نسبت به این مسإله که آیا می توانیم ((حقوق بشر اسلامی)) داشته باشیم و این که بر اساس دین, آیا می توانیم از حقوق بشر عام سخن گوییم, اختلاف نظر وجود دارد. هدف مقاله حاظر بیان این نکته است که اثبات کنندگان و نفی کنندگان ((حقوق بشر اسلامی)) احتمالا تصور واحدی از موضوع ندارند. به سخنی دیگر به معنایی, نمی توان این اصطلاح را به کار برد.
جهت اثبات چنین فرضیه ای, چند بحث در مقاله مطرح می شود که در واقع فصول مقاله خواهند بود. همان گونه که ((حقوق بشر)) از دیدگاه مکاتب غربی یک مفهوم ندارد و تفاوت زیادی بین آرای لیبرال ها و نقادان آنها به چشم می خورد, در وصف ((اسلامی))نیز اتفاق نظر وجود ندارد. اگر ((حقوق بشر)) را در اعلامیه جهانی حقوق بشر متجلی ببینیم, این امکان در وصف اسلامی وجود ندارد. قرائت سنی و شیعه و قرائت های مختلف در مذهب تشیع, ما را با چند گونگی تفسیر از متن واحد روبه رو ساخته است. به طور مثال, قرائت های خاص از ولایت مطلقه فقیه با نظریه انتخاب یا وکالت, موجب تفاوت مشهودی در مسإله فوق می شود.
در راستای همین تفاوت هاست که باید موضع شخص نسبت به تعارض حق و تکلیف, عقل و شرع و فلسفه سیاسی و فقه سیاسی معین شود. فیلسوف یا فقیه اسلامی در تقدم و تإخر مسإئل فوق گرایش فکری خود را در برداشت از متون دینی مشخص می کند. مسلما فقیهی که حق را بر تکلیف و عقل را بر شرع مقدم می دارد و باب واسعی برای حجیت عقل و سیره عقلا قائل است, حقوق بشر را به گونه ای متفاوت از دیگر فقها در دین جستجو خواهد نمود.
مسإله مهم دیگر آن است که گاه ((حقوق بشر)) همراه با مبادی فلسفی و اندیشه ای (همانند انسان محوری, فردگرایی و خرد گرایی) تعریف می شود و گاه به مفهومی عام که در اکثر مکاتب و ادیان الهی نیز وجود دارد, تقلیل پیدا می کند. تقلیل مفهومی redoction concoptial) ) سبب می شود که با وجود اشتراک لفظی, دو مفهوم مغایر اراده شود. یکی از علل عقب نیشنی علمای دین در پذیرفتن ((حقوق بشر)) و متصف نمودن آن به وصف ((اسلامی)), هجوم و سیطره تجدد می باشد.
تجدد فرآیندی می نماید که هم غیر قابل اجتناب است و هم غیر قابل برگشت. شاید به همین دلیل باشد که اندیشمندان اسلامی به گونه ای در هم نهاد سازی دین و سنت با تجدد دارند.
در مجموع به معنای صوری و بر اساس برخی مبانی, می توان به گونه ای قائل به ((حقوق بشر اسلامی)) شد, در حالی که اگر قیود فوق ملغا شود, ((حقوق بشر)) متصف به وصف ((اسلامی)) ((غیر اسلامی)), ((شرقی)), ((غربی)) و... نمی گردد.
3-محقق و دانشجوی دکتری علوم سیاسی, دانشگاه تهران.
