با توجه به آثار و عواقب مال اندوزی و حسرت و افسوس خوردن در آن روز وانفسا یعنی روز قیامت؛ سرمایه داران دنیا می گویند: ایکاش هر گز سرمایه ای نداشتیم و یا اگر داشتیم آن را در راه خداوند به فقرا مستمندان و یا در ساخت مسجد و مدرسه هزینه می کردیم. تا آن همه مال و ثروت امروز سپری می شدند برای ما در مقابل عذاب قیامت و یا قصری مجللی می شد در بهشت؛ و زندگی جاوید در جوار نبی مکرم اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم . اکنون که در این دنیا زندگی می کنیم به فکر آخرت خودمان باشیم. و هرگز به امید باز ماندگان نباشیم تا شاید اندکی از مال به جای گذاشته خودمان را از سر ترحم برای ما صدقه بدهند. حال به چند نمونه از ذخیره های آخرت اشاره می کنیم:
1- سرپرستی یتیمان
یکی از محاسن اخلاق سرپرستی ایتام و تفقّد و محبّت نسبت به آنان است. در زندگی انسانها خلأها و کمبودهایی وجود دارد که جز از طریق محبّت و دوستی نمی توان آن را جبران کرد و در این میان، کودکان یتیم بیشترین نیاز را احساس می کنند زیرا آنها که در اثر از دست دادن پدر یا مادر از سرچشمه مهر و محبّت دور افتاده اند، بیش از هر چیز به نوازش و محبّت محتاج اند و برای این احساس عاطفی و روحی خواه ناخواه در انتظار پاسخ هستند. از این رو پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلم که پیام آور رحمت و رحمه للعالمین است و خود نیز طعم تلخ یتیمی را چشیده نسبت به این موضوع شدیداً توصیه کرده و با بیانات مختلف در مناسبتهای گوناگون مسلمانان را در تکریم یتیمان ترغیب و تشویق فرموده و مردم را به سرپرستی آنها امر کرده و خود نیز عملاً عهده دار نگهداری و سرپرستی از یتیمان بوده و در حدیثی از آن حضرت آمده است: «أحبُّ البُیوتِ بیتٌ فیهِ یتیمٌ مُکرَّمٌ.» محبوب ترین خانه آن خانه ای است که در آن کودک یتیمی با عزّت و احترام زندگی کند.
در قرآن مجید درباره ایتام آیات متعددی دیده می شود که در پاره ای از آیات، بی اعتنایی به یتیمان را علامت کفر و نفاق می شمارد و می فرماید:
«أَ رَأَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ فَذلِکَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ»آیا دیدی آن را که دین و روز قیامت را دروغ می پندارد، پس او کسی است که یتیم را از خود می راند.
و در جای دیگر می فرماید:
«کَلاَّ بَلْ لا تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی طَعامِ الْمِسْکِینِ»چنان نیست که شما خیال می کنید بلکه شما یتیمان را گرامی نمی دارید و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمی کنید.
و در یک جا پس از عبادت خدا و نیکی به پدر و مادر و خویشاوندان، محبّت و احسان به ایتام را یادآور می شود و می فرماید:
«وَ إِذْ أَخَذْنا مِیثاقَ بَنِی إِسْرائِیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ ذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ ... .»
(و به یاد آورید) زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را نپرستید و نسبت به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید... .
و آنگاه که یتیم بودن رسولخدا صلّی الله علیه و آله و سلم را به وی تذکر می دهد، می فرماید:
«أَ لَمْ یَجِدْکَ یَتِیماً فآوی؟» آیا تو را یتیم نیافت و سپس پناه داد؟
سپس می فرماید: «فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلا تَقْهَرْ»حال که چنین است پس با قهر و خشم با یتیم برخورد مکن.
رسول گرامی صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: « من کفَّل یتیماً و نفقته کنت أنا و هو فی الجنَّه کهاتین و قرن بین اصبعیه المسبّحه و الوسطی.» کسی که یتیمی را سرپرستی کند و عهده دار نفقه و مخارج او گردد من و او در بهشت پهلوی یکدیگر هستیم. سپس انگشت سبّابه و انگشت وسطی را پهلوی هم گذاشت و فرمود: مانند این دو که پهلوی یکدیگرهستند.
امام صادق علیه السّلام فرمود: «من اراد ان یدخله الله عزّوجلَّ فی رحمته و یسکنه جنَّته فلیحسن خلقه ... و لیرحم الیتیم.» کسی که بخواهد مشمول رحمت خداوند گردد و وارد بهشت شود... باید نسبت به یتیمان دلسوز و مهربان باشد.
اثر دیگر یتیم نوازی این است که دل انسان نرم و حوایج او برآورده می شود.
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «اتحبُّ ان یلین قلبک و تدرک حاجتک؟ ارحم الیتیم و امسح رأسه و أطعمه من طعامک یلین قلبک و تدرک حاجتک.» آیا دوست داری دلت نرم و آرزویت برآورده شود؟ (آنگاه فرمود:) بر یتیم ترحّم کن و دست محبّت بر سر او بکش و از غذای خود به او بخوران تا قلبت نرم و حاجتت روا گردد.
در حدیثی از رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم می خوانیم: «و الذَّی تفسی بیده لایلی مسلم یتیماً فیحسن ولایته و یضع یده علی رأسه إلّا رفعه الله عزَّوجلَّ بکلِّ شعره درجه و کتب له بکلِّ شعره حسنه و محی عنه بکلِّ شعره سیّئه.» سوگند به کسی که جانم در قبضه قدرت اوست، هر مسلمانی که سرپرستی یتیمی را به عهده بگیرد وبخوبی از عهده ولایت و سرپرستی آن یتیم برآید و دست محبّت بر سر او بکشد به عدد هر مویی که از زیر دستش می گذرد خداوند متعال یک درجه مقام او را بالا می برد و یک ثواب در نامه عمل وی می نویسد و یک گناه از او کم می کند.
2- کمک به فقرا ؛ محرومان و مستضعفان
یکی از مهم ترین اهداف بعثت پیامبران الهی، ایجاد قسط و عدل و کمک رسانی به محرومان و ضعیفان جامعه و برقراری عدالت در جامعه است.
در جامعه اسلامی باید مسلمانان از لحاظ توزیع ثروت های عمومی، امنیت، امتیازها و بهداشت و درمان، دسترسی اطلاعات مورد نیاز و سایر خدمات، در حد مساوی قرار گیرند و موقعیت سیاسی، اجتماعی و دینی عده ای، نباید موجب از بین رفتن عدالت اجتماعی و در نتیجه تضییع حقوق ضعیفان و طبقات محروم گردد .
رهبران الهی، تلاش می کنند که فقرا و محرومان جامعه، علاوه بر رشد فکری و فرهنگی، از محرومیت های مادی نیز رها شده و یک زندگی مناسب و در شان خود داشته باشند .
روزی امام حسین علیه السلام به ملاقات بیماری بدهکار به نام اسامة بن زید رفت . او در بستر بیماری آه و زاری می کرد و هی می گفت: ای وای از دست غم و اندوه! حضرت از او پرسید: چه اندوهی داری؟ اسامة بن زید گفت: بدهکارم و غم و غصه شصت هزار درهم قرض، تمام وجودم را فرا گرفته است . امام فرمود: ناراحت نباش! من تمام بدهی های تو را پرداخت می کنم . اسامه گفت: می ترسم قبل از پرداخت بدهی هایم، بمیرم . حضرت سیدالشهداعلیه السلام فرمود: من تمام بدهی های تو را قبل از مرگ تو می پردازم . حضرت اباعبدالله علیه السلام همچنان که وعده داده، بود قبل از مرگ اسامه تمام قرض های وی را پرداخت .
امام حسین علیه السلام در کمک رسانی به طبقات محروم جامعه، گاهی شکر تصدق می داد . از آن حضرت پرسیدند: ای فرزند رسول الله! چرا شکر در راه خدا می دهید؟ فرمود: من خودم شکر دوست دارم و خدای متعال در قرآن شریف فرموده است: «لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون »; «هرگز به مقام حقیقی نیکوکاران نمی رسید، مگر این که از آنچه دوست می دارید در راه خدا انفاق کنید .» و انفاق دوست داشتنی ترین مال پیش من، از بهترین چیزهاست .
بسیاری از مردم با آن که، خود، بهترین غذاها را مصرف می کنند، امّا هنگامی که می خواهند به فقیران غذا بدهند، غذایی می دهند که خودشان هیچ تمایلی برای خوردن آن ندارند. این کار دور از جوان مردی است؛ زیرا مروّت اقتضا می کند که انسان همان چیزی را برای دیگران بپسندد که برای خود می پسندد. بر اساس دستور قرآن مجید و سیره ی ائمه معصومین علیهم السلام ، شایسته است انسان از بهترین داشته های خود، به فقیران ببخشد و نباید با دادن چیزهای پست و بی ارزش، طبع انسانی آنان را خوار بشمارد؛ زیرا پیامبر گرامی اسلام می فرمایند:«لا تُطْعِموُا الْمَساکینَ مِمّا لا تَأکُلُونَ.»از آن چه خودتان نمی خورید، به مسکینان ندهید.
3- ساختن مسجد، مدرسه و بیمارستان
ساختن مسجد و مدرسه و پل و رباط، و اجرای قنوات و نشاندن درختان وامثال اینهاست از چیزهائی که اثر آن در روزگار باقی می ماند تا قیامت. و نفع آن روز به روز عاید صاحب آن می گردد. از حضرت امام جعفر صادق - علیه السلام - مروی است که: «هر که مسجدی بنا کند خدای - تعالی - برای او خانه ای در بهشت بنا کند» .
و نیز از آن حضرت مروی است که: «شش چیز است که فیض و ثواب آن بعد از وفات به مؤمن می رسد:
یکی: فرزندی که از برای او طلب آمرزش نماید.
دوم: مصحفی که بعد از خود بگذارد.
سوم: درختی که بنشاند.
چهارم: چاه آبی که حفر کند.
پنجم: صدقه جاری، که مستمر سازد و خود بعد از آن منتفع شود. مثل ساختن پل ومدرسه و رباط، و وقف کردن مزارع و قرای و امثال آنها.
ششم: طریقه ای نیکو که بعد از او به آن عمل نمایند» .
4- وقف اموال و املاک
وقف اموال از جمله صدقات جاریه ای است که تا قیامت ثواب آن به وقف کننده می رسد و از فیوضات آن بهره مند می گردد.
امامان شیعه نیز اموال و باغ هایی را در راه خدا و برای برطرف ساختن نیاز نیازمندان و خویشاوندان خود وقف کردند. براساس نقل مشهور، باغ هایی که هم اکنون در محله نخاوله مدینه (محله شیعه نشین) به نام باغ صبا و باغ مرجان وجود دارد، از موقوفات امام حسن مجتبی علیه السلام یا بنابر نقلی از موقوفات امام سجاد علیه السلام است. شیخ بهایی نیز روایت می کند که امام حسین علیه السلام زمین ها و چیزهای دیگری را که ارث برده بود، وقف کرد و حتی اطراف قبر پاک خویش را از اهل نینوا و غاضریه به شصت هزار درهم خرید و وقف آنان کرد؛ بدین شرط که زائرانش را به سوی قبرش راهنمایی کنند و از آنان به مدت سه روز به عنوان میهمان پذیرایی نمایند.
امام صادق علیه السلام نیز موقوفاتی داشته است، زیرا شیخ صدوق روایتی را نقل می کند که آن حضرت وصیت کرد مجلس عزاداری بر پا کنند و اموالی را نیز بدین منظور وقف نمود.
