«امنیت انتخابات» و برداشتی که ناظران بیرونی یعنی مردم از آن دارند، تحت تأثیر عواملی قرار می گیرد که از آن ها به تصویر واقعیت یاد می کنند، تصویری که به شکل آگاهانه یا غیر آگاهانه به سمتی هدایت می شود که نتیجه ی امنیتی به دنبال دارد...
در مردم سالاری دینی که نوعی نظام سیاسی است و مبتنی بر ویژگی های بومی ایران اسلامی طراحی شده است، انتخابات ابزاری مهم در فرآیند انتقال قدرت است. از آن جایی که فرآیند انتقال قدرت و ویژگی های این فرآیند نشانگر میزان ثبات، کارآمدی و توانمندی یک نظام سیاسی است و هم چنین تأثیراتی که این فرآیند بر میزان مشروعیت جامعه شناختی یک نظام سیاسی می تواند داشته باشد، از این رو انتخابات و صحت برگزاری آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
هم چنین با توجه به شرایط جامعه ی سیاسی ایران و تنوع قومیتی موجود در کشور و نیز با توجه به این که انتخابات مجلس در قیاس با انتخابات ریاست جمهوری با این مسأله (تنوع قومیتی) نزدیکی بیش تری دارد، از این رو برگزاری درست آن عامل مهمی در افزایش همگرایی و جلوگیری از تشتت بین اقوام مختلف است. اهمیت این مسأله زمانی آشکارتر می شود که ما تلاش های منسجم دشمنان در رابطه با القای فضای تشتت و نارضایتی در کشور را در نظر بگیریم.
آنچه مراد ما از امنیت انتخابات است آن دسته عواملی است که بر برگزاری انتخابات به شکل درست و صحیح آن تأثیر می گذارند. توجه به این نکته لازم است که رویکرد نظام مردم سالار جمهوری اسلامی همواره برگزاری انتخابات ها در بیش ترین درجه ی ممکن از صحت و سلامتی بوده است و از این رو چنین رویکردی باعث توجه و اهتمام زیاد به ارگان ها و نهادهای مجری و ناظر بر این فرآیند در ساختار نظام سیاسی جمهوری اسلامی است.
وجود ابزاری نظارتی به نام شورای نگهبان که یک نهاد فرا حکومتی است در کنار توجه به نوع نیروهای عملیاتی برگزار کننده ی انتخابات که عمدتاً از معتمدین محلی و افراد وجیه در نزد ساکنین حوزه های رأی گیری تشکیل می شوند، امنیت روانی لازم برای انتخابات را در مرحله ی اجرا تضمین می کند. ولی این تمام موضوع نیست
امنیت انتخابات و برداشتی که ناظران بیرونی یعنی مردم از مقوله ی امنیت انتخابات دارند، تحت تأثیر عواملی قرار می گیرد که به نوعی از آن ها به «تصویر واقعیت» یاد می کنند. عواملی که می توان از جمله ی آن ها به نوع و سمت و سوی رقابت های انتخاباتی، نوع تبلیغات و چگونگی هزینه کرد در آن، نوع عملکرد رسانه ها، نوع افراد حاضر در رقابت انتخاباتی و ... اشاره کرد.
آنچه مطمح نظر ما در این نوشته است، بررسی اجمالی موضوعات یاد شده و به ویژه رقابت ها و تبلیغات انتخاباتی و تأثیر آن بر امنیت انتخابات است. در این بررسی سعی بر این است که ابتدا با تمرکز بر مفهوم مطرح شده ی «تصویر واقعیت» ابتدا نسبتی که رقابت های انتخاباتی با این مفهوم ایجاد می کنند، روشن شود و سپس این نسبت در رابطه با مسأله ی انتخابات آینده بررسی شود. همان گونه که گفته شد، وجود ساختارهای آزموده شده در برگزاری انتخابات در ساختار نظام سیاسی جمهوری اسلامی که مهم ترین آن ها شورای نگهبان و عوامل اجرای معتمد محلی و مردمی هستند.
توجه به موفقیت این روش برگزاری و نظارت در طی بیش از 3 دهه ی گذشته از عمر انقلاب، بررسی مسأله ی امنیت انتخابات را بیش تر به بررسی عوامل «بیرون ساختاری» معطوف می کند. آنچه به عنوان «تصویر واقعیت» در بالا مطرح شد، ارتباط مستقیمی با برداشت مردم به عنوان پارامتر محوری در فرآیند انتخابات از مسایل مربوط به انتخابات دارد.
«تصویر واقعیت» به برداشتی ناقص و در اکثر موارد هدایت یافته گفته می شود، برداشتی که یا به شکل آگاهانه و یا غیرآگاهانه به سمتی هدایت می شود. در مسأله ی امنیت انتخابات باید به هر دو نوع این برداشت ها توجه شود. نوع آگاهانه ی آن که عمدتاً محصول رسانه هاست، می تواند نگاه مخاطب بیرونی را به سمت و سویی متمایل کند که احساس خاصی نسبت به صحت انتخابات بیاید. احساسی که می تواند مثبت یا منفی یا ترکیبی از این دو باشد.
این مسأله زمانی اهمیت خود را بیش تر نشان می دهد که ما شناختی درست از ماهیت مسأله ی «جنگ نرم» داشته باشیم. در اینجا هدف، بررسی ابعاد جنگ نرم نیست، از این رو فقط به ذکر همین نکته بسنده می شود که موضوع محوری در این جنگ تغییر تصاویر از حقیقت است. یعنی دشمن، در این جنگ تمام توان خود را به کار می برد که برداشت و نگاه مردم را به خواست خود نزدیک کند. ناگفته پیداست که این خواست در مورد انتخابات تلقین نمایشی، غیر رقابتی و غیر سالم بودن انتخابات است.
این تلاش دشمنان نظام اسلامی همواره با شدت و ضعف متفاوت وجود داشته است و به خودی خود تأثیر قابل توجهی بر روی نگاه مردم به مسأله ی انتخابات نداشته است. اماعواملی وجود دارند که می توانند به اصطلاح خواست دشمن را محقق سازند. مهم ترین آن ها مسأله ی رقابت های انتخاباتی است که خود به هر دو شکل آگاهانه و غیرآگاهانه در ساخت «تصویر واقعیت» نقش دارد.
شکل آگاهانه ی آن عناد و نفاق است ولی آنچه بیش تر باید روی آن تأمل کرد، شکل ناآگاهانه ی آن است. افرادی که نیت بدی هم ندارند ممکن است تحت تأثیر فضای روانی تبلیغاتی یا برای قرار گرفتن در موقعیت بهتری نسبت به رقیب یا رقبای خود دست به اعمال و حرکاتی بزنند که تصورات سه گانه ی نامطلوب و نادرست: «فرمایشی»، «نمایشی» و «غیر سالم بودن» انتخابات را دامن بزند.
در این جاست که وجود چنین کدهایی از فضای درون گفتمانی انقلاب راه را برای شکل گیری تصورات یاد شده در ذهن مردم باز می کند که همان گونه که ذکر شد، این مسأله بزرگ ترین چالش را برای امنیت انتخابات در هر سه مرحله به وجود می آورد. برای خارج شدن بحث از حالت انتزاعی آن به چند مورد از این نوع اقدام ها اشاره می شود:
یکی از خسارت بارترین این اعمال نوعی رقابت انتخاباتی است که سعی در نشان دادن این موضوع دارد که یک نامزد یا یک گروه مد نظر رهبر معظم انقلاب هستند. تجربه ی انتخابات ریاست جمهوری 88 به خوبی مؤید آسیب هایی است که این نوع رقابت انتخاباتی می تواند به بار آورد. از طرف دیگر اغلب گروه های اپوزیسیون و رسانه های خارجی سعی در نشان دادن یک گروه یا یک نامزد به عنوان نماینده ی اپوزیسیون نظام دارند تلاشی که نوع تبلیغات پر خرج و آغشته به تهمت و تخریب به آن یاری می رساند.
این خود وقتی در کنار تلاش برای معرفی یک گروه به عنوان نمایندگان حاکمیت و مورد نظر آن قرار می گیرد این تصور را در ذهن مردم ایجاد می کند که نظام خواهان انتخاب شدن یک گروه است و با دو دو تا چهارتایی که به راحتی به دنبال این فرض می آید به این نتیجه می رسد که انتخابات نمایشی است و در نهایت تقلب خواهد شد! در این جاست که فضای انتخابات به علت استفاده ی گروه های معاند و مخالف به سمت امنیتی شدن و التهاب پیش می رود
در این فضا آمادگی ذهنی وجود دارد که با استفاده از آن می توان از احساسات مردم سوء استفاده کرد و به ویژه در مورد انتخابات مجلس و وجود رقابت های قومی و قبیله ای جریان امور را به سمت آشوب و درگیری پیش برد. آشوب و درگیری در فضای یاد شده دیگر صرف یک درگیری میان دو طایفه و یا دو قوم نیست و سمت و سوی آن به طرف مقابله با نظام و تضعیف آن کشیده می شود.
در روی دیگر سکه اگر گروهی که نماینده ی اپوزیسیون جا زده شده اند، انتخاب شوند، این تصور ایجاد خواهد شد که حاکمیت و نظام مورد قبول مردم نیست! یاد آوری فضای بعد از 2 خرداد 1376 به راحتی مؤید آسیب های جدی است که این دو قطبی سازی قادر است به بار آورد. فضایی که در آن نامزد اصلی شکست خورده گزینه ی مورد نظر رهبر و نامزد پیروز به عنوان مخالف نظام جا زده شده بود و فرصت را برای کینه توزان فراهم کرد که تیشه به ریشه ی مقبولیت مردمی نظام بزنند.
در این نوع از فضاها اوضاع حتی وخیم تر نیز خواهد شد. در صورتی که نامزد یا گروه پیروز، آن موردی باشد که به عنوان نماینده ی خواست حاکمیت جا زده شده است. تجربه ی تلخ و نزدیک حوادث پس از انتخابات و فتنه ی پیچیده ای که به دنبال آن آمد، مؤید این تحلیل است. باز باید متذکر شد که انتخابات مجلس این بار در قالب کوچک تر شهرها و با توجه به همان حساسیت های قومی این پتانسیل را دارا می باشد و قراینی وجود دارد که دشمنان در آرزو و تدارک شرایطی مشابه حوادث فتنه ی 88 هستند.
متأسفانه در انتخابات پیش رو هم، بعضی از گروه ها دانسته یا ندانسته به علت اعتبار بسیار زیاد رهبر انقلاب در بین مردم، سعی در انتصاب خود به ایشان دارند و تلاش می کنند که گروه مورد نظر خود را با قراینی به خواست رهبر انقلاب مربوط سازند. حرکات و رفتارهایی که در نهایت می تواند به هزینه کردن از جیب اعتبار و مشروعیت نظام تمام شود. این مصداق گرچه تنها مصداق از آنچه که گفتیم بر شکل گیری «تصویر واقعیت» مؤثر است، نیست ولی مهم ترین آن هاست و حداقل این که تجربه ی سال های اخیر این چنین به ما نشان می دهد.
اما می شود به موضوعات مهم دیگری نیز اشاره کرد که یکی از آن ها نوع هزینه کردهای گروه های سیاسی در رقابت های انتخاباتی است، به وجود آمدن شبهه ی استفاده از بیت المال در تبلیغات انتخاباتی کافی است تا در کنار عوامل دیگری هم چون عدم شفافیت منابع مالی جریان های سیاسی و ریخت و پاش های زیاد مالی و پاره ای عوامل بیرونی، تصورات نامطلوب سه گانه ی یاد شده را ایجاد کند.
توجه به این نکته بسیار سودمند است که بعضی از گروه ها با توجیهی مبتنی بر ناجی انقلاب بودن گروه خود! چنین سوء استفاده هایی از بیت المال را مجاز می دانند! و به خرج مردم و به کام گروه و دسته ی خود دست به عمل می زنند. در اینجا توجه به این نکته، اساسی است که هرچه ارگان ها و نهادها نسبت نزدیک تری با حاکمیت داشته باشند، احتمال شکل گیری شبهه ی یاد شده بیش تر و ضرر آن نیز به شکلی فزاینده متوجه اساس حاکمیت و نظام خواهد شد.
از دیگر عواملی که می توان نام برد، می شود به حضور شخصیت های حقوقی در رقابت های انتخاباتی اشاره کرد. رییس فلان مجلس یا بهمان ارگان به شکل مشخص قبل از کناره گیری از سمت خود در مقام هدایت و رهبری و نه صرفاً حضور به میدان می آید و راه را برای ایجاد «تصویر واقعیت» دلخواه دشمنان باز می کند. چیزی که باز تجربه های انتخابات های قبلی حاکی از آسیب ناک بودن آن است.
از این دست، مصادیق تعداد بیش تری از جمله وعده های کذب انتخاباتی، تبلیغات زود هنگام با سوء استفاده از امکانات عمومی، بد اخلاقی های انتخاباتی و ... را می شود عنوان کرد که برای پرهیز از اطاله ی کلام از پرداختن به جزییات آن ها خودداری می کنیم و بررسی آن ها را به فرصتی دیگر می سپاریم.
آنچه در این نوشته ذکر شد، بیش تر مربوط به دوران پیش از فرآیند انتخابات است و اصولاً رقابت های انتخاباتی نیز قبل از برگزاری انتخابات مطرح هستند ولی ناگفته پیداست که آسیب های بررسی شده علاوه بر تأثیرات منفی که می توانند در میزان اقبال مردم به انتخابات داشته باشند، تأثیرات مخرب خود را بیش تر در مرحله ی پس از برگزاری انتخابات نمایان می کنند و با توجه به آنچه شرح آن رفت، فضای پس از انتخابات را تلخ و جوّ را ملتهب و امنیتی خواهند کرد.
پس به عنوان جمع بندی باید به ضرورت آگاهی نسبت به تبعات بعضی از رفتارها و اعمال تبلیغاتی اشاره کرد و علاج واقعه را قبل از وقوع جست و اجازه نداد که هیچ گروهی به بهانه های مختلف سعی در ایجاد تصویری از حقایق کند که لطمات اصلی آن متوجه شاکله و اقتدار مردمی نظام جمهوری اسلامی می شود.
