تواضع صفتی است که از همگان زیبنده است ولی برای رهبران و کسانی که زمام امور زندگی و دینی مردم را به عهده دارند زیبنده تر و لازم تر است . روشن است که مقام و موقعیت اجتماعی زمینه ای است برای ایجاد حالت برتری بر دیگران واگراین آفت مهار نگردد زیانهای مهلکی به جامعه و مردم وارد خواهد ساخت .
هدایتگران و مبلغان دین پیامشان آن گاه موثر خواهد بود که از حالت تفرعن و خود برتربینی به دور باشند و همچون درخت پربار و برگ سایه گستری و ثمره دهی داشته باشند آن هم نه بر فرد و گروه خاص که بر همگان .
در منابع دینی به این مهم عنایت فراوان شده و همواره از رهبران و خدمتگزاران فکری اجتماعی و سیاسی مردم خواسته شده که فروتن و متواضع باشند. قرآن مجید خطاب به پیامبراکرم (ص ) می فرماید:
وانذر عشیرتک الاقربین واخفض جناحک لمن اتبعک من المومنین 40
خویشاوندان نزدیکت راانذار کن و بال و پر خویش را برای مومنانی که از تو پیروی می کنند بگستر و پائین بیاور.
همچون پرندگان که جوجه های خود را در زیر بال می گیرند و آن صحنه هیجان انگیز و عاطفی را به وجود می آورند رهبران و دولتمردان باید در برابر همه مخصوصا در مقابل مستضعفان و مستمندان افتادگی و فروتنی نمایند و به آنان که دستشان از مال دنیا تهی است مهر و عطوفت نمایند.
قرآن مجید به پیامبراکرم (ص ) هشدار می دهد که مبادا در برابر ثروتمندان متنعم و به خاطر دارا بودن و برخورداری از نعمتهای مادی و فروتنی کنی :
ولاتمدن عینیک الی ما متعنابه ازواجا منهم و لاتحزن علیهم واخفض
هرگز چشم خود را به نعمتهای مادی که به گروههایی از آنان دادیم میفکن و به خاطر آنچه آنان دارند غمگین مباش . بال و پرخویش را برای مومنان بگستر.
واضح است که فرمان به فروتنی در برابر مردم بویژه مستضعفان و مستمندان و کوخ نشینان منحصر به شخص پیامبراسلام بلکه هر کسی که در شعاع وسیع یا محدود وظیفه خطیر رهبری را بر دوش دارداین اصل ر که ازاساسی ترین اصول مدیریت صحیح است باید به کار بندند چرا که سرمایه بزرگ یک رهبر محبت و پیوند عاطفی پیروانش بااوست واین بدون تواضع حاصل نمی شود. همیشه خشونت و تکبر رهبران عامل مهم پراکندگی مردم از گرد آنها بوده و هست .ازاین روی دراسلام سفارش شده که مسؤولان با مردم محشور باشند و حتی مقداری ازاوقات خود را وقف دیدار مردم و شنیدن انتقادها و مشکلات واحیانا پیشنهادات آنان نمایند.امیرالمومنین در عهدنامه مالک اشتر چنین می فرماید:
وتجلس لهم مجلسا عاما فتتواضع فیه لله الذی خلقک و تقعد عنهم
جندک واعوانک من احراسک و شرطک حتی یکلمک متکلمهم غیر متعتع . 42
در مجلسی عمومی بنشین و در آن مجلس برابر خدایی که تو را آفرید فروتن باش و سپاهیان و یارانت ر که نگهبانان و پاسبان تو هستند از آنان بازدار تا سخنگوی آن مردم بدون لکنت در زبان با تو گفتگو کند.
در جای دیگر حضرت به پیامد ناگوار جدایی مسؤولین از مردم اشاره نموده و می فرماید:
واما بعد فلاتطولن احتجابک عن رعیتک فان احتجاب الولاه عن الرعیه
شعبه من الضیق و قله علم بالامور. 43
پس ازاین زیاد خود رااز رعیت پنهان نساز که پنهان شدن والیان از مردم نمونه است از تنگخویی و کم اطلاعی در کارها.
اگر زمامداران و دست اندرکاران مسایل قانونی قضایی واجرایی این فرامین را سرلوحه کار خویش قرار دهند چهره حکومت علوی رخ می نماید و آثار سوء حکام جور و ظلم رخت بر می بندد. شایسته است دولتمردان در حکومت اسلامی مظهر لطف و کانون مهر باشند و با کمال تواضع و فروتنی در خدمت مردم گام بردارند و همواره این دستورامیرالمومنین را فرا راه خود قرار دهند:
فاخفض لهم جناحک والن لهم جانبک وابسط لهم وجهک واسس بینهم فی
بالهای خود را برای آنان رعیت فرود آر و در برابر آنان تواضع و نرمش کن . چهره خود را گشاده دار و میان آنان حتی در نگاه کردن هم مساوات کن !
از بدترین حالات مدیران و دولتمردان میدان دادن به افراد چاپلوس و چرب زبان است . بی شک این خصلت یک حالت طاغوتی و مغرورانه است که با روح حاکم بر فرهنگ اسلامی ناسازگاراست علی ( ع ) آن گاه که به حکومت رسید دراوج قدرت و قوت متواضعانه به مردم اعلام کرد:
...وان من اسخف حالات الولاه عند صالح الناس ان یظن
بدترین حالات زمامداران در پیشگاه صالحان این است که گمان برده شود آنان فریفته تفاخر گشته و کارشان شکل برتری جوئی به خود گرفته است من ازاین ناراحتم که حتی در ذهن شما جولان کند که مدح و ستایش را دوست دارم از شنیدن آن لذت می برم سپاس خدا را که من چنین نیستم . واگر دوست هم می داشتم به خاطر فروتنی در پیشگاه خدای سبحان که از همه کس به ثنا و ستایش سزاوارتراست آن را وا می نهادم . گاهی هست که مردم ستودن افراد را به خاطر مجاهدها و تلاشهایشان لازم می شمارند لیکن مرا با سخنان جالب نستایید تااز عهده حقوقی که مانده است برآیم و واجبها را که برگردنم باقی است ادا نمایم . پس با من چنانکه با سرکشان و ستمگران سخن گویند سخن مگوئید و آنچنان که در پیشگاه حکام جبار و خشمگین خود را جمع و جور می کنید در حضور من نباشید و به گونه تصنعی (و منافقانه ) با من رفتار نکنید
امام راحل رضوان الله تعالی علیه به صاحب منصبان رهنمود می داد:
[ هر چه صاحب منصب ارشد باشد باید بیشتر خدمتگزار باشد. مردم بفهمند که هر درجه ای که بالا می رود با مردم متواضعتر می شود].
او که خود محبوب دلها بود و رهبریش به رهبری زینت وارزش داد با کمال تواضع و فروتنی خود را[ خدمتگزار] می نماید دست و بازوری رزمندگان را می بوسید مردم را[ ولی نعمت] خود می دانست و بارهای بار این حقیقت را بر زبان آورد:
[ این جانب که یک نفراز خدمتگزاران علمای اعلام و ملت اسلام هستم در موقع خطیر و برای مصالح بزرگ اسلامی حاضرم برای کوچکترین افراد تواضع و کوچکی کنم تا چه رسد با علمای اعلام و مراجع عظام]. 47
به این امید که رهبران دینی و دولتمردان جمهوری اسلامی همواره این چنین باشند و گفتار و رفتارامام امت (ره ) ر که برخاسته از فرهنگ اسلام ناب محمداست سرمشق گرفتار و کردار خود سازند.
40. سوره شعراء آیه 215.
41. سوره حجر آیه 88.
42. و43 همان مدرک .
44. همان مدرک نامه 27.
45. همان مدرک خطبه 216.
46. صحیفه نور ج /06/7
47. مجله پاسداراسلام شماره 102.
