هفته نامه سلامت - دکتر محمدرضا وفا*: یک روز گرم تابستان را مجسم کنید که قرار است طی آن در حوضچه آب سرد شیرجه بزنید. چه اتفاقی می‌افتد؟ به‌طور حتم احساس خواهید کرد پوست‌تان جمع شده و منافذ آن کوچک شده‌اند. حال فکر می‌کنید که با نوشیدن یک لیوان یخ در بهشت یا خوردن یک بستنی خوشمزه چه اتفاقی در بدنتان می‌افتد؟ همان‌طور که سرمای موضعی موجب سفتی و انقباض منافذ پوستی می‌شود، مصرف خوراکی‌های خیلی سرد نیز مخاط داخلی دهان و دستگاه گوارش را به‌طور موقت دچار شوک کرده و منقبض می‌کند.
در این حالت جریان خون کند و اعصاب محیطی تحریک می‌شوند. به همین دلیل است که خیلی از افراد پس از خوردن بستنی یا نوشیدنی‌های خنک دچار سردرد می‌شوند. اگرچه لذت مصرف این خوراکی‌ها در گرمای طاقت‌فرسای تابستان انکارناپذیر است اما بدون شک، مصرف مداوم آنها کم‌خطر نخواهد بود. این مطلب، شما را با 10 خطر پنهان در خوراکی‌های سردآشنا خواهد کرد.
1. چربی را انباشته می‌کند
بعضی‌ها معتقدند نوشیدن مقادیر زیاد آب خنک باعث تحریک متابولیسم بدن و افزایش سوخت کالری‌ها می‌شود، اما باید بدانید این موضوع همیشه درست نیست. مصرف نوشیدنی‌های بسیار خنک هنگام غذا خوردن یا بلافاصله بعد از آن نه‌تنها به کاهش وزن کمک نمی‌کند، بلکه باعث سفت شدن و سخت شدن چربی‌ها در دستگاه گوارش می‌شود. در این شرایط هضم چربی‌ها به خوبی انجام نمی‌شود و چربی در بدن انباشته می‌شود.
2. یبوست را تشدید می‌کند
اگرچه نوشیدن مایعات در طول روز احتمال یبوست را کاهش می‌دهد اما مصرف مایعات خنک باعث ایجاد یا تشدید یبوست می‌شود. یکی از علل ایجاد این مشکل، انقباض مخاط داخلی دستگاه گوارش به دنبال نوشیدن مایعات سرد است. این انقباض عبور مواد غذایی را از لوله‌های گوارشی دشوار می‌کند.
3. آبرسانی را مختل می‌کند
استفاده از مایعات خیلی سرد، فرایند آبرسانی را در بدن به تاخیر می‌اندازد. بدن برای استفاده از مایعات ابتدا باید آنها را به دمای طبیعی خود برساند. این موضوع نیز باعث تاخیر در آبرسانی به سلول‌ها می‌شود. البته یک استثنا در این زمینه وجود دارد و آن درمورد دوندگان دو استقامت است. اگرچه مصرف مایعات خیلی سرد به ورزشکاران توصیه نمی‌شود اما دوندگان می‌توانند با نوشیدن آب خنک، رطوبت را برای مدت طولانی‌تری در بدن خود حفظ کنند.
4. گوارش را مختل می‌کند
مصرف مایعات و خوراکی‌های سرد می‌تواند باعث ایجاد دردهای شکمی، ریفلاکس معده و حالت تهوع شود. همان‌طور که می‌دانید سرما خاصیت ضدالتهاب دارد. درنتیجه عروق خونی و همچنین لایه داخلی معده را منقبض می‌کند. در این شرایط هضم غذا به خوبی انجام نمی‌شود و علائم سوء‌هاضمه ایجاد می‌شود.
5. انرژی را هدر می‌دهد
اگرچه مصرف آب خنک و خوراکی‌های سرد در کوتاه‌مدت باعث ایجاد شادابی و سرزندگی می‌شود اما تکرار این عادت در بلندمدت انرژی بدن را کاهش می‌دهد. علت این است که بدن باید بخشی از انرژی خود را به گرم کردن مایعات مصرفی اختصاص دهد. نوشیدن آب خنک حتی می‌تواند با ایجاد پدیده‌ای به نام «دامپینگ» باعث ضعف و بی‌حالی شدید در افراد شود.
6. جذب ویتامین‌ها را کم می‌کند
دمای بدن در حالت طبیعی بین 34 تا 37 درجه سانتی‌گراد است، درحالی که دمای نوشیدنی‌های یخی یا بستنی بین 0 تا 2 درجه سانتی‌گراد است. صرف انرژی توسط بدن برای تنظیم دمای این خوراکی‌ها باعث کمبود انرژی مورد نیاز برای هضم و جذب موادمغذی می‌شود. انقباض عروق دستگاه گوارش در اثر تماس با مواد غذایی خیلی سرد، عامل دیگری برای اختلال در جذب موادمغذی است.
7. ضربان قلب را کاهش می‌دهد
یکی از اعصاب مهم بدن به نام عصب «واگ» از پشت گلو عبور می‌کند و از گردن تا شکم ادامه دارد و کلیه احشای قفسه سینه و شکم تا کولون را عصب‌دهی می‌کند. تحریک این عصب به هر دلیلی که باشد می‌تواند باعث اختلال در عملکرد آن شود. زمانی که شما یک نوشیدنی یا خوراکی خیلی سرد را قورت می‌دهید، این عصب تحریک می‌شود و باعث کاهش ضربان قلب خواهدشد چراکه عصب واگ بخش مهمی از سیستم عصبی اتونوم است و حرکات غیرارادی بدن را تحت‌کنترل دارد. این عصب همچنین مسوولیت پایین آوردن ضربان قلب است، درنتیجه هر عاملی که آن را تحریک کند باعث پایین آمدن ضربان قلب می‌شود.
8. احتمال عفونت را زیاد می‌کند
همان‌طور که قرار گرفتن در هوای سرد زمستان باعث آبریزش بینی و انسداد سینوس‌ها می‌شود، مصرف آب سرد و خوراکی‌های خنک نیز همین عکس‌العمل را در پی دارد. در این شرایط، بدن ترشحات مخاط محافظتی راه‌های هوایی را افزایش می‌دهد تا با ایجاد رطوبت به گرم شدن مخاط کمک کند. زمانی که از خوراکی‌های خیلی سرد استفاده می‌کنید، این ترشحات اضافه باعث انسداد در مجرای هوایی و مشکلات تنفسی می‌شوند. این وضعیت همچنین فرد را مستعد ابتلا به عفونت‌های گلو می‌کند.
9. خون را غلیظ می‌کند
با مصرف خوراکی‌های خیلی سرد عروق بدن منقبض و تنگ می‌شوند. در این حالت، جریان خون کند می‌شود و خون غلظت بیشتری پیدا می‌کند. بنابراین قلب باید عملکرد خود را افزایش دهد تا جریان خون را در حد طبیعی نگه دارد. علاوه بر این، افزایش غلظت خون، بدن را نسبت به رشد باکتری‌ها و ابتلا به انواع عفونت‌ها مستعد می‌کند. همچنین در این حالت، خون به راحتی به نقاط انتهایی بدن مثل انگشت‌ها نمی‌رسد و باعث حس خواب‌رفتگی در دست و پا و کاهش شفافیت ناخن‌ها می‌شود. غلظت خون و انقباض عروق می‌تواند به تورم و کبودی پاها نیز منجر شود زیرا در این شرایط خون نمی‌تواند به راحتی به سمت قلب بازگردد.
10. ایمنی را تضعیف می‌کند
نوشیدن آب سرد و مایعات خنک بعد از غذا باعث تولید مخاط اضافه در بدن می‌شود. در این حالت عملکرد سیستم ایمنی کاهش پیدا می‌کند. درنتیجه فرد نسبت به انواع عفونت‌ها و بیماری‌هایی مثل سرماخوردگی مستعد می‌شود. مصرف داروهای خوراکی همراه مایعات خنک نیز می‌تواند جذب داروها را دچار اختلال کند زیرا سرما باعث تعویق در جذب دارو می‌شود.
مصرف خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های یخی با ایجاد تغییر ناگهانی در دمای بدن باعث ایجاد شوک می‌شود و در طولانی‌مدت زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن خواهدشد. برای آگاهی از دمای مناسب بدن کافی است یکی از انگشت‌های خود را داخل دهان بگذارید و چند ثانیه نگه دارید. خوراکی‌های مصرفی‌تان بهتر است به همین میزان گرم باشند.
ترجمه: ستاره محمد
سردردهای ناشی از بستنی
هرگونه درد کوتاه، خنجری و تیز در ناحیه سر که هنگام خوردن، نوشیدن و استنشاق مواد و خوراکی‌های خیلی سرد ایجاد شود تحت عنوان «بیماری سردرد بستنی» شناخته می‌شود. شاید تا به حال اصطلاح «فریز مغز» را شنیده باشید. این حالت معمولا به دنبال مصرف سریع خوراکی‌های یخی یا تماس ناگهانی سر با آب یا هوای سرد ایجاد می‌شود.
خوشبختانه سردرد تحریکی حاصل از فریز مغزی بسیار کوتاه است و نیازی به درمان ندارد. این سردرد با مصرف مواد غذایی خیلی سرد آغاز می‌شود و طی 20 تا 60 ثانیه به اوج خود می‌رسد اما معمولا بیشتر از 5 دقیقه باقی نمی‌ماند.
سردرد بستنی ممکن است برای هر فردی اتفاق بیفتد، اما کسانی که سابقه میگرن دارند بیشتر به این سردرد دچار می‌شوند. محققان هنوز از مکانیسم و علت اصلی این درد خبر ندارند، ولی احتمال می‌دهند سردرد بستنی به‌علت تغییرات موقت جریان خون در دستگاه عصبی بدن ایجاد می‌شود. با مصرف خوراکی‌های سرد، عروق خونی تنگ و منقبض می‌شوند تا از خروج حرارت از بدن جلوگیری کنند، اما بعد از تطبیق دمای بدن، دوباره گشاد می‌شوند تا جریان خون را افزایش دهند. این حالت می‌تواند منجر به درد ناگهانی و شدید در ناحیه سر شود. برای پیشگیری از سردرد بستنی سعی کنید خوراکی‌های خنک را آهسته‌تر مصرف کنید.
نه سرد، نه گرم!
مصرف نوشیدنی‌های خیلی سرد باعث ایجاد استرس حرارتی در مخاط دهان و دستگاه گوارش می‌شود. همان‌طور که تغییرات شدید دما می‌تواند باعث انقباض یا انبساط در اجسام شود، به دندان‌ها و مخاط دهان و دستگاه گوارش نیز آسیب می‌رساند. خوراکی‌های خیلی سرد با ایجاد انقباض شدید در بافت‌های مخاط دهان، مری و معده باعث افزایش ترشح اسید معده و آنزیم‌های گوارشی و اختلال در هضم و جذب غذا می‌شوند.
ادامه این وضعیت نیز می‌تواند منجر به التهاب مخاط گوارشی و حتی زخم‌های معده و مشکلات جدی‌تر شود. البته مصرف نوشیدنی‌های خیلی داغ هم با خطر آسیب‌دیدگی و سوختگی مخاط دهان و دستگاه گوارش همراه است. به همین دلیل توصیه می‌شود دمای تمامی خوراکی‌های مصرفی ترجیحا نزدیک به دمای بدن باشد..
*متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
