ابیات نغز درباره تواضع

سهل باشد گر کنند افتادگان افتادگی

مهربانی و تواضع از بزرگان خوش نماست

(ملا محسن فیض کاشانی، قرن یازدهم)
***

لذت فقر چو باده ست که پستی جوید	که همه عاشق سجده ست و تواضع سرمست
تا بدانی که تکبر همه از بی مزگیست	پس سزای متکبر سر بی ذوق بس است
گریه شمع همه شب نه کی از درد سرست	چون ز سر رست همه نور شد از گریه برست

(مولوی، قرن هفتم)
***

تواضع پایه اقبال مندیست	به قدر خاکساری سر بلندیست
در او شاه جهان مسند نشین است	کدامین سربلندی بیش ازین است

(کلیم کاشانی، قرن دهم و یازدهم)
***

گر همی خواهی قبول خاص و عام	پیشه خود کن تواضع، والسلام
خویشتن را از همه کمتر شمار	سر زجیب فقر و درویشی برآر
نخوت و کبر و ریا را دور دار	جان به عجز و مسکنت مسرور دار
باش همچون خاک ره خوار و ذلیل	زیر پای هر ضعیف و هر جلیل

(محمد اسیری لاهیجی، قرن نهم)
***

دوست می سازد تواضع دشمن دیرینه را	خاکساری می کند جاروب گرد کینه را
نشکنی تا خویش را، از دوست کی یابی نشان	هست پیچیدن کلید قفل این گنجینه را

***

بیابی از تواضع هر چه خواهی	که خاک پا شدن خاک مراد است
کشد تیغ زبان طعن بر خویش	جگر داری که با خود در جهاد است

***

با تواضع می توانی جانِ دشمن را گرفت

جز به شمشیر خمیده، خصم را گردن مزن

(واعظ قزوینی، قرن یازدهم)
***

هر تواضع که پی منفعت است	از خسان آن نه تواضع صفت است
طمع از خلق گدایی باشد	گر همه حاتم طایی باشد

***

تواضع کن آن را که دانشور است

به دانش ز تو قدر او برتر است

***

به تواضع چو ساخت خود را پست

حق گرفتش بدان ترفع دست

پست شو پست تا بلند شویبهره بفکن که بهره مند شوی
دانه اول فتاد پست به خاکتا از آن سر کشید بر افلاک
(نورالدین عبدالرحمان جامی، قرن نهم)
***

گر نخسبی ز تواضع شَبَکی جان چه شود	ور نکوبی به درشتی در هجران چه شود
ور بگیرد ز بهاران وز نوروز رخت	همه عالم گل واشکوفه و ریحان چه شود

(مولوی، قرن هفتم)
***

تواضع جو که می سازد غرور و سرکشی خوارت

ز جمشید ار به حسن و دلبری فیروزتر باشی

(نظیری نیشابوری، قرن دهم و یازدهم)
***

رتبه افتادگی از کیمیا بالاترست

قطره ناچیز را گوهر تنزل می کند

***

در بلندی با فرودستان تواضع پیشه کن

تا چو ماه نو تو را گردون کند از زر رکاب

***

بی تواضع نیست ممکن سر فرازی یافتن

سوی خود این گوی بی چوگان کشیدن مشکل است

***

چون ماه نو تواضع اگر خوی خود کنی

آفاق را به قد دوتا می توان گرفت

***

از تواضع می توان مغلوب کردن خصم را

می شود باریک چون سیلاب از پُل بگذرد

***

خصم غالب را زبون صبر و تحمل می کند

از تواضع سیل را مغلوب خود پُل می کند

***

ز دست خود سلیمان داد پای تخت موران را

تواضع با فقیران نقص در دولت نمی باشد

***

در نظرها شود انگشت نما چون مه نو

از تواضع قد هر کس که دو تا می باشد

***

بر صدر بود چشم، تواضع طلبان را

آسوده بود هر که به بالا ننشیند

(صائب تبریزی، قرن یازدهم)
***

تکبر با گدایانِ درِ می خانه کمتر کن

که اینجا مور بر هم می زند تخت سلیمان را

(فروغی بسطامی، قرن سیزدهم)
***

چو نعمت بیش یابی با کم از خود کم تکبر کن

که در اندک زمان با خویش خواهی دید یکسانش

(محمد فضولی، قرن دهم)
***

چند سایی به هوس تاج تکبر بر چرخ

که همه زیر زمین تا به زبر تاج ورست

***

تو مشتی خاک و چندین تَغَیُّر

تفکر کن مکن چندین تکبر

***

اگر فقر و فنا خواهی در این راز

تکبر از نهاد خود بینداز

***

تکبر پاک کن از جان و از دل

که تا مقصود خود آری به حاصل

(عطار نیشابوری، قرن هفتم)

بزرگان نکردند در خود نگاه

خدا بینی از خویشتن بین مخواه

***

تواضع سر رفعت اندازدت

تکبر به خاک اندر اندازدت

***

تواضع کن ای دوست با خصم تند

که نرمی کند تیغ برنده کُند

***

چو خواهی که در قدر، والارسی

ز شیب تواضع به بالا رسی

گدا گر تواضع کند، خوی اوست

ز گردن فرازان تواضع نکوست

بلندیت باید، تواضع گزین

که آن بام را نیست سُلَّم جز این

(سعدی)

مهر و تواضع است مرا، مذهب و طریق

در دین ما چو کفر حقیقی است، کبر و کین

(محمد امیری لاهیجی)

با سخا باش و تواضع پیشه گیر

تا شود روی دلت، بدر منیر

(عطار)

چون زلف بتان، شکستگی عادت کن

تا صید کنی هزار دل در نفسی

(ابو سعید ابوالخیر)
چکیده مطالب
* تواضع که به معنای فروتنی است در دو ساحت معنا پیدا می کند: تواضع در برابر خداوند و تواضع در برابر خلق.
* تواضع از رحمت خداوند است که به بندگان خاص خود ارزانی می کند. بندگان باید در تواضع ورزی جانب اعتدال را رعایت کرده و از افراط و تفریط در آن بپرهیزند.
* تواضع ورزیدن، علاوه بر فواید اخروی، فواید دنیوی بسیاری را نیز برای بنده به ارمغان می آورد. چنان که موجب سعادت و پیروزی او در دنیا و سبب توضیع شخصیت او می شود.
* پیامبر و ائمه علیهم السلام در رفتار و گفتار خود، بهترین نمونه ها و الگوهای تواضع برای مسلمانان بودند.
* شناخت خداوند و ویژگی ها و ضعف ذاتی انسان و همچنین غره نشدن به امتیازات درونی، انسان را در کسب این ویژگی اخلاقی یاری می کند.
* نوعی از تواضع نیز هست که مذموم و مورد شماتت است و آن تواضع در برابر دنیاداران و تواضعی است که به خاطر منافع دنیوی رعایت شود.