم خورشید باشد و باید با کلاه لبه‌دار پهن یا دستکش محافظت شود. پوست منطقه درمان را در معرض هوای سرد یا کیسه‌های آب گرم یا سرد قرار ندهند و حتی در طول مدت درمان جدا از شستن پوست خودداری کنند. شنا در آب‌های کلردار یا نمک‌دار ممنوع است. از عطر و پودر یا مام ضدعرق، کرم یا لوسیون در محل درمان استفاده نشود و در یک کلام تا حد امکان با پوست خود کاری نداشته باشند. حتی بدون اطلاع پزشک آن محل را پانسمان یا بانداژ نکنند.
منبع:www.salamat.com
/ج
