اشاره
هفدهم مرداد، «روز خبرنگار» نام گذاری شده است. در این نوشتار، بخش های مختلف کتاب خبر و اخلاق خبرنگاری را با ویژگی های کتاب نامه ای زیر خلاصه کرده ایم:
سیدمحمد مکتبی، خبر و اخلاق خبرنگاری، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، 1384، چاپ اول، 122 صفحه.
در این کتاب، با تبیین نقش و اهمیت اخلاق در حرفه خبرنگاری، تأثیر اخلاق بر فرآیند اطلاع رسانی بیان شده است.
اهمیت خبر
خبر، ماده اولیه ارتباطات اجتماعی را تشکیل می دهد. در گفت وگوهای عمومی نیز خبر، شامل آگاهی و اطلاعاتی است که افراد درباره زندگی مشترک خویش به دست می آورند. انسان ها برای دست یابی به زندگی بهتر، انتخاب راه مناسب تر، فعالیت در صحنه اجتماع و پرداختن آگاهانه تر به مسئولیت های فردی و اجتماعی، همواره باید از حوادث و اتفاق هایی که در دنیای اطرافشان روی می دهد، باخبر باشند. در حقیقت، تهیه خبر یکی از اهداف اساسی وسایل ارتباطی به شمار می رود و رسانه های جمعی اساساً همراه با خبر متولد می شوند. نشر خبر و اطلاع رسانی در شکل گیری شخصیت اصلی یک رسانه ارتباطی، اهمیتی ویژه دارد. بنابراین، وسایل ارتباطی، انتشار اخبار را به عنوان نخستین هدف، در رأس فعالیت های خود قرار داده اند و می کوشند نیازهای خبری مخاطبان خود را تأمین کنند.
عناصر خبر
هر خبرنگار پیش از هر چیز باید به شناسایی دقیق خبر بپردازد و با استفاده از ایده های خود یا استناد به گزارش های معتبر دیگران، جریان حقیقی آن را بیان و کیفیت و آثارش را به خوبی تشریح کند. با این شیوه، حقیقی بودن، نو بودن و جالب بودن خبر نیز که مهم ترین ویژگی های آن را تشکیل می دهد، رعایت خواهد شد. هر خبر هر چند کوتاه و کوچک، با توجه به اطلاعات زیر تکمیل می شود:
ـ شخص یا اشخاصی که در واقعه، شرکت دارند یا واقعه به گونه ای با آنها ارتباط می یابد.
ـ موضوع و نوع واقعه، یعنی آنچه واقعه را تشکیل می دهد.
ـ علت و انگیزه ای که سبب ایجاد واقعه شده است.
ـ چگونگی وقوع که ترتیب و کیفیت واقعه را نشان می دهد.
ـ مکان وقوع و زمان آن.
این عناصر شش گانه خبر: کجا، که (چه کسی)، کی (چه وقت)، چه (چه چیزی)، چرا و چگونه (چه طور)، کلیشه و الگویی است که با طرح مناسب آنها در خبر، کمترین ابهامی برای مخاطب باقی نمی ماند و نیازهای او از محتوای خبر به میزان قابل توجهی تأمین می شود.
مراحل خبرنویسی
نگارش و تنظیم اخبار، یکی از مهم ترین مراحل کار رسانه های خبری است که به مهارت های ویژه ای همچون تسلط بر موضوع خبر، آشنایی با متون خبر، تندنویسی، درست نویسی، ساده نویسی، روان نویسی، خلاصه نویسی، به گزینی کلمات و عبارات، گزینش مناسب اطلاعات، تعیین حجم مناسب اطلاعات و نوشتن آمار و ارقام نیاز دارد. مرسوم ترین شیوه نگارش خبر، هِرم وارونه است که در آن، عبارت یا بند نخست، مهم ترین بخش خبر را تشکیل می دهد. پس از آن نیز دیگر اطلاعات، به ترتیب تا کم اهمیت ترین بخش خبر می آید.
اهمیت خبرنگاری
خبرنگار، کسی است که با استفاده از منابع خبری، وظیفه تهیه گزارش کامل و جامع و قابل پخش از یک واقعه را به عهده دارد. هر قدر دامنه فعالیت رسانه گسترده تر باشد، خبرنگاری در آن رسانه اهمیت فزون تری دارد. در این میان، خبرنگاری رادیو و تلویزیون، نیازمند توانایی ها و آگاهی های ویژه ای است. خبرنگاری، ابزار و اهرمی مؤثر برای پیشبرد منافع دست اندرکاران رسانه هاست. از این رو، تربیت آموزش خبرنگاران و گزارشگران چیره دست، اهمیت بالایی دارد؛ زیرا در حقیقت، خبرنگاران از مهم ترین منابع تأمین اخبار دست اول رسانه به شمار می آیند.
ویژگی ها و مهارت های خبرنگاری
خبرنگار حرفه ای و ماهر، برای اطلاع رسانی به شکل مطلوب و بهینه، باید ویژگی ها و مهارت های زیر را داشته باشد:
1. شمّ خبری: خبرنگار باید دیدی قوی و قوه تشخیص نیرومندی داشته باشد.
2. در مسیر خبر بودن: خبرنگار باید راه های خبرگیری و زمان مناسب آن را خوب بشناسد.
3. تخصص: هر خبرنگار با توجه به تخصص خود، در یک یا چند حوزه خبری به گردآوری خبر می پردازد. او همواره باید بکوشد در حوزه فعالیت خود، سطح آگاهی بالایی داشته باشد.
4. ارتباط با مردم: خبرنگار باید پیوسته با مردم ارتباط داشته باشد و خواسته ها و دیدگاه های آنها را در گزارش های خود بازتاب دهد.
5. تعهد در برابر مردم و مصالح جامعه: خبرنگار باید در مورد اجتماع و حفظ مصالح و منافع مردم متعهد باشد.
6. روابط اجتماعی مناسب: خبرنگار لازم است از صفات صمیمیت، متانت، تفاهم و حسن نیت و از همه بالاتر، جلب اعتماد و رازداری برخوردار باشد.
7. سرعت عمل: در وسایل ارتباط جمعی، زمان در درجه اول اهمیت قرار دارد. عوامل تهیه و تنظیم خبر، باید کارهای خود را با در نظر گرفتن زمانی که در اختیار دارند، تنظیم کنند.
8. خلاقیت و به گزینی: هنر خبرنگاران، شناخت تنوع قلمروهای خبری و انتخاب بهینه از میان آنهاست و اینجاست که خلاقیت و ابتکار، حرف اول را می زند.
اخلاق خبرنگاری
برخی ویژگی های اخلاقی خبرنگار عبارت است از:
1. احساس مسئولیت اجتماعی: این اصل، بیان کننده وظایف اجتماعی خبرنگاران است.
2. صداقت و واقع نمایی: خبرنگار باید هر چیز را آن طور که هست، بنگرد و بکوشد آن را همان طور که دیده است، بیان کند.
3. خبر برای همه: خبرنگار نباید مردم را از داشتن اطلاعات مفید موردنیازشان محروم کند یا این اطلاعات را تنها در اختیار گروه ویژه ای از مردم قرار دهد.
4. رعایت عدالت و انصاف: موضع گیری خبرنگار یا بنگاه خبری درباره خبر باید بر اساس حق باشد.
5. سودمندی و فایده رسانی: خبررسانی، ماهیتی آموزشی دارد و خبرنگار به حکم وظیفه اخلاقی و اجتماعی خود باید مروّج خوبی ها باشد و به انتشار خبرهای سودمند بپردازد.
بی اعتمادی به خبر
گاه بر اثر رعایت نکردن عواملی، مردم نمی توانند به خبر رسانه ها اعتماد کنند. برخی از این عوامل عبارت است از: صداقت نداشتن در فرآیند انتشار خبر، تناقض گویی، مبالغه و اغراق در فرآیند انتشار خبر، تحریف خبر، سانسور خبر، موثّق نبودن خبر، عینی و واقعی نبودن خبر، بی طرف نبودن در انتشار اخبار و جذابیت نداشتن در خبررسانی.
