سفر رهبر انقلاب به عسلویه در نخستین روزهای سال جدید شمسی که نام «جهاد اقتصادی» به خود گرفته است، از اتفاقات ویژه نوروز 90 بود. حضرت آیت الله خامنه ای در
سخنان خود در جمع مردم و کارکنان صنعت نفت عسلویه بر ضروت ارتقای مطالعات حقوقی و اقتصادی در بخش انرژی تأکید کردند. در گفت وگو با دکتر حمیدرضا کاتوزیان، رئیس کمیسیون انرژی مجلس به بررسی و آسیب شناسی این موضوع پرداخته ایم.
در ابتدا نظر خود را درباره سفر رهبر انقلاب به عسلویه بیان کنید. ایران یکی از بزرگترین دارندگان منابع نفت و گاز جهان است و این منابع غنی در اقصی نقاط جغرافیای کشور گسترده است. استحصال ذخایر نفت و گاز یکی از اصلی ترین منابع اقتصادی جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود. کشورهای غربی تحریم هایی را علیه کشورمان اعمال کرده اند که تا حد چشمگیری صنعت نفت را هدف قرار داده است و بنا دارد تا مهمترین پشتوانه اقتصادی کشور را با مشکل روبه رو کند. به نظر می رسد سفر رهبر انقلاب به عسلویه، آن هم در آغاز سالی که نام «جهاد اقتصادی» را برای آن برگزیده اند، در شرایط کنونی تأثیر بسیار مثبتی بر نحوه استفاده بهینه از منابع نفت و گاز داشته باشد. با توجه به نام گذاری سال 90 به عنوان سال جهاد اقتصادی باید در حوزه نفت و گاز تلاش های بیشتری انجام شود و بهره برداری مناسب تری از منابع نفتی و گازی در کشور صورت پذیرد.
مجموعه صنعت نفت کشور باید در توسعه و بهره برداری از میدان های نفتی و گازی، مستقل تر از گذشته عمل کند و با وجود تحریم ها و فشارهای قدرت های خارجی علیه کشورمان، به گونه ای مدیریت کند که طرح های توسعه میدان گازی پارس جنوبی با سرعت و جدیت بیشتری دنبال شود.
با توجه به این که رهبری، کارکنان صنعت نفت در پارس جنوبی را جهادگر نامیدند، از نظر شما جهاد در پارس جنوبی به چه معنا است؟ هم اکنون در بخش استخراج، تولید، پالایش و بهره برداری از میدان مشترک گازی پارس جنوبی، مشکل هایی وجود دارد. پیش تر شرکت های خارجی که برای سرمایه گذاری و فعالیت در این منطقه اعلام آمادگی کرده بودند، اما یا برخلاف تعهدات خود عمل می کردند یا سرعت آن ها در اجرای پروژه بسیار پایین بود. در ماه های اخیر و به دنبال اعمال تحریم های دیگری علیه جمهوری اسلامی ایران، شرکت های خارجی به صورت مشخص تری از همکاری با ایران سر باز زده و از ادامه همکاری با کشورمان کناره گیری کرده اند. در حقیقت برداشت ما از این حرکت شرکت های خارجی یک نوع اعلام خصومت و اعلام برخورد و رویارویی با ایران است. اگر بتوانیم در برابر این حرکت و اجماع ناعادلانه مقاومت کنیم و طرح های توسعه نفتی و گازی را خودمان به صورت مستقل اجرا کنیم، به شعار جهاد اقتصادی که رهبر معظم انقلاب بر آن تأکید کرده اند، جامه عمل پوشانده ایم. در این صورت افزون بر این که از منابع نفتی و گازی کشور به صورت بهینه بهره برداری کرده، به نوعی با تحریم ها و حساسیت هایی که شرکت های خارجی به آن روی آورده اند، مقابله کرده ایم.
به طور طبیعی میدان گازی پارس جنوبی یک میدان مشترک است و هر کس که بتواند بیشتر بهره برداری کند، سود بیشتری نصیبش می شود. هم اکنون کشور قطر در این میدان تقریباً سالانه 25 میلیارد دلار از ایران بیشتر برداشت می کند. تعداد چاه های تولیدی و فازهایی که قطر در این میدان مشترک بهره برداری و راه اندازی کرده، بیشتر از ایران است و ما در این زمینه کُند عمل کرده ایم. تأکید رهبر معظم انقلاب این است که در زمینه برداشت از میدان مشترک گازی پارس جنوبی از رقیب خارجی خود عقب نمانیم و در واقع فعالیت خود را در زمینه توسعه میدان گازی پارس جنوبی با سرعت بیشتر و گام های محکم تر و جدی تر جلو ببریم.
یکی از مهمترین محورهای بیانات مقام معظم رهبری در جمع مدیران و کارکنان صنعت نفت در عسلویه، تأکید ایشان بر توسعه دانش حقوقی و قراردادی و اقتصاد نفت و گاز بود. به نظر شما ایشان براساس چه ضرورت هایی این موضوع را مطرح کردند؟ بحث نفت و گاز در کشور با توجه به نحوه بهره برداری متداول امروزه دنیا و نحوه مشارکت با شرکت های خارجی بسیار پراهمیت است و باید فعالیت حقوقی عمیق تری را در زمینه عقد قراردادهای مشارکتی برای برداشت از میدان های گازی و نفتی در کشور داشته باشیم و با حساسیت بیشتری با شرکت های خارجی قرارداد منعقد کنیم.
با توجه به عمر بلند ذخایر نفت و گاز ایران، کشورمان برای سال های دراز در زمینه برداشت از میدان های گازی و نفتی فعال خواهد بود. از این رو صنعت نفت ایران باید برای پیش برد اهداف توسعه اقتصادی مجهز شود. باید در بخش اقتصاد انرژی و اقتصاد نفت و گاز، مطالعاتی در نحوه برداشت بهینه، به کارگیری روش های صحیح اقتصادی در توسعه ذخایر نفتی و گازی و شناخت شیوه های مناسب استفاده از درآمدهای نفتی در توسعه زیرساخت های کشور صورت پذیرد. باید متولیان بخش آموزش و پژوهش کشور، ارتقای مطالعات حقوق و اقتصاد انرژی را در دانشگاه ها و مراکز علمی و پژوهشی کشور در دستور کار قرار دهند.
شیوه و ابزار عملی برای توانمندسازی حضور ایران از بعد اقتصاد انرژی در صحنه بین المللی چیست؟ ایجاد بازارهای بورس تخصصی نفت و گاز یکی از راه کارهای مهم در این حوزه به شمار می رود که باید در توسعه این نوع بازارهای مالی در کشور، مطالعات و فعالیت های تخصصی بیشتری انجام شود. در گذشته برخی مخالف ایجاد بورس نفت و گاز بودند، اما در حال حاضر بورس نفت به عنوان یکی از ابزارهای بسیار قدرتمند اقتصادی در بازارهای جهانی مطرح است. با توجه به توصیه رهبر انقلاب در توسعه اقتصاد نفت و گاز، باید در این زمینه اقدام های جدی تری انجام شود.
ما در انعقاد قراردادهای نفتی و گازی با چه مشکلاتی مواجه ایم؟
در حال حاضر وزارت نفت در انعقاد برخی قراردادها با محدودیت هایی مواجه است. کشورهای صاحب ذخایر نفت و گاز همچون عراق، عربستان، امارات یا قطر، بیشتر قراردادهای توسعه میدان های نفتی و گازی خود را با شرکت های خارجی در چارچوب قراردادهای «مشارکت در تولید» (PSA) منعقد و شرکت خارجی را در منابع نفتی و گازی خود شریک می کنند. از این رو انعقاد چنین قراردادهایی برای شرکت های بین المللی جذابیت زیادی دارد و آن ها را برای عقد قرارداد با کشورهای نفت خیز مشتاق تر می کند. با توجه به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و تفسیر شورای نگهبان، انعقاد قراردادهای «مشارکت در تولید» برای شرکت ملی نفت ایران امکان پذیر نیست. بر همین اساس قراردادهای ایران در زمینه نفت و گاز به صورت سنتی و قدیمی و در چارچوب قراردادهای «بیع متقابل» تنظیم می شود. این گونه قراردادها هم برای شرکت های خارجی جذابیت زیادی ندارد.
درست است که قانون، انعقاد بعضی از قراردادها را مجاز نمی شناسد، اما باید توجه داشت که انواع دیگری از روش های انعقاد قرارداد وجود دارد که باید بر روی آن مطالعه شود. با مطالعه و انجام برخی اصلاحات می توان قراردادهای بیع متقابل (Buy Back) را هم جذاب تر کرد.
خوشبختانه صاحب نظران و متخصصان ایرانی متبحری در امور حقوقی و قراردادی وجود دارند که در زمینه قراردادهای بین المللی نفت و گاز مطالعات خوبی انجام داده و گزارش هایی را هم به مجلس شورای اسلامی ارائه کرده اند. می توان با یک برنامه جدی به وضعیت قراردادهای وزارت نفت سر و سامان داد. با توجه به تأکید رهبر معظم انقلاب بر ضرورت انجام فعالیت های گسترده علمی و توسعه دانش حقوقی و قراردادی نفت و گاز و اقتصاد انرژی، این حوزه جای کار بسیاری دارد و باید دستگاه های مرتبط به ویژه وزرات نفت در این زمینه همت مضاعفی داشته باشند. باید در نظر داشت که می توان قراردادهای نفت و گاز را براساس قانون اساسی و مصالح کشورمان به گونه ای تنظیم کرد که اشتیاق شرکت های داخلی و خارجی را برای مشارکت در صنایع نفت و گاز کشور بیشتر کند.
دولت باید مقررات قراردادی را به لحاظ حقوقی به شکلی تنظیم کند که شرکت هایی که تمایل دارند با ایران در زمینه نفت و گاز همکاری کنند، از مشارکت در این حوزه منصرف نشوند.
رهبر انقلاب درباره اجرای طرح های توسعه میدان گازی پارس جنوبی، به وجود نقص هایی نیز اشاره کردند. به نظر شما این نقص ها چیست؟ برخی از این اشکال ها به نحوه مدیریت در این منطقه مربوط می شود. به نظر بنده میدان مشترک گازی پارس جنوبی به صورت بهینه مدیریت نمی شود. اختلاف ها در میان بخش های مختلف میدان پارس جنوبی در عسلویه زیاد است و باید هماهنگی ها در این بخش بیشتر شود. اشکال دیگر در منطقه پارس جنوبی این است که با وجود این که این میدان بخش بزرگی از درآمد گازی کشور را تأمین می کند، اما مردم این منطقه از فقر، محرومیت و بیکاری رنج می برند و این یکی از اشکال های مهمی است که باید برطرف شود.
سوزاندن گازهای همراه در منطقه عسلویه یکی دیگر از مشکل هایی است که همیشه رهبر معظم انقلاب با حساسیت ویژه ای به آن نگاه کرده اند و فرموده اند باید هرچه سریع تر طرح هایی اجرا شود که از سوختن این گازها و به هدر رفتن سرمایه های ملی از این محل جلوگیری شود. خرداد ماه سال گذشته با حضور رئیس جمهوری قرارداد باقی طرح های توسعه میدان گازی پارس جنوبی با شرکت های ایرانی منعقد و مقرر شد که این طرح ها در مدت 35 ماه اجرا شود. یکی از اشکال های مهمی که درباره اجرای این طرح ها وجود دارد، این است که زمان تعیین شده برای اجرای این طرح ها واقع بینانه نیست.
زمان 35 ماه برای اجرای اَبَرپروژه های پارس جنوبی، فضای افکار عمومی را به سمتی سوق می دهد که انتظارها را از وزارت نفت بالا می برد. کارشناسان، صاحب نظران و حنی مدیران بیشتر شرکت های داخلی فعال در عسلویه هم معتقدند که زمان 35 ماه برای اجرای این پروژه ها واقع بینانه نیست. هم اکنون حدود 10 ماه از زمان امضای قرارداد فازهای باقی مانده پارس جنوبی با شرکت های داخلی می گذرد، اما این پروژه ها به اندازه 10 ماه فعالیت اجرایی پیشرفت نداشته اند. البته باید توجه داشت که این مشکلات با تدبیر و مدیریت مطلوب قابل برطرف کردن است و وزارت نفت باید بیشتر تلاش کرده و در این حوزه واقع بینانه و منسجم تر عمل کند و مدیران شایسته و قوی تری را برای تحقق اهداف این حوزه به کار بگیرد.
