دعوا بین خواهرها و برادرها

پسر 11 ساله ام با خواهر کوچک ترش دائم جروبحث و دعوا می کند. این مسئله مرا خیلی ناراحت کرده است. با آنها چگونه رفتار کنم؟
«مادر کودکان»

روابط خواهر و برادر

همه ی والدین دوست دارند فرزندانشان هم دیگر را دوست داشته باشند، به هم احترام بگذارند، با هم بازی کنند و به هم دیگر کمک کنند. اما جروبحث میان خواهر و برادر همیشه اتفاق می افتد، از جروبحث بر سر نشستن روی صندلی جلوی ماشین تا دعوا بر سر دیدن برنامه ی تلویزیونی مورد علاقه خود. این جروبحث ها بخشی از زندگی خانوادگی بچه هاست. این جروبحث ها و دعواها باعث می شوند تا بچه ها روش حل اختلاف را یاد بگیرند و به نظرات دیگران احترام بگذارند و مهارت های اجتماعی را یاد بگیرند. (استورم شاک (1) و همکاران 1996، برودی (2) 1998). کمی حسودی کردن بین خواهر و برادر طبیعی است و باعث می شود بچه ها روی کاری که باید انجام دهند دقت بیشتری کنند و تلاش بیشتری داشته باشند.
کودکان در روابط تنگاتنگ و صمیمی خود با خواهر و برادرها، مهارت های شناختی مهمّی را می آموزند. روابط خواهر و برادرها نقش مهمی در رفتارهای ضد اجتماعی و اجتماع پسند کودکان دارند. هم چنین روابط خواهر و برادرها روی هوش کودکان و پیشرفت کودکان تأثیر می گذارد (اسمیت (3) 1993، استیل ول (4) و دان (5) 1985).
خواهر و برادرهای بزرگ تر به خواهر و برادرهای کوچکتر از خود، قوت قلب داده و آنان را مورد حمایت قرار می دهند، هم چنین برای خواهر و برادر کوچکتر از خود نقش معلم، الگو و جانشین پدر و مادر را بازی می کنند و خواهر و برادرهای کوچک تر معمولاً به خواهر و برادر بزرگ تر از خود، دل بستگی پیدا می کنند (بریانت (6) 1992، دان 1996، جنکینز (7) و همکاران 1999). تفاوت های فردی کودک نقش مهمی در چگونگی روابط خواهر و برادرها دارند (دان (8) 1998). خیلی خواهر و برادرها در کودکی با هم دعوا می کنند اما وقتی بزرگتر می شوند با هم دوست می شوند، به همدیگر کمک می کنند، پناه هم و باعث قوت قلب یکدیگر می شوند. دوستان کودکان تغییر می کنند ولی خواهر و برادرها و خانواده همیشه با هم باقی می مانند.

چرا بچه ها دعوا می کنند؟

دعوای خواهر و برادرها، علل مختلفی دارد. مهمترین علل دعوای بچه ها را می توان مسایل زیر نام برد.
1- دست یابی به مالکیّت: یکی از علّت های دعوای خواهر و برادرها جنگیدن بر سر اموال و اسباب بازی ها و به طور کلی دست یابی به مالکیّت است.
2- جلب توجّه والدین: وقتی خواهر و برادرها با هم بازی می کنند، خانواده به آنها توجه نمی کند ولی وقتی دعوا را شروع کنند والدین به آنها توجه بیشتری می کنند.
3- نیازهای خاصّ کوکان بیمار: گاهی بعضی از کودکان در خانواده به علت بیماری یا مشکلات یادگیری یا مشکلات عاطفی، نیاز به توجه و مراقبت بیشتری دارند. کودکان دیگر ممکن است از این اختلاف بین خواهر و برادرشان ناراحت شده و دعوا کنند.
4- اثبات قدرت خود: گاهی کودکان برای اثبات کردن قدرت خود با خواهر یا برادش دعوا می کنند.
5- توجه نکردن به نیازهای اساسی کودکان: کودکان اگر خسته یا گرسنه باشند یا به اندازه ی کافی نخوابیده باشند زود تحریک می شوند و دعوا می کنند.
6- مقایسه کردن بچه ها: اگر والدین خواهر و برادرها را با هم مقایسه کنند باعث ایجاد حسادت در آنها می شوند و روابط آنها را خراب می کنند.
7- تبعیض قائل شدن بین کودکان (برادی (9) 1998).
8- الگوبرداری از والدین: اگر شما و همسرتان در هنگام دعواها، با احترام مسئله را حل کنید به کودک خود یاد می دهید که در هنگام درگیری با خواهر و برادرش از این روش ها پیروی کند. امّا اگر هنگام دعواها، عصبانی می شوید، فریاد می زنید و در را به هم می کوبید، کودک نیز این رفتارها را از شما یاد می گیرد و هنگام ایجاد مشکل با خواهر و برادرش رفتار شما را تکرار می کند (مک (10) هیل و کروتر (11) 1996).

برای جلوگیری از دعواهای خواهر و برادرها چه کار کنیم؟

برای جلوگیری از دعواهای خواهر و برادرها راهکارهای زیر توصیه می شود.
1- از فرق گذاشتن بین کودکان خودداری کنید: هر وقت برای کودکی کاری انجام می دهید برای دیگری هم انجام دهید. اگر برای یکی از فرزندانتان خرید کردید برای دیگری هم خرید کنید. تا بچه ها فکر نکنند بین آنها فرق گذاشته اید.
2- قوانینی برای رفتارهای قابل قبول و رفتارهای نپذیرفتنی در خانه وضع کنید و به کودکان بگویید شکستن این قوانین مجازات دارد. مثلاً به بچه ها بگویید: حق ندارند ناسزا بگویند، یک دیگر را با القاب بد صدا کنند، در را به هم بکوبند، اجسام را به طرف هم پرتاب کنند، کتک کاری کنند و.... کودک به این صورت یاد می گیرد مسئول اعمال خودش باشد.
3- به کودکان بارها توضیح دهید که بعضی اوقات یکی از بچه ها به دلیل بیماری یا شرایط سنی، نیاز به کمک بیشتری نسبت به بچه های دیگر دارد، این کاملاً عادلانه است و شما قصد فرق گذاشتن بین بچه ها را ندارید.
4- خانوادگی تفریح کنید: با هم توپ بازی کنید، پارک بروید، فیلم نگاه کنید، فعالیت های شاد خانوادگی باعث کاهش درگیری ها می شود.
5- به بدگویی ها و خبرچینی های کودکان از یک دیگر توجّه نکنید.
6- زمانی که کودکان بی کار می مانند، حوصله شان سر می رود و شروع به بدرفتاری با یکدیگر می کنند. سعی کنید کودکان را همواره سرگرم نگه دارید.
7- اگر بچّه ها سر موضوعات مشابهی دعوا می کنند مثل بازی با کامپیوتر، استفاده از دوچرخه، مشاهده تلویزیون، برنامه زمانی برای استفاده از این موارد را در طول هفته قرار دهید. بهتر است کودکان در زمان بندی نظر بدهند تا به آن بیشتر پایبند باشند.
8- شنیدن حرف های فرزندتان بدون قضاوت کردن راه مناسبی است که فرزندان فشار روانی خود را تخلیه کنند و بدانند برای والدین مهم هستند.
9- سعی کنید هر کدام از فرزندان مکان مشخصی برای انجام کارهای خود داشته باشد مثل مکانی برای بازی کردن با اسباب بازی، بازی کردن با دوستان، نقاشی کردن، بدون حضور خواهر یا برادر و بدون شریک داشتن.
10- زمانی را به هر کدام از بچه ها اختصاص دهید. تحقیقات نشان داده، توجه یک به یک کوکان به مدت 20 دقیقه در روز به طور قابل توجهی رفتارهای نق زدن و پرخاشگرانه کودکان را کاهش می دهد. مثل گوش کردن به صحبت های کودک، بازی کردن با او، انجام کارهای خانه و کارهای مطابق با سن کودک.
11- والدین می توانند با بیان غیر مستقیم به کودکان یاد دهند که چگونه می توان عصبانیت را کنترل کرد. مثلاً مادر از کسی ناراحت می شود و سعی می کند محیط را ترک کند که جروبحث و دعوا نشود.
در مورد بچه های زیر 10 سال، قصه خوانی یا عروسک بازی روش خوبی برای آموزش غیر مستقیم کنترل عصبانیت است.

هنگام شروع دعوا چه باید کرد؟

همان طور که توضیح داده شد اختلاف و جروبحث بین خواهر و برادرها یک مسئله ی طبیعی است و فوایدی نیز برای آنها دارد اما اگر جروبحث ها به دعوا کشیده شد، توصیه های زیر به شما کمک زیادی می کند.
1- تا جایی که ممکن است در دعوای کلامی خواهر و برادرها دخالت نکنید. آنها در این دعواها تجربه های خوبی به دست می آورند.
2- اگر جنگ و دعوای کودکان به زد و خورد کشیده شد آرام باشید و احساسی عمل نکنید. بعد از جدا کردن آنها، هر کدام نیم ساعت در محیطی جدا بمانند و اجازه هیچ ارتباطی با هم نداشته باشند.
3- گوش دادن به سخنان کودکان، آسیب دیدگی روحی آنها را ترمیم می کند و روابط بین فرزندان را محکم تر می سازد. پس از آرام شدن کودکان از هر یک بخواهید با آرامش حرف خودشان را بزنند.
4- سعی نکنید مقصر را پیدا کنید چون هر دو دعوا را شروع کرده و در درگیری شرکت کرده اند و هر دو مسئول هستند.
5- اگر بین دعوا یکی به دیگری ضربه ای وارد کرده و فرار کرده است سعی کنید اول به کودک آسیب دیده توجه کنید و وقت بیشتری برایش بگذارید و سپس سراغ کودک دیگر بروید و با او صحبت کنید و اشتباهش را به او بگویید.
6- بعد از آرام شدن کودکان، سعی کنید با همدیگر به یک تصمیم مشترک برسید و توافق نامه ای تهیه کنید. از آنها بخواهید راه حل منطقی و عملی برای حل مشکل بگویند و تا زمانی که طرفین دعوا به یک راه حل نهایی نرسند به بحث و صحبت های خود ادامه دهید. کودکان کم کم یاد می گیرند رسیدن به یک توافق کلی آسان تر از دعوا و جرو بحث دایم است و به این صورت روش حل مشکل را خواهند آموخت (سیدیکوبی (12) و راس 1999).
اما اگر دعواهای بین خواهر و برادرها خیلی جدی تر است و موجب مشکلات روحی و روانی خاص برای آنها می شود حتماً از یک روان شناس کمک بگیرید چون به پرخاشگری و خصومت منجر می شود. (بانک (13)، پاترسون (14) 1996).

پی نوشت ها :

1- Stormshak
2- Brody
3- Smith
4- Stillwell
5- Dunn
6- Bryant
7- Jenkins
8- Dunn
9- Brady
10- Mchale
11- Crouter
12- Siddiqui
13- Bank
14- Patterson

منبع مقاله :
احمدی دارانی، امیر؛ (1392)، چگونه با کودکان دبستانی رفتار کنیم؟ تهران: ورای دانش، چاپ اول