راهبردهای تربیتی در مکتب امام علی

2. روش امر به معروف و نهی از منکر
یکی از ساز و کارهای مهم کنترل اجتماعی در اسلام، امر به معروف و نهی از منکر است. امر به معروف و نهی از منکر به صورت حکم شرعی از کارآیی مؤثرتری برخوردار است؛ زیرا مردم احساس تکلیف شرعی می نمایند و با حضور فعال به رویارویی با آسیب های اجتماعی، فردی و قانون شکنی ها برمی خیزند و در پاسداری از هنجارهای دینی تلاش می کنند.
این روش در اسلام از اهمیت خاصی برخوردار است. در جامعه شناسی، «معروف» معادل «ارزش» است و ارزش ها، بنیادی ترین عامل در تبیین و شناخت هنجارها هستند. در اسلام فرآیند امر به معروف را می توان در مراحل زیر جست وجو کرد:
الف) احساس تنفر در قلب و اعراض از فرد خاطی؛ هر مسلمانی وظیفه دارد در قلب خود به انحرافات اجتماعی و ترک واجبات الهی احساس تنفر کند و از فرد خاطی اعراض نماید و به هر شکل ممکن نارضایتی خویش را اعلام دارد.
ب) مرحله زمانی همراه با پند اندرز؛ کنترل اجتماعی در این مرحله با پند و اندرز و نصیحت و نرمی همراه است.
ج) مرحله شدت عمل؛ در صورتی که توصیه ها کارساز نبود، مرحله شدت عمل آغاز می شود که البته این مهم بر عهده مسئولان حکومت است و در غیر موارد ضروری به افراد عادی واگذار نمی شود.
حضرت علی علیه السلام امر به معروف را ضامن سلامت فرد و اجتماع بر شمرده و می فرماید: «همانا امر به معروف و نهی از منکر دو خُلق هستند که از جمله خوی های پسندیده خداوندند. این دو مرگ را نزدیک و روزی را کم نمی کنند. بر شما باد (مراجعه) به کتاب خدا».
و البته مسلمان نمی تواند بی طرفی اختیار کند؛ زیرا اگر این دو فریضه مهم ترک شود، انسان ها از رحمت الهی دور می مانند. علی علیه السلام به این مهم اشاره می کند:
ای مؤمنان هرکس ببیند ظلم و ستمی را به کار می برند و منکری که به آن دعوت می کنند، اگر آن را در دلش انکار کند، رهایی یافته و بیزاری جسته است و هرکس آن را به زبان انکار کند، اجر و مزد یافته و او افضل از دوستش است که فقط انکار قلبی داشته و هرکس آن را با شمشیر انکار کند تا کلمه خدا بر مقام بالا بماند و کلمه ظالمان پست باشد، او کسی است که به راه رستگاری رسید و به راه راست قیام نمود و دلش به نور باور و یقین روشن شده است.