اگر جامعه بعد از پیامبر اکرم(ص) به انحراف کشیده شد، و اگر اموی ها و عباسی ها آنچنان ظلم و ستمگری کردند، و اگر تمدن و فرهنگ عظیم اسلامی در اندلس (اسپانیا) دچار شکست شد و اگر جوامع اسلامی در قرون اخیر مورد تاخت و تاز استعمارگران و قدرت طلبان قرار گرفته است و... همه و همه بر اثر گناهان و نافرمانی از دستورات الهی بوده است.
امروز جامعه ما را نیز این خطر به شدّت تهدید می کند چرا که عده ای تلاش دارند به هر نحوی میدان گناهان و فساد را گسترش دهند.
امام صادق(ع) فرمود: «هیچ خونی ریخته نمی شود و هیچ رنج و دردسر و بیماری نیست مگر به دلیل گناه» و این سخن خداوند عزّ و جلّ است که در کتابش می فرماید: «هیچ مصیبتی بر شما وارد نمی شود مگر به خاطر آنچه خود به دست آورده اید و خدا از بسیاری از آنچه خود فراهم کرده اید درمی گذرد.(1)»(2)
تنها مکتبی که می تواند انسان و بشریت را از منجلاب گناهان و فساد رهایی بخشد مکتب قرآن است.
قرآن طرح و برنامه خود را در این زمینه در دو بخش ارائه می دهد،(3) بخش پیشگیری و جلوگیری از فساد و هجمه های فرهنگی و گناهان و طرح برداشتن و از بین بردن فساد موجود و هجوم هایی که انجام گرفته است و گناهانی که وجود دارد.
الف: پیشگیری از فساد و گناه
پزشکان برای حفظ جان انسانها و سلامت جامعه، پیشگیری را مقدم بر درمان و عمل می دانند در دردها و امراض اجتماعی و فساد فرهنگی نیز جلوگیری و پیشگیری مهمتر از درمان و رفع فساد است. به همین جهت قرآن نیز برنامه هایی برای پیشگیری دارد که به برخی از آنها اشاره می شود.
کنترل فکر و اندیشه
زیر ساز و زیربنای هر عملی فکرو اندیشه و خیال پردازی آن عمل است، گناه و فساد نیز از این قانون استثنا نیست به همین جهت قرآن تلاش دارد با تقویت باورهای دینی از فکر گناه و دوست داشتن اشاعه فساد و بی بند و باری جلوگیری نماید، آیات فراوانی در این زمینه وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:
1ـ «قل ان تخفوا ما فی صدورکم او تبدوه یعلمه اللّه و یعلم ما فی السّموات و ما فی الارض واللّه علی کلّ شی ءٍ قدیر؛(4) بگو
اگر آنچه را در سینه های شماست، پنهان دارید یا آشکار کنید، خداوند آن را می داند، و (نیز) از آنچه در آسمانها و زمین است آگاه می باشد، و خداوند بر هر چیزی تواناست.»
آگاهی از فکر و اندیشه بشر در اختیار هیچ مأمور و سازمان اطلاعاتی نیست، ولی خداوند متعال از تمام افکار و اندیشه های انسان آگاهی دارد، این باور اگر در جامعه تقویت شود در پنهان ترین مکانها، و دور دست ترین جاهها انسان را حتی از فکر گناه باز می دارد.
2ـ گاه قرآن به صورت استفهامی و سؤال که بیشتر در ذهن ها جا می گیرد این حقیقت را بیان می دارد «اولیس اللّه باعلم بما فی صدور العالمین؛(5)آیا خداوند به آنچه در سینه های جهانیان است آگاه تر نیست.»
3ـ «انّ اللّه عالم غیب السموات و الارض انّه علیمٌ بذات الصدور؛(6) خداوند از غیب (و پنهان) آسمان ها و زمین آگاه است و آنچه را در درون دلهاست می داند.»
امامان معصوم به عنوان مفسّران اصلی قرآن برای پیشگیری از گناه و فساد بر تقویت و تحکیم باورها و اندیشه ها تأکید می کردند فردی خدمت حضرت امام حسن(ع) (یا امام حسین(ع)) شرفیاب شد و گفت: من مرد گناه کاری هستم و نمی توانم گناه را ترک کنم. مرا پند دهید، حضرت فرمود: «پنج کار را انجام بده، آن گاه هرچه می خواهی گناه کن. از روزی خدا نخور و
هرچه می خواهی گناه کن. از ولایت و حکومت خدا بیرون برو و هرچه می خواهی گناه کن. جایی را پیدا کن که خداوند تو را نبیند و هرچه می خواهی گناه کن. هنگامی که ملک الموت نزد تو می آید تا تو را قبض روح کند او را از خود دور کن، هنگامی که مالک (دوزخ) تو را به درون آتش می کند، در آتش نرو و هرچه می خواهی گناه کن.»(7) این روایت کاملاً اندیشه سازی می کند که باور کنیم این جهان محضر خداوند است و جهان را پایانی به نام قیامت و در آن بهشت و جهنمی است.
4ـ اشاعه گناه را دوست نداشته باشید.
ممکن است افرادی باشند که اهل گناه نباشند ولی به این مقدار که گناه و بی بندو باری در بین مردم و جامعه شایع گردد رضایت داشته باشند و شیوع گناه را دوست بدارند، قرآن چنین اندیشه را سخت مورد ملامت و سرزنش قرار داده است آنجا که فرمود: «انّ الّذین یحبّون ان تشیع الفاحشة فی الّذین آمنوا لهم عذابٌ الیمٌ فی الدّنیا و الآخرة و اللّه یعلم و انتم لاتعلمون؛(8) کسانی که دوست دارند زشتیها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکی برای آنان در دنیا و آخرت است، و خداوند می داند و شما نمی دانید.»
در این آیه تهدید به عذاب آنهم در دنیا و آخرت بخاطر یک اندیشه خطا است که شخصی دوست می دارد زشتی ها و فساد در جامعه اسلامی شیوع یابد، از این آیه کسانی برخود بلرزند که دوست می دارند برای حفظ آراء و ماندن بر کرسی قدرت از ترویج نمودن زشتی ها نیز ابایی ندارند.
کنترل چشم و گوش
فکر و اندیشه انسان از حس او تأثیر می پذیرد، برای سلامت فکر و روان باید مجاری و راههای تغذیه آن دو را تطهیر نمود و چشم و گوش از مهمترین مجاری و راهها است که باید تحت کنترل قرار گیرد.
قرآن و اسلام انسان را در برابر تمامی اعضای خود مسؤول می شمارد و سخت به او هشدار می دهد، که در برابر کارکرد هر یک از آنها باید جوابگو باشد، قرآن کریم در این باره می فرماید: «ولاتقف ما لیس لک به علمٌ انّ السمع و البصر و الفؤاد کلّ اولئک کان عنه مسئولاً؛(9) از آنچه به آن آگاهی نداری پیروی مکن، چرا که گوش و چشم و دل همه مسؤولند.»
و بشارت قرآن متوجه کسانی است که با گوش بهترین ها را انتخاب و پیروی می کنند و از سخنان فساد آور گناه آلود پرهیز می نمایند.(10)
قرآن درباره چشم تأکید جداگانه دارد، چرا که استفاده نامطلوب از آن در جهت دامن زدن به آتش شهوت و تهییج نابجا و خطرناک غریزه جنسی، سخت خطر ساز و خطر آفرین است لذا قرآن می فرماید: «قل للمؤمنین یغضّوا من ابصارهم و بحفظوا فروجهم ذلک ازکی لهم انّ اللّه خبیرٌ بما یصنعون و قل للمؤمنات یغضضن من ابصار هنّ و یحفظن فروجهنّ ولایبدین زینتهن الّا ماظهر منها؛(11)ای پیامبر به مردان مؤمن بگو چشمهایشان را (از گناه به نامحرم) بپوشانند و دامان خویش را حفظ نمایند، که این موجب پاکی بیشتر آنان است، و خداوند از آنچه انجام می دهند آگاه است و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را (از نگاه هوس آلود) فرو بندند و دامنهایشان را حفظ کنند و زینتهایشان را ظاهر نکنند مگر آنچه که ظاهر است.»
نکاتی در آیه قابل دقت است:
1ـ خطاب مستقیم به زنها و مردان مؤمن نیست بلکه خطاب به شخص پیامبر است تا خوب مسأله را تبیین کند.
2ـ با اینکه مسأله حرمت نگاه مشترک بین مردان و زنان است برای تأکید بیشتر دو خطاب جداگانه آمده یک بار خطاب به مردان و بار دیگر روی سخن با زنان است.
3ـ خطاب اوّل به مردان است شاید رازش این باشد که تأثیر پذیری مردان از گناه بیشتر از زنان است.
و پاکی چشم مردان باعث کنترل آرایشها و عشوه گری های زنان که برای جلب نگاه مردان است، می شود.
و آخرین نکته این است که فلسفه این دستور پاکیزه شدن روح و روان انسان هاست «ازکی لهم» در منابع روائی از نگاه به نامحرم، تعبیر به زنای چشم، تیر مسموم شیطان، و... شده است.
از امام هفتم درباره این آیه «یا ابت استأجره...» سخن دختر شعیب که گفت: ای پدر! موسی را اجیر کن که بهترین اجیر، انسان قدرتمند و امینی است» فرمود: «حضرت شعیب به دخترش گفت: دخترم! قدرت موسی را از بلند کردن سنگ بزرگ دریافتی، امّا امانت وی را چگونه شناختی؟ دختر جواب داد: هنگامی که به طرف خانه می آمدیم در آغاز من جلو او راه می رفتم، ولی او از من خواست که پشت سرش راه بروم و گفت: هرگاه من راه را اشتباه رفتم به من تذکر بده؛ چرا که ما مردمی هستیم که به پشت سر زنان نگاه نمی کنیم»(12) موارد ریز و جزئیات احکام نگاه در کتب فقهی، به تفصیل آمده لذا از بیان آن پرهیز می کنیم و فقط به ذکر حدیثی بسنده می کنیم. علی(ع) فرمود: «نِعمَ صارف الشهوات غض الابصار؛(13) چشم پوشی از نگاه(به نامحرم) بهترین عامل بازدارنده از شهوات است.»
کنترل ارتباط و سخن
قرآن برای پاس داری از حریم پاکی و جلوگیری از انحرافات، رعایت ضوابطی را در روابط مرد و زن ضروری دانسته و آزادی مطلق و بدون قید و دوستی ها و عشق بازی های مصطلح امروزی را ناپسند و مردود شمرده است(14) و همین طور ارتباط نامه ای و تلفنی نامناسب را روا نمی دارد. اسلام صحبت کردن زن و مرد را در موارد ضروری و در جریان رسیدگی به کارهای روزمره زندگی اجازه داده، امّا برای پیش گیری از پیامدهای سوء احتمالی سفارش نموده که با ناز و عشوه گری و طنّازی سخن نگویند، در این باره می خوانیم:
«فلا تخضعن بالقول فیطمع الّذی فی قلبه مرضٌ و قلن قولاً معروفاً؛(15) به گونه ای هوس انگیز (با مردان نامحرم) سخن نگویید تا بیمار دلی در شما طمع نکند، و به گونه ای شایسته و معمولی سخن بگویید.»
گاه جنایتهای بزرگ از یک سخن خوش طبعی و ارتباط نابجا بوجود می آید، پرونده های فراوانی در داخل کشور وجود دارد که یک عشوه گری و یا طنّازی حرف زدن باعث ارتباط نامشروع و سرانجام قتل شوهر و یا قتل های دیگر شده است.
در حدیثی می خوانیم: «کسی که به حرام دستش را به دست زنی برساند چون به صحرای محشر در آید، دستش بسته باشد و کسی که با زنان نامحرم خوش طبعی، شوخی و مزاح کند خداوند در عوض هر کلمه هزار سال او را در محشر حبس می کند، و اگر زنی راضی شود که مردی به حرام او را در آغوش بگیرد، ببوسد یا به حرام با او ملاقات نماید و یا با او خوش طبعی کند، بر آن نیز گناهی همانند آن مرد است.»(16)
ازدواج یا بهترین راه پیشگیری
مسیحیت تحریف شده رابطه جنسی و ازدواج را نجس و پلید دانسته و ثمرات تلخ آن را نیز در غرب چشیدند و جهانیان نیز شاهد آن است. ولی قرآن نه تنها ازدواج را پلید نمی داند، بلکه آن را عملی عبادی و مطلوب و در برخی موارد واجب شمرده است. بدون تردید اگر در جامعه ای زمینه ازدواج و تشکیل خانواده به صورت آسان به همانگونه که اسلام خواسته فراهم شود، گناهانی برخاسته از غرائز جنسی ریشه کن خواهد شد و تنها کسانی به سمت و سوی جرائم جنسی و بی عفتی خواهند رفت که از سلامتی روانی برخوردار نباشند.
قرآن کریم اصرار فراوان بر این مسأله مهم دارد و برخی دغدغه هایی را که ممکن است بر اثر ازدواج پیش آید مردود شمرده است. به آیاتی در این زمینه اشاره می شود.
1ـ ازدواج عامل آرامش
«و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودّةً و رحمةً انّ فی ذلک لآیاتٍ لقومٍ یتفکّرون؛(17) از نشانه های او این است که همسرانی از جنس خودتان به سود شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و رد میانتان مودت و رحمت قرار داد، در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکّر می کنند.»
در آیه فوق نکاتی قابل دقت است: 1ـ زنان از جنس مردانند و هر دو انسان 2ـ همسران باعث آرامش فردی و در نتیجه موجب آرامش روانی جامعه نیز می باشند 3ـ استحکام اصلی خانواده بر اساس زناشویی صرفاً عشقی جسمانی و شهوانی استوار نیست، بلکه بر پایه محبت و گذشت پی ریزی شده است.
2ـ همه نیاز به ازدواج دارند
ازدواج مخصوص دنیا زدگان نیست، حتی انسانهایی که در بالاترین رتبه معنوی قرار دارند و بریده از دنیا هستند نیز بی نیاز از این نمی باشند. لذا قرآن می فرماید: «ولقد ارسلنا رسلاً من قبلک و جعلنا لهم ازواجاً و ذریةً؛(18) براستی ما فرستادگانی را قبل از تو فرستادیم و برای آنان زنان و فرزندانی قرار دادیم.»
3ـ ازدواج و توسعه اقتصادی
برخی افراد فقر و نداری را بهانه برای عدم ازدواج می دانند، قرآن این فرهنگ را غلط دانسته و با صراحت اعلام می دارد، هر کس پابه عرصه ازدواج و خانواده گزارد خداوند وضع اقتصادی او را نیز دگرگون می کند: «وانکحوا الایامی منکم و الصّالحین من عبادکم و امائکم ان یکونوا فقراء یغنهم اللّه من فضله و اللّه واسعٌ علیم؛(19) و مردان و زنان بی همسر را همسر دهید، و همچنین غلامان و کنیزانی را که صلاحیّت ازدواج دارند، و اگر نیازمند و فقیر باشند خداوند از فضلش آنان را بی نیاز خواهد ساخت و خداوند گشایش دهنده و داناست.»
4ـ تعدد ازدواج
در اکثریت بودن بانوان در برخی جوامع، بی سرپرست شدن برخی خانواده ها بر اثر جنگ و حوادث ناگوار و... می طلبد که مرد گاهی تن به تعدد ازدواج دهد، وگرنه باعث به فساد کشیده شدن زنان بی همسر و بی سرپرست خواهد شد.
قرآن کریم در این باره می فرماید: «فانکحوا ماطاب لکم من النساء مثنی و ثلاث و رباع فان خفتم الّا تعدلوا فواحدةً؛(20) پس ازدواج کنید با زنان پاک(در صورت نیاز) دو یا سه یا چهار همسر و اگر می ترسید عدالت را رعایت نکنید به یک همسر اکتفا کنید.»
استاد مطهری درباره ازدواج می گوید: «به عقیده ما برای آرامش غریزه دو چیز لازم است: یکی ارضای غریزه در حدّ حاجت طبیعی و دیگر جلوگیری از تهییج و تحریک آن.»(21)
اسلام برای ارضای صحیح مسائل جنسی، ازدواج و در صورت مهیّا نبودن شرایط آن، ازدواج مدّت دار و موقت را توصیه نموده است. اسلام اصرار فراوانی دارد که محیط خانواده برای کام یابی زن و شوهر از یکدیگر آمادگی کامل داشته باشد. زن یا مردی که از این نظر کوتاهی کند مورد نکوهش صریح اسلام قرار گرفته است. اسلام اصرار فراوانی به خرج داده است که محیط اجتماع بزرگ، محیط کار و عمل و فعالیت بوده و از هر نوع کام یابی جنسی در آن محیط خودداری شود. فلسفه تحریم نظربازی و تمتعات جنسی از غیر همسر قانونی و هم چنین فلسفه تحریم خودآرایی و تبرّج زن برای بیگانه همین است.(22)
در روایات نیز تعبیرات زیبائی از ازدواج شده است که به یک نمونه اشاره می شود، تا روشن شود که ازدواج در پیشگیری از جرائم نقش مؤثر و کلیدی دارد.
حضرت امام صادق(ع) فرمود: «من تزوّج احرز نصف دینه؛(23) آن کس که ازدواج نمود نصف دین خویش را حفظ کرد پس از خدا بترسد در حفظ نصف دیگر آن.»
5 ـ ازدواج موقت
واقعیت امر این است که جوانان ما در زمان کنونی از سه جهت آماج مشکلات و گرفتاری ها می باشند. از طرفی ادامه تحصیلات تا سن بیست سالگی بلکه بالاتر امری است ضروری، و از سوی دیگر راه یافتن به بازار کار و آماده نمودن زمینه مالی ازدواج فرصت طولانی را می طلبد، مخصوصاً با توجّه به رسم و رسوم های سنگین کنونی جامعه، و از جانب سوم غریزه جنسی در دنیایی پر از تهییج و تحریم و فیلم و سی دی و اختلاط و... همه را در فشاری طاقت فرسا قرار می دهد، بهترین راه حل کوتاه مدت ازدواج موقت است، قرآن درباره ازدواج موقت می فرماید: «و احلّ لکم ماوراء ذلکم ان تبتغوا باموالکم محصنین غیر مسافحین فما استمتعتم به منهنّ فآتوهنّ اجورهنّ فریضةً؛(24) و برای شما حلال است که با اموال خود آنان را اختیار کنید، در حالی که پاکدامن باشید و از زنا خودداری نمایید، و زنانی را که متعه (ازدواج موقت) می کنید، واجب است مهر آنها را بپردازید.»
اگر واقعاً آنچه را اسلام در مورد عقد موقت سفارش نموده بخوبی اجرا شود کسی دچار بی عفتی نخواهد شد.
علی(ع) فرمود: «لولا ما سبقنی به ابن الخطّاب ؛یعنی عمر مازنی الّا شقی؛(25) اگر عمر سبقت نمی گرفت بر من (و ازدواج موقت را تحریم نمی کرد) هیچ کس مرتکب زنا نمی شد جز انسان شقی».
البته در ازدواج موقت شرائط و نکات فراوانی لازم است مراعات شود یکی از آن نکات این است که این امر بیشتر برای مجردها و مردهای بی همسر مطرح است نه مردانی که همسر و یا همسرانی قانونی دارد.
امام کاظم(ع) به برخی از شیعیان خود نوشت: «اصرار بر ازدواج موقت نورزید، آنچه لازم است بر شما تنها اقامه سنت رسول خدا(ص) است و به واسطه ازدواج موقت از همسران دائمی خویش غافل نشوید، که آنها را به کفران و بیزاری وادار کنید و آنان بر علیه کسی که به شما دستور داده است نفرین کنند و ما را لعنت نمایند.»(26)
حجاب حافظ عفّت و پاسدار کرامت
بد حجابی و بی حجابی از دستآوردهای شوم استعمار جدید و حربه مهمّ تهاجم فرهنگی است، در مقابل حجاب و پاسداری از آن یکی از مهمترین عامل صلاح و سداد جامعه شمرده می شود هرجامعه که حجاب و عفاف خود را حفظ کرده دین و فرهنگ... خود را نیز نگهداشته است. و هر جامعه که حجاب در آنها کم رنگ و بی رنگ شده است به همان نسبت دین و فرهنگ و آداب رنگ باخته است، قرآن درباره حجاب دستورات اکیدی دارد که به نمونه هایی اشاره می شود.
1ـ «به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که ظاهر است آشکار ننمایند. و روسریهای خود را بر سینه خود افکنند(تا گردن و سینه پوشیده شود) و زینت خود را آشکار نسازند، مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرشان یا پسر برادرشان یا پسر خواهرانشان یا زنان همکیششان یا بردگانشان (کنیزان) یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند، یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند و بهنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نکوبند تا زینت پنهانیشان دانسته شود (و صدای خلخالها به گوش رسد) و همگی به سوی خدا باز گردید تا رستگار شوید».(27)
شأن نزول آیه فوق طبق سخن امام باقر(ع) مربوط به جوانی است که بر اثر چشم چرانی صورتش به استخوانی بیرون آمده از دیوار اصابت کرد و مجروح شد، و علّت جذب جوان مراعات نکردن حجاب از طرف آن زن بود.(28)
2ـ «ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنات بگو، جلبابها(روسری های بلند) خود را بر خویش افکنند، که این کار برای این که (به عفت و حریّت) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، بهتر است، و خداوند همواره غفور و رحیم است.»(29)
در شأن نزول آیه فوق آمده که شب هنگام زنان برای نماز مغرب و عشاء به مسجد می رفتند برخی از جوانان هرزه بر سر راه آنها می نشستند و با مزاح و سخنان ناروا آنها را آزار می دادند و مزاحم آنان می شدند، آیه نازل شد و به آنها دستور داد حجاب خود را بطور کامل رعایت کنند تا بخوبی شناخته نشوند و کسی بهانه مزاحمت نداشته باشد.(30)
دو نکته در آیه با توجّه به شأن نزول قابل دقت است: 1ـ بجای جلوگیری از مزاحمت های خیابانی دستور حجاب کامل به زنان می دهد، هرچند آیه بعدی مزاحمان را نیز تهدید کرده است، معلوم می شود حجاب در ریشه کنی هرزگی و مزاحمت ها نقش دارد.
2ـ علّت حجاب را این می داند که زنهای با حجاب با شخصیت و متدین شناخته می شوند لذا با عمل خود به هرزگان اجازه نمی دهد که به حریم حرمت آنها اهانت نمایند.
مسائل ریز حجاب و حد و حدود آن در جای خود مطرح شده است و در حوصله این مقال نیست، آنچه از آیات حجاب بدست می آید این است که برای پیشگیری و حتی دفع فساد حجاب نقش مهم و کلیدی دارد.
ب: عوامل مشترک
قرآن برخی عوامل دیگری را طرح نموده که به صورت عمیق تر و با دوام بیشتر هم در پیشگیری و بازدارندگی نقش دارد و هم در رفع و برداشتن گناهان و آلودگی ها، جهت اختصار به صورت فهرست وار به آنها اشاره می شود.
عبادت و دعا
اعمال عبادی مانند نماز و روزه و حج و... نقش مهمی در بازدارندگی و رفع گناهان دارند، قرآن درباره نماز می فرماید: «انّ الصّلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر؛(31) براستی نماز انسان را از زشتی ها باز می دارد.»
و درباره روزه فرمود: «کتب علیکم الصیام... لعلّکم تنقون؛(32) روزه بر شما واجب شده... شاید پروا پیشه شوید.»
در یک کلام درباره هر عبادت و پرستش حق می گوید: «یا ایها الناس اعبدوا ربّکم...لعلّکم تتقون؛(33) ای مردم پروردگارتان را عبادت کنید شاید پروا پیشه شوید.»
انتخاب الگوهای صحیح
انسان فطرتاً عاشق کمال و از نقص و عیب گریزان است، همین امر باعث می شود که به دنبال الگوی مطلوب و کاملی باشد الگوپذیری چون سازگار با فطرت انسان است، از مؤثرترین روشهای پیشگیری و رفع گناهان شمرده می شود در این روش انسان نمونه ای عینی را مطلوب خویش قرار می دهد و به شبیه سازی دست می زند و گام در جای او می نهد. به همین جهت قرآن الگوهایی را معرّفی می کند در یک آیه می فرماید: «ولکم فی رسول اللّه اسوةً حسنةً؛(34)و مسلماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی است». و همین طور ابراهیم(ع) و برخی افراد دیگر را به عنوان الگو معرفی می کند.(35) که در رأس آن افراد ائمه اطهار(ع) قرار دارند.
دوری از دوستان ناباب
یکی از عوامل توسعه فساد و بی بند وباری مخصوصاً در بین قشر جوان رفقای ناباب و نامناسب است.قرآن برای جلوگیری از این عامل تذکراتی دارد که به برخی از آنها اشاره می شود.
1ـ حسرت دائمی
«و (به خاطر آور) روزی را که ستمکار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان می گزد و می گوید: ای کاش با رسول (خدا) راهی برگزیده بودم ای وای بر من، کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده بودم.»(36)
2ـ دوستی با خوبان
«الا خلاء یومئذٍ بعضهم لبعضٍ عدّوٌ الّا المتقین؛(37) دوستان در آن روز دشمن یکدیگرند مگر پرهیزکاران».
| نار خندان باغ را خندان کند |
صحبت مردانت از مردان کند |
محبّت اهل بیت(ع)
از مهمترین و اساسی ترین روشهای سازندگی و تربیت و مقاوم سازی در مقابل تهاجم فرهنگی روش محبّت به پاکان و فرهیختگان خاصّه اهل بیت(ع) است روش محبّت بجهت سازگاری با فطرت آدمی و سرشت انسانی و به جهت میل درونی، بالاترین نقش را در تحوّل تربیتی انسان ایفا می کند و همچون اکسیر مس وجود انسان را به طلای ناب تبدیل نموده و در کوتاه ترین زمان تحوّلات سازنده شگرفی در انسان ایجاد می کند، امثال سلمان و ابوذر و مقداد، تربیت شدگان مکتب عشق و محبت به رسول خدا(ص) هستند چنانکه تحول عمیق در حر بن یزید، و زهیر بن قین و وهب و... بر اثر محبّت به امام حسین(ع) بود.
با توجّه به این تأثیر شگرف و وسیع است که قرآن آن را پاداش رسالت محبت اهلبیت(ع) و دوستی آنان دانسته(38) و آن را به نفع و سود خود انسان می داند.
ج: عوامل بردارنده و از بین
برنده گناه و فساد
این عوامل خود به سه دسته تقسیم می شوند:
1ـ عوامل فردی
عوامل فردی دوری از گناه و فساد و رها شدن از دام تهاجم فرهنگی متعدد است که به برخی از آنها اشاره می شود.
توبه و بازگشت:
قرآن در بیش از 90 آیه توبه را در قالب های مختلف مطرح و بیان نموده است و آن را مهمترین عامل رهائی از دام گناهان و فساد، و باعث رستگاری انسان می داند در آیه می خوانیم: «توبوا الی اللّه جمیعاً ایّه المؤمنون لعلکم تفلحون؛(39) همگی به سوی خدا بازگردید ای مؤمنان تا رستگار شوید.»
یاد خدا و نعمت های او
یاد خدا و نعمت های او، با این دید که نعمت دهنده در همه جا حاضر است و تمام هستی حتّی خطورات قلبی و تخیّلات انسان را زیر نظر دارد انسان را از پلیدی و زشتی نگه می دارد و بخوبی و نیکی وامی دارد.
علی(ع) فرمود: «هر کس قلبش را به دوام یاد خدا آباد کند کردارش در نهان و آشکار نیکو گردد.»(40)
در قرآن بیش از دویست بار کلمه «ذکر» و مشتقات آن به کار رفته است، از جمله می فرماید: «فاذکروا آلاء اللّه و لاتعثوا فی الارض مفسدین؛(41) بنابراین، نعمت های خدا را متذکر شوید، و در زمین به فاسد نکوشید» آیه می رساند که یاد نعمت ها جلو فساد را می گیرد و در آیه ای دیگر می فرمود: «واذکروا اللّه کثیراً لعلّکم تفلحون؛ خدا را زیاد یاد کنید تا رستگار شوید.»
یاد مرگ و قیامت
عامل دیگر برای برخورد با گناه و فساد، یاد مرگ و قیامت است. علی(ع) می فرماید: «پس هرگاه شهوتها به شما روی آوردند، مرگ را بسیار یاد کنید که یاد مرگ برای پندآموزی کافی است و رسول خدا(ص) اصحاب خود را پیوسته به یاد مرگ سفارش می کرد و می فرمود: مرگ را بسیار یاد کنید که همانا مرگ نابود کننده لذّتها و جدا کننده شما از شهوتها است.»(42)
حدود یک سوّم قرآن مربوط به بحث مرگ و قیامت و مسائل مربوط به آن است این نشان می دهد، که قیامت باوری در بازدارندگی از گناه و فساد و مقابله با آن نقش تعیین کننده دارد. از جمله فرمود: «فمن کان یرجوا لقاء ربّه فلیعمل عملاً صالحاً و لایشرک بعبادة ربّه احداً؛(43) پس کسی که امید ملاقات پروردگارش را (در روز قیامت) دارد باید عمل صالح انجام داده و هرگز شرک به او نیاورد.»
حتی قرآن گمان به معاد را دارای آثار مهم باز دارندگی از گناه و فساد می داند.(44)
عبرت گیری و پندآموزی
انسان با ملاحظه تاریخ و سرگذشت آنهایی که در فساد و بی بندی فرو رفتند و در مقابل تهاجم فرهنگی تسلیم شدند، و آبروی دنیا و آخرتشان را از دست دادند می تواند خود را از فرو رفتن در دام ها و تکرار خطاها و یا رها نمودن از آن، بیمه کند.
علی(ع) فرمود: «و هر کس عبرت گیرد خود را(از فرو رفتن در خطاها و فسادها) دور نگهداشته و هر کس خود را (از بدیها) دور نگهداشت سالم می ماند.»(45)
قرآن در هشت آیه با صورتهای مختلف دستور به عبرت گیری داده است و گاه صریحاً فرمان داده است: «فاعتبروا یا اولی الابصار؛(46) پس عبرت بگیرید ای صاحبان بصیرت.»
2ـ عوامل خانوادگی
سهم بزرگی از مفاسد اجتماعی و پذیرش تهاجمات فرهنگی معلول سوء تربیت خانواده ها است، و چنانچه پدر و مادر خودشان وارسته و منزّه باشند، و به فرزندان خویش توجّه نموده و در تربیت آنان کوتاهی ننمایند، بدون تردید کمک شایانی به اصلاح جامعه بشری نموده اند، زیرا مفسدین و معتادان سارقین و قاتلها، منحرفین و شرابی ها...معمولاً ریشه خانوادگی دارند.
پیامبر اکرم(ص): «هر مولودی بر اساس فطرت(پاک و پاکیزه) متولد می شود تا این که پدر و مادر او را یهودی یا نصرانی می نمایند.»(47)
قرآن با صراحت تمام به مردان و سرپرستان خانواده ها دستور می دهد که هم خود را و هم فرزندان خود را در مقابل گناهان و فساد و بی بند و باری نگهدارند و حفظ کنند.
«یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم ناراً وقودها النّاس و الحجارة؛(48) ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ هاست نگه دارید.»
آیه خطاب به مؤمنان است از این می فهمیم که خانواده های مؤمن و مسلمان همیشه در معرض تهاجمات گناه و فساد قرار دارند، باید به گونه ای برنامه ریزی شود که بتوان جلوی آن تهاجمات را گرفت.
و پیامبر اکرم(ص) فرمود: «خداوند هر مسؤولی را، از مسؤولیتی که به وی سپرده شده است، سؤال خواهد نمود، که آیا آن را بدرستی به انجام رسانید یا ضایع کرد حتی از مرد سؤال خواهد شد نسبت به خانواده اش.»(49)
اما راهکارهای هدایت خانواده و فرزندان و جذب آنها در جای خود باید بررسی شود آنچه اینجا می توان گفت این است که پدر و مادر در مقابل رفتار فرزندان، رفقایی که دارند، و همین طور نوار مبتذل و یا سی دی های انحراف کننده که استفاده می کنند و یا نماز را که ترک کنند مسؤولیت دارند.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «همراهی و دقت و مراقبت کنید در امور فرزندانتان، و نیکو گردانید تربیت آنها را، چرا که اولاد شما هدیه های خداوند به شما می باشند.»(50)
3ـ عوامل اجتماعی و دولتی
قرآن افراد جامعه را واحدهای جدا افتاده بی ارتباط به هم نمی داند، بلکه همگی را پیکری می شمارد که به همدیگر مرتبط و متصل و دارای ولایت بر یکدیگرند، لذا وظائفی بر عهده دارند که برخی از آنها از این قرار است:
1ـ امر به معروف و نهی از منکر
«مردان و زنان مؤمن برخی سرپرست برخی دیگرند، امر به معروف می کنند و از زشتیها باز می دارند، نماز را به پای داشته زکات می پردازند و خداوند و پیامبرش را اطاعت می کنند. ایشان هستند که خداوند برایشان رحمت می آورد و بدرستی که خداوند صاحب اقتدار و حکیم است.»(51)
سخن بلندی دارد امام باقر(ع) که جای هرگونه توضیح را می گیرد آنجا که فرمود: «در آخرالزمان عدّه ای مورد اطاعت قرار می گیرند، که ریا کارند و به عبادت تظاهر می کنند ولی کم خردان و کوتاه فکرانند، آنان امر به معروف و نهی از منکر را واجب نمی شمارند، مگر آن هنگام که ایمن از هرگونه ضرری باشند. همواره به دنبال عذرتراشی و بهانه گیری و راه گریز از این واجب الهی هستند، به دنبال لغزش های علما و فساد عمل آنان می باشند. آنان به سوی نماز و روزه و هر عملی که ضرری مالی یا جانی را متوجه آنان سازد، آنها را ترک می گویند، همان گونه که برترین و شریف ترین واجبات، یعنی امر به معروف و نهی از منکر را ترک گفته اند. بدرستی که امر به معروف و نهی از منکر واجبی است که دیگر فرائض به واسطه آن به پا داشته می شود آنگاه که جامعه ای این گونه شد خداوند بر آنها غضب کرده و غضب وی عمومیّت خواهد یافت پس نیکانی که در جامعه همراه اشرارند، و نیز کوچکترها با بزرگترها هلاک خواهند شد بدرستی که امر به معروف راه همه انبیاست... پس با قلبهایتان به مخالفت گناه برخیزید و با زبانهایتان آنها را رد کنید. و ضربه های سخت خود را به پیشانی گنهکاران وارد سازید و در راه خداوند از سرزنش ملامت گران نهراسید.»(52)
2ـ دولتمردان و حکومت اسلامی
حاکم و دولتمردان اسلامی در گام اول به عنوان الگوهای جامعه وظیفه دارند، کارها و رفتار خویش را اصلاح نمایند. چرا که مردم به رفتار و اعمال آنها اقتدا می کنند، در گام بعدی وظیفه دارند حدود تعزیرات اسلامی را برای جلوگیری از مفاسد اجتماعی قاطعانه و بدون ترس از اعتراض ابرقدرت ها و وابستگان آنها اجرا نمایند، قرآن اجرای حدود را باعث حیات جامعه انسانی می داند آنجا که فرمود: «و لکم فی القصاص حیاةٌ یا اولی الالباب لعلّکم تتقون؛(53) و برای شما در قصاص حیات و زندگی است، ای صاحبان خرد! شاید شما تقوا پیشه کنید.»
امام هفتم(ع) درباره این آیه «فیحیی به الارض بعد موتها؛ زنده می گرداند زمین را پس از مرگ آن» فرمود: «این آیه زنده شدن زمین به واسطه باران را نفرموده است، بلکه مقصود آیه این است که خداوند مردانی می انگیزد تا عدالت را زنده کنند و به واسطه زنده شدن عدالت و اقامه حدود، زمین، زندگی از سر می گیرد. هر مجازات اسلامی که در زمین اجرا شود نفع آن بیشتر از چهل روز باران است.»(54)
نه تنها اجرای حدود برکاتی دارد و باعث جلوگیری و ریشه کنی فساد می شود، که اجرا نکردن آن از گناهان بس بزرگ است. علی(ع) هنگام اجرای یکی از حدود الهی فرمود:
«خدایا! تو به پیامبرت هنگامی که از دینت خبر می داد فرمودی: ای محمد هر کس یک حدّ از مجازاتهای مرا تعطیل کرده و اجرا نکند، با من دشمنی کرده و بدین وسیله خواستار مخالفت با من شده است.»(55)
3ـ دولتمردان، صدا و سیما، روزنامه ها و
نویسندگان کلاً دستگاه های تبلیغاتی وظیفه دارند
مردم و جوانان را از مفاسد و زیانهای گناه و فساد و تهاجم فرهنگی آگاه نمایند، چرا که امروز وسیله اصلی برای تهاجم فرهنگی به جوامع انسانی و اسلامی، همان تبلیغات وسیع و گسترده است.
تأسف و درد اینجاست که گاه برخی از قلم به دستان داخلی به جای مقابله و مبارزه با تهاجم فرهنگی و گناه، خود از مروجان معاصی و تهاجم فرهنگی اند!!
