تعریف مشخص از امنیت و ترسیم مرزهای مفهومی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران، از اهمیت ویژه ای برخوردار است، این امر بدون در نظر گرفتن آموزه های دینی وفرهنگ بومی امکان پذیر نیست. به عبارت دیگر، باید ضمن نگرش مجدد به میراث اسلامی، روایت نوینی از مفهوم و مؤلفه های امنیت تدارک نمود. و فراتر از آن، تبیین مرزهای متداخل مفهومی امنیت ملی با سایر مفاهیم، شناسایی امکانات و محدودیت های محیطی و دست یابی به زمینه های نظری و عملی امنیت ملی کارآمد و مطلوب بایددر ردیف نیازهای اولیه کشور محسوب شود. در حال حاضر که ایران اسلامی دوران بسیار حساس توسعه سیاسی و اقتصادی را سپری می کند و باز تاب انقلاب عظیم آن،چالش های فکری و نظری گسترده ای را در عرصه اندیشه، مفهوم سازی و نظریه پردازی در حوزه های علوم اجتماعی و سیاسی داشته است، شایسته است مفهوم امنیت و نحوه ارتباط آن با مفاهیمی; مانند: عدالت، آزادی، مشارکت سیاسی و نظایر آن، بر اساس فرهنگ غنی اسلامی مطالعه گردد. هر چند در این زمینه تحقیقات ارزشمندی انجام گرفته است; اما همچنان مطالعات حوزه مفهومی امنیت ملی ناکافی به نظر می رسد ونیازمند تحقیقات گسترده می باشد. تاکید مقام معظم رهبری برای وحدت ملی و امنیت ملی به عنوان بزرگ ترین شعار سال جاری، فرصت مناسبی برای بسیج امکانات ملی درپرداختن به این امر حیاتی می باشد. اگر چه درباره ضعف مفهومی امنیت ملی به ویژه درجمهوری اسلامی ایران عوامل متعددی را می توان مطرح نمود که تبیین آن ها، نیازمندمطالعه و بررسی همه جانبه ای می باشد; اما به صورت خلاصه می توان سه مورد را مورداشاره قرار داد:
الف - ابهام و گستردگی مفهوم امنیت ملی
مفهوم نوین امنیت ملی، در مقایسه با مفهوم کلاسیک و سنتی آن، از گستردگی مفهومی فزاینده ای برخوردار شده است. اگر در مفهوم کلاسیک امنیت ملی، حفظمرزهای کشور از مداخلات نیروهای خارجی مد نظر بود و امنیت بیش تر از طریق فقدان آن تعریف می شد. در حال حاضر، امنیت ملی صرفا قلمرو نظامی را در بر نمی گیرد; بلکه تمام قلمروهای سیاسی، اقتصادی، تجاری، فرهنگی، اجتماعی و... را نیز شامل می شود.این امر باعث افزایش متغیرهای دخیل در امنیت ملی و پیچیدگی هر چه بیش تر آن گردیده است; به گونه ای که فهم آن را تا حد زیادی در ارتباط با شناخت مفاهیم متعدد درحوزه های دیگر میسر ساخته است.
ب - ضعف مفهومی در مفاهیم دیگر
از آن جایی که مقوله امنیت ملی در ارتباط با مفاهیمی، مانند: عدالت، آزادی ومشارکت سیاسی و نظایر آن معنا می یابد، اثرات ضعف مفهومی این مفاهیم می تواند درشناخت مرزهای مفهومی امنیت ملی نیز ظاهر شود. برای نمونه، در جمهوری اسلامی ایران، مرزهای مفهومی امنیت ملی با مفاهیم توسعه سیاسی و آزادی های مدنی به صورت مشخص و روشن تعریف نشده است. این امر باعث گردیده است تا در برخی موارد، توسعه سیاسی، مانع تحقق امنیت ملی قلمداد شده و یا تلاش برای حفظ نظم وامنیت، عامل محدود کننده توسعه سیاسی، بشمار آید. در این صورت، بر قراری هرنوع رابطه میان این مفاهیم مستلزم مطالعه امکانات و محدودیت های مفهومی آن ها و رفع ابهامات موجود در حد امکان می باشد.
ج - ادراکی و ذهنی بودن امنیت ملی
گرچه زمینه های عینی امنیت ملی، قابل شناسایی است; اما همواره در برگیرنده عنصراحساسی، ذهنی و ادراکی نیز می باشد این حالت غالبا تحت تاثیر تجارب و سوابق زندگی فردی و یا گروهی انسان ها شکل می گیرد. این ویژگی که خود تا حدی باعث سنجش ناپذیری، نسبی بودن و سیال بودن مرزهای مفهومی امنیت ملی نیز گردیده است، احتمالا مهم ترین عامل محدودیت در مفهوم سازی آن هم می باشد.
در ورای مطالب فوق، شاید بحث از چگونگی تامین امنیت، ضمانت اجرا و بهایی که باید برای آن پرداخت، خالی از فایده نباشد. و از آن جایی که مهم ترین نهاد تامین کننده امنیت ملی، دولت ها بوده اند; تبیین رابطه سیاست و امنیت نیز اهمیت می یابد. چگونگی این رابطه، در نظام های سیاسی متفاوت می باشد. در یک نظام اسلامی که مبتنی برمشارکت مردمی است، همواره پیوند عمیقی بین منافع و امنیت حکومت با ملت وجوددارد و دولت در راستای تحقق اهداف امنیت ملی، در سطوح فردی و اجتماعی ایفای نقش می نماید در نظام جمهوری اسلامی ایران که بر اساس ارزش ها و موازین اسلامی شکل گرفته است، نه تنها باید در جهت پیوستگی منافع امنیتی دولت و ملت گام برداشت;بلکه امنیت ملی مطلوب در گروه وفاق ملی و نهادینه شدن الگوهای مشارکتی متقابل می باشد. امید است در ایران اسلامی، شاهد تحقق هر چه بیش تر امنیت و توسعه در ابعادمختلف آن باشیم.