خواندنی های جوانان دیروز (سیر اسلام در اروپا)

اشاره:

برای عموم جوانان دیروز، جوانان دهه های سی و چهل که اهل کتاب و درس مذهبی بودند نام ماهنامة «مکتب اسلام»، «نسل نو»، منشورات «در راه حق» و حضرات آقایان علی دوانی، ناصر مکارم شیرازی، محمود حکیمی، باهنر، داوود الهامی، غلامرضا سعیدی، جعفر سبحانی، خسروشاهی، علی قائمی و دیگران آشناست. گویی با این نام ها و عناوین زندگی کرده اند. در آن سال های خوف و خطرهر برگ کاغذی که ازاسلام و اخلاق و معرفت مذهبی سخنی داشت کیمیا بود و عزیزتر از جان. شاید به همین خاطر است که در پستوخانه و قفسه های کتابخانة شخصی جوانان سابق این آثار همچنان به چشم می خورند.

بر آن شدیم تا برای «جوانان امروز» گزیده ای از خواندنی های «جوانان دیروز» را منتشر کنیم. بوی دین و دینداری، پروای مبارزه و مجاهده و انگیزة تبلیغ و تربیت از میان سطور این آثار به مشام می رسد، چنان که عطر آن مشام امروزیان را نیز می آراید.

یاد همة آن مردان مرد را که اینک در میان ما نیستند گرامی می داریم. مردانی چون شهید باهنر، شهید سعیدی، شهید بهشتی، مرحوم داوود الهامی و علی دوانی که در واقع معلمان جوانان دیروز و امروزو فردا هستند.

این بحث بسیار جالب در سه قسمت مورد مطالعه قرار می گیرد:

1. نفوذ سیاسی اسلام در کشورهای اروپا و سیطرة دولت های مسلمان به وسیلة لشکرکشی و غیر آن.

2. نفوذ معنوی اسلام در مردم اروپا، یعنی کیفیت مسلمان شدن و انتشار دین اسلام در آن منطقه.

3. نفوذ تمدن اسلام مانند تأثیرات فرهنگی، علمی، صنعتی و هنری، معمای و امثال آن. در این مقاله قسمت اول این بحث مورد توجه ماست و چون این موضوع در دو قسمت دیگر که هدف اصلی ما را تشکیل می دهد تأثیر فوق العاده ای دارد نخست به مطالعه آن پرداخته ایم.

قرن اول هجری

نخستین قسمت اروپا که در تحت سیطرة دولت های اسلامی قرار گرفته است، بر حسب مأخذ ما؛ داغستان است در سال 24 هجری در زمان خلافت عمر لشکریان اسلام این منطقه را از دست ساسانیان گرفتند و از سال 41 تا پایان قرن اول و همچنین تا سال 132 در تحت نفوذ امویان و پس از آن در دست عباسیان بود. لشکر اسلام در این قرن چند بار در حدود سال های 49، 55 و 61 هجری به منطقة بالکان رسیده و شهر قسطنطنیه را مورد حمله قرار دادند و هم از این قرن (سال 92 هجری) سردار بزرگ اسلامی طارق بن زیاد به همراهی موسی بن نصیر از آفریقا عبور کرده و پس از عبور تنگه ای که بعدها به نام طارق معروف شد وارد اسپانیا شدند و تا سال 100 یعنی پایان قرن اول تمام شبه جزیره (ایبری) اسپانیا و پرتقال به تصرف لشکریان اسلام در آمد.

قرن دوم

مسلمانان در تمام این قرن، بر اسپانیا حکومت می کردند و زد و خوردهای مسیحیان و شورش های محلی آنان تأثیری در ثبات و استحکام زمامداری رداران اسلامی نداشت به خصوص که در این قرن مسلمانان به کشور فرانسه نیز وارد شدند، نخست حربن عبدالرحمن سردار اسلامی اسپانیا در اول قرن دوم و بعد از آن به تدریج سمح بن مالک که از رجال پاکدامن و مورد علاقة خاص عمر بن العزیز خلیفه عادل اموی بود و بعد عبدالرحمن بن عبدالله یمنی سردار شجاع و مدبر اسلامی. مناطق ناربونه، تولوز، کارکاسو، لیون و بردو که از مناطق جنوبی فرانسه است تصرف کرده از سلسله جبال پیرنه گذشتند. متأسفانه در وسط قرن دوم سیطرة مسلمانان در فرانسه پس از 43 سال پایان یافت.

لشکریان اسپانیا به سرداری همین فرماندهان در این قرن به ایتالیا، جزایر بالئار در مدیترانه، کورسیکا، جزایر سیسیل، مالت، سردانیه حمله کردند و در همین قرن نیز قبرس روس (روزیا) در تصرف مسلمانان در آمد.

قرن سوم

مناطق اطراف دریای مدیترانه به طور کلی در این قرن، به علت پایگاه هایی که مسلمانان در تونس و جزیره سیسیل به دست آورده بودند مورد توجه مسلمین بود. ایتالیا چندین بار مورد حمله قرار گرفت شهرهای برندیزیوم، تارنتوم باربوم، بتونتوم تصرف شد به علاوه لشکریان مسلمان اسلامی در این قرن از جبال آلپ گذشته و به سویس رسیدند. و از طرف شمال ایتالیا را مورد حمله قرار دادند همین طور صقلیه، مالت، کرت در دریای مدیترانه و سواحل پروانس در فرانسه تصرف مسلمانان بود ولی مسلمین در اواخر این قرن قبرس را از دست دادند.

قرن چهارم

قرن چهارم را قرن شورش ها و زد و خوردهای گوناگون، میان مسیحیان اروپا مانند فرانک ها و امپراطوران روم شرقی و میان حکومت های اسلامی مثل امویان قرطبه در اسپانیا فاطمیون، بنی ساج حاکمین آذربایجانی داغستان و بنی اغلب باید دانست مسیحیان در اسپانیا پیشرفت کندی را شروع کردند.

قرن پنجم

در این قرن مسلمانان در نواحی بالکان و مدیترانه به پیشرفت های زیادی نایل شدند و تقریباً تمام جزایر بالئار، سردانید، صقلیه، مالت، جزایر اژه در مدیترانه و لماسیا و تراکیه در بالکان به تصرف مسلمین درآمد، یکه تاز این میدان در این قرن خلفای فاطمی مصر بودند که مستقیماً خودشان و یا سرداران آن ها مثل بنی کلب حکم روایی می کردند.

قرن ششم و هفتم

این دو قرن را قرن استقرار و آرامش و در اسپانیا دو قرن عقب نشینی مسلمان ها باید نامید. در پایان قرن هفتم قسمت اعظم اسپانیا به دست مسیحیان بود. در قفقاز مسلمانان به پیشرفت هایی نایل شده، در بند باب الابواب به وسیلة ایلخانان ایرانی تصرف شد.

جنگ های صلیبی در این دو قرن نقش مهمی در دست به دست شدن مناطق اروپایی ترکیه (قسطنطنیه) داشت. قفقاز و ارمنستان نیز به تدریج تحت سیطرة مسلمانان قرار می گرفت.

قرن هشتم

از اسپانیا یعنی اندلس محبوب مسلمانان جز قسمت کوچکی که تحت سیطره بنی نصر بود چیزی در دست مسلمین باقی نمانده و در مدیترانه نیز مسلمین فعالیتی ندارند. ولی از طرف جنوب اروپا عثمانیان پیش می روند. تمام جنوب رود دانوب در بالکان و منطقة افلاق و جزایر ایونیه و متصرفات روم شرقی به دست عثمانیان افتاده. در قفقاز نیز آل جلایر و امراء قره قوینلو و سپس امیر تیمور تقریباً تمام قفقاز جنوبی را متصرف شده اند و از طرفی از ناحیة دربند (باب الابواب) گذشته (استپ) های روسیه تحت فرمان مغولان مسلمان درآمده است.

قرن نهم

این قرن آخرین قرن حکومت دولت های اسلامی بر اسپانیاست. در سال 898 هجری چراغ نیمه روشن اسلام در این سرزمین که به دست پادشاهان بنی نصر افروخته بود خاموش شد و دوران تاریک تفتیش عقاید که از ننگ های تاریخ بشریت است و صفحات آن از قتل ها، غارت ها، جنایات، تبعیدها و شکنجه ها مالامال است شروع شد.

ولی عثمانیان همچنان پیش می روند. اوترانتو در ایتالیا، بوسنی و صربستان و افلاق (یوگسلاوی) شبه جزیرة کریمه در روسیه، سالونیک؛ قسطنطنیه، آتن پایتخت یونان و آلبانی را متصرف شده اند و بزرگ ترین امپراطوری های جهان را به وجود آورده اند.

قرن دهم

این قرن نیز ستاره حکومت آل عثمان می درخشد. در حالی که آخرین فردهای مسلمانان اندلس در چنگال دژخیمان (انگیزه سیون) محاکم تفتیش دست و پا می زدند قسمت عمدة مجارستان، ملداوی و طولون به تصرف عثمانیان در می آید فرماندهان تاتارقرم تا مسکو پایتخت روسیه پیش تاختند و تمام شبه جزیرة کریمه و تنگة کرچ و دونتس را متصرف شدند.

قرن یازدهم و دوازدهم

دیگر دامنة نفوذ و اقتدار دولت های اسلامی به نهایت درجه خود رسیده است. نزدیک یک قرن در جا زدن و سپس تنزل و انحطاط ... .

در این قرن آخرین دستة مسلمانان به سال 1018 از اسپانیا اخراج شدند. کرت پودولیا از لهستان به تصرف عثمانی ها درآمد ولی مجارستان و موره و سپس پودولیا از دست آن ها خارج شد. دست نشاندگان عثمانی در روسیه نیز به عقب نشینی تدریجی پرداختند. دولت عثمانی حالت دفاع به خود گرفته است. در قرن دوازدهم دست عثمانی از اکثر مناطق روسیه کوتاه شد و در بند (باب الابواب) و باکو بین روسیه و ایران دست به دست گردید.

قرن سیزدهم

اگرچه نحس بودن عدد سیزده یک خرافه است، ولی خودمانیم، قرن سیزده نحس است و ابتدای زوال قدرت های اسلامی محسوب می شود.

بوسنی، افلاق، بسارابی، ملداوی، بلغارستان و یونان از تصرف عثمانی خارج می شود، و از بالکان فقط آلبانی، صربستان جنوبی، مقدونیه، در تصرف آن ها باقی است. داغستان را روس ها در 1228 از ایران می گیرند. جزایر اژه نیز بن عثمانی ها و دولت یونان تقسیم می شود قبرس را انگلیسی ها متصرف می شوند. تمام متصرفات عثمانی در روسیه از دست می رود در سایر قسمت های ممالک اسلامی نیز تجزیه های عظیمی صورت می گیرد که از حدود بحث ما خارج است.

قرن چهاردهم ـ قرن ما

آخرین دولت اسلامی اروپا دولت آلبانی بود که اکنون به صورت یک کشور کمونیستی درآمده و تنها منطقة اروپا که در تحت نفوذ یک حکومت مسلمان است قسمت اروپایی ترکیه است (اسلامبول و چند جزیره در دریای اژه یعنی ایمروز و بوزکادا) و دیگر هیچ ...

مسلمان در اروپا فراوان است و در بحث جهان اسلام مورد مطالعه واقع خواهد شد باید دانست که نیمة دوم قرن چهاردهم را (نیم قرن آزادی) باید نامید. هر چند که اکنون هیچ کشور مسیحی در تصرف مسلمانان نیست ولی کشورهای اسلامی هم که به طور رسمی تحت حکومت اروپاییان باشند معدودند و در چند سال اخیر کشورهای مسلمان متعددی از تحت سلطة اروپاییان بیرون آمده اند. پاکستان، اندونزی، مراکش، تونس و پاره ای دیگر از کشورهای آفریقایی اما با کمال تأسف، الجزایر دلیر و سرفراز هنوز به کسب استقلال کامل نایل نشده است هیچ ملتی در تاریخ جهان مسلماً برای آزادی خود به قدر مردم الجزایر قربانی نداده و مجاهده نکرده است.

افتخار بر تو ای کشور دلیران مسلمان...! افتخار بر تو ای افتخار مسلمانان و بشر.