دعا و نیایش، یکی از مصداق های ذکر و یاد خدا به شمار می آید که در اسلام جایگاه ویژه ای دارد. بیشتر عبادت های آدمی، دعا و نیایش است، به گونه ای که روح عبادت، دعا شمرده شده است. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در این باره می فرماید: «در نیازهای خود به هنگام بروز مشکلات، از خداوند مدد بطلبید و در سختی ها به او پناه ببرید و در پیشگاه او دعا کنید؛ زیرا دعا، روح و مغز عبادت است». در حدیث دیگری، دعا را اسلحه مؤمن، ستون دین و نور آسمان ها و زمین، معرفی کرده است. از حضرت علی علیه السلام هم روایت است: «دعا کلیدهای نجات و گنجینه های رستگاری است.» و چه زیبا می سراید حافظ:
دعای صبح و آه شب، کلید گنج مقصود است بدین راه و روش می رو که با دلدار پیوندی
نیایش، پرواز روح است به سوی معبود، نمادی است از پرستش عاشقانه وجودی که معجزه حیات و هستی از او سرزده است. دعا و نیایش در همه لحظه ها آرام بخش و سودمند است، ولی بیش از همه هنگامی که آدمی دست به انجام کارهای مهم می زند و نیاز به امید و نیرویی برتر دارد، ارزش دعا درک می شود. حضرت علی علیه السلام در این زمینه می فرماید: «آن کسی که به شدت گرفتار دردی است، نیازش به دعا بیشتر از تندرستی است».
گفت پیغمبر که چون کوبی دری
عاقبت زان در برون آید سری
چون نشینی بر سر کوی کسی
عاقبت بینی تو هم روی کسی
چون ز چاهی می کنی هر روز خاک
عاقبت اندر رسی در آب پاک
مولوی
