واژه[ تواضع] در قرآن مجید نیامده است ولی خداوند با تعبیرهای لطیف و جالب دیگری مردمان را به این فضیلت فرا خوانده است . خطاب به پیامبراکرم (ص) می فرماید:
واخفض جناحک للمومنین . 9
بال و پر خود را برای مومنان فرود بیاور.
جناح به معنای بال و پر و[ خفض] ضد[ رفع] است .
پرندگان هنگامی که می خواهند فرود آیند بالهای خود را جمع می کنند و پایین می آورند آن گاه که می خواهنداوج بگیرند بالهای خود را باز می کنند. در مجموع [ خفض جناح] نهایت تواضع و فروتنی راز سر مهر و محبت می رساند.
در آیه فوق خداوند به رسول اکرم (ص ) که مربی و معلم مومنان است دستور تواضع و فروتنی می دهد تا همه کسانی که در مقام رهبری و هدایت مردم قرار گرفته اند خود را بااین خصلت پایسته بیارایند.
همچنین خداوند درباره تواضع واحترام نسبت به والدین با همین واژه (خفض جناح ) خطاب می فرماید:
واخفض لهما جناح الذل من الرحمه و قل رب ارحمهما
کما ربیانی صغیرا . 10
در برابر پدر و مادراز روی مهربانی و لطف بالهای خویش را فرودآور و بگو: پروردگارا همان گونه که آنان مرا در کوچکی تربیت کردند مشمول رحمتشان قرار بده .
آیه دیگری که مومنان بویژه رهبران و مسؤولان را به تواضع و فروتنی فرا می خواند با تعبیر زیبای[ لین] بیان شده است :
فبما رحمه من الله لنت لهم ولو کنت فطاغلیظالقلب لا نفضوا من
به سبب رحمت خداونداست که تو پیامبر چنین خوشخوی و فروتن هستی . اگر تندخو و سخت دل بودی از گرد تو پراکنده می شدند.
آیات قرآن هندسه اخلاقی انسان مسلمان را به بهترین وجه ترسیم نموده وازاین رهگذر همگان را به سوی ارزشهای و زیبنده دعوت می کند. در آیه دیگر در توصیف بندگان شایسته خداوند چنین می خوانیم :
و عبادالرحمن الذین یمشون علی الارض هونا واذا خاطبهم الجاهلون
قالوا سلاما . 12
بندگان شایسته خدای بخشایشگر کسانی هستند که با آرامش و تواضع بر زمین راه می روند و هنگامی که جاهلان آنان را مخاطب می سازند به آنان سلام می گویند.
در مقابل در قرآن به شدت از تکبر مذمت شده است . به عنوان نمونه :
13. ولا تمش فی الارض مرحاانک لن تخرق الارض ولن تبلغ الجبال طولا .
در روی زمین با تکبر و غرور گام برمدار چرا که نمی توانی زمین را بشکافی و طول قامتت هرگز به کوهها نمی رسد! کوههای با آن عظمت در برابر عظمت خد همچون پرکاهی هستند معلق در هوا که بدون اراده به این سو و آن سو می روند.
لمقان حکیم به فرزندش توصیه می کند:
ولا تضعر خدک للناس ولا تمش فی الارض مرحاان الله لا یحب کل مختال
پسرم !از مردم روی مگردان و متکبرانه بر زمین راه مرو که خداوند هیچ متکبر مغروری را دوست ندارد.
[تعصر] به معنای روی برگرداندن از مردم است از روی تکبر برای خوار ساختن آنان . واضح است که تواضع در راه رفتن به معنای سست و بی رمق حرکت کردن نیست بلکه مراد رعایت حالت طبیعی است . در حالات رسولخدا نوشته اند:
قد کان یتکفا فی مشیه کانما یمشی فی صبب . 15
در حالی که شتاب نداشت با سرعت و صلابت گام برمی داشت گویی از یک سرازیری پائین می رفت .
9. سوره حجر آیه 88.
10. سوره اسراء آیه 24.
11. سوره آل عمران آیه 159.
12. سوره فرقان آیه 63. 13. سوره اسراء آیه 37.
14. سوره لقمان آیه 18.
15. تفسیر روح المعانی ج 19.144 ذیل آیه 63 سوره فرقان.