توبه در صورتی موجب فلاح و رستگاری انسان می شود که شرائط آن تحقق پیدا کند قرآن کریم در سوره نساء فرمود: «انما التوبة علی اللّه للذین یعملون السوء بجهالة ثم یتوبون من قریب فاولئک یتوب اللّه علیهم و کان اللّه علیماً حکیما، ولیست التوبة للذین یعملون السیئات حتی اذا حضر احدهم الموت قال انّی تبت الآن و لاالذین یموتون و هم کفّار اولئک اعتدنا لهم عذاباً الیما؛(7) پذیرش توبه از سوی خدا تنها برای آنانی است که گناهی را از روی جهالت انجام دهند، سپس زود توبه کنند، خداوند توبه چنین اشخاصی را می پذیرد و خدا دانا و حکیم است، برای کسانی که کارهای بد را انجام می دهند و هنگامی که مرگ یکی از آن ها فرا می رسد می گوید: الآن توبه کردم توبه نیست و نه برای کسانی که در حال کفر از دنیا می روند، اینها کسانی هستند که عذاب دردناکی برایشان فراهم کرده ایم.»
از این آیات استفاده می شود که در صورتی توبه مقبول واقع می شود که دارای شرایط زیر باشد.
الف: توبه از گناهانی باشد که از روی جهالت انجام داده باشد یعنی انسانی که بر اثر طغیان امیال و شهوات و تسلط هوی و هوس و غلبه آن ها بر عقل و ایمان گناهانی را مرتکب شود در این صورت اگر توبه کند، توبه او مقبول واقع می شود.
ب: بعد از انجام گناه به زودی توبه کند یعنی انسانی که گناهی مرتکب شده نباید توبه را به تأخیر بیندازد بلکه وقتی متوجه شود که گناهی انجام داده بلافاصله به توبه اقدام کند زیرا اگر توبه نکند. این گناه در دل انسان ریشه می دواند و به صورت عادت در می آید که در این صورت چون آثار گناه در روایات قلب و روح انسانی باقی است. آن اثری که باید توبه داشته باشد نخواهد داشت.
ج: توبه در زمانی که آثار مرگ ظاهر شده و حالت احتضار رخ داده نباشد. زیرا در حال احتضار و در آستانه مرگ پرده ها از برابر چشم انسان کنار می رود و آدمی نتیجه اعمالی را که انجام داده می بیند. از این رو هر گناهکاری از اعمال بد خود پشیمان می شود و این پشیمانی به لحاظ این که نمی تواند با تکالیف و عمل همراه باشد سودی نخواهد داشت.
د: کسانی که در حالت کفر از دنیا می روند توبه آن ها نیز پذیرفته نمی شود بنابراین شرط قبولی توبه آن است که اولاً انسان قبل از مشاهده نشانه های مرگ توبه کند و ثانیاً با ایمان از دنیا برود.
پی نوشت: 7. سوره نساء، آیه 17 18.