اشاره
علی علیه السلام ، شخصیتی است که بر قله رفیع تاریخ نشسته و نظاره گر و گواه اعمال ماست. او وسیله تقرب به خدا و صراط مستقیم و دستاویز محکم و جان پیامبر صلی الله علیه و آله است؛ شخصیتی که عدالت به وجودش مفتخر است، و زمین و آسمان از آن که او را پرورانده اند، هماره برخود می نازند. او که با بیانی رسا، انسان را به اصلاح و راه صلاح فراخوانْد و در سایه روشن تاریکی ها، ترازوی حق و راه روشن هدایت بود ؛ شخصیتی ممتاز که در گذشته و در آینده تاریخ همانند ندارد.
سلاله پاک
ابوطالب
ابوطالب، پدر حضرت علی علیه السلام ، بزرگ مکه و رئیس قبیله بنی هاشم، انسانی برجسته است که از نظر سخاوت، مهربانی، گذشت و فداکاری، در راه پیشبرد اهداف مقدس اسلام، سرآمد دیگران است. با رحلت عبدالمطلب در هشت سالگی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، مسئولیت نگهداری و محافظت از رهبر عالی قدر اسلام به او سپرده شد و او 42 سال با عشق و علاقه ای بی نظیر، در خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله بود و پروانه وار گرد وجود مقدس رسول خدا صلی الله علیه و آله می گشت.
ابوطالب افزون بر آن که پیامبر صلی الله علیه و آله را یاری می کرد، دیگران را نیز بر یاری آن حضرت ترغیب می نمود. او به علی علیه السلام فرمود: «پسرم! پسر عموی خود محمد را یاری کن تا از هر سختی سالم بمانی». ابوطالب در 84 سالگی و سه سال پیش از هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله از مکه به مدینه دیده از جهان فروبست. رسول خدا صلی الله علیه و آله از این رخداد بسیار اندوهناک شد و فرمود: «تا ابوطالب زنده بود، قریش نتوانست هیچ گونه رفتار ناخوشایندی در حق من روا دارد».
فاطمه بنت اسد
فاطمه بنت اسد، مادر امام علی علیه السلام ، از نخستین زنانی است که به پیامبر صلی الله علیه و آله ایمان آورد و به خاطر محبت های بی دریغش در دوران کودکی رسول گرامی اسلام، به شدت مورد علاقه آن حضرت بود. ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه نوشته است: «فاطمه، نخستین زنی است که بعد از خدیجه علیهاالسلام با رسول خدا بیعت کرد و یازدهمین مسلمانی است که اسلام را پذیرفت. او در روزهای پایانی عمر، وصیت خود را با پیامبر اسلام در میان گذاشت و رسول خدا نیز وصیت او را پذیرفت و بر جنازه او نماز گزارد». در هنگام وفات این بانوی شریف، رسول خدا ضمن شرکت در مراسم تشییع، تابوت وی را بر دوش گرفت و در کندن قبر او مشارکت کرد و در تسلّای علی علیه السلام که در رحلت مادر عزیز خویش گریان بود، فرمود: «به خدا سوگند فاطمه، مادر من هم بود. او کودکانش را گرسنه نگاه می داشت و مرا سیر می کرد. آنان را ژولیده رها می کرد و مرا می آراست».
میلاد نور
فاطمه بنت اسد، پیش از ظهور اسلام هم یکتاپرست بود و از آیین ابراهیم خلیل پیروی می کرد. آن گاه که بر علی علیه السلام آبستن بود، چون درد زایمان شدت گرفت، به سوی مسجد الحرام رفت و در مقابل دیوار کعبه گفت: «خداوندا! به تو و پیامبران و کتاب هایی که از طرف تو نازل شده اند، و نیز سخن جدم ابراهیم، سازنده این خانه ایمان دارم. پروردگارا! به پاس احترام کسی که این خانه را ساخت و به حق کودکی که در رحم من است، تولد این کودک را بر من آسان فرما». هنوز چند لحظه ای از دعای فاطمه بنت اسد سپری نشده بود که دیوار کعبه شکافت و او در خانه خدا گام نهاد و علی علیه السلام را به دنیا آورد.
آیات درباره امام علی علیه السلام
خطیب بغدادی در تاریخ خود، از ابن عباس روایت کرده که سیصد آیه درباره امام علی علیه السلام نازل شده است. ما در این جا به دو نمونه از آن اشاره می کنیم:
آیه انفاق
«پاداش آنان که اموال خود را شب و روز و نهان و آشکارا انفاق می کنند، با پروردگارشان است؛ نه بیمی بر آن هاست و نه اندوهگین می شوند». از ابن عباس روایت شده که آیه انفاق درباره علی علیه السلام نازل شده است. او چهار درهم داشت که یکی را در شب انفاق کرد، یکی را در روز، یکی را در نهان و یکی را آشکارا.
آیه فروش جان
«برخی از مردم، جان خود را برای خوشنودی خدا می فروشند و خدا با این بندگان مهربان است». در روایتی از ابن عباس آمده است: رسول خدا صلی الله علیه و آله در شبی که به سوی آن غار بیرون شد، علی علیه السلام را در بستر خود خوابانید. ابوبکر به دنبال پیامبر آمد و علی علیه السلام را از خروج پیامبر آگاه کرد. ابوبکر در پی آن حضرت روان شد و قریشیانِ بیدار و پاسدار، علی علیه السلام را [به جای پیامبر صلی الله علیه و آله ] هدف خویش گرفته بودند. چون صبح شد، با شگفتی علی علیه السلام را فرا روی خود دیدند. سپس آیه 207 سوره بقره درباره او نازل شد.
آیات درباره مقام امام علی علیه السلام در قیامت
علی علیه السلام در قیامت جایگاه بلند و با شکوهی دارد. در این زمینه آیات فراوانی نازل شده است. در آیه 46 سوره اعراف می خوانیم: «در اعراف، مردانی هستند که هر یک را از سیمایشان می شناسند». از ابن عباس روایت شده که اعراف، جایگاه بلندی از صراط است که عباس، حمزه، علی بن ابی طالب علیه السلام و جعفر طیار بر بلندای آن اند و دوستانشان را با سیمای نورانی، و دشمنانشان را با سیمای ظلمانی می شناسند.
امام علی علیه السلام از نگاه پیامبر صلی الله علیه و آله
شجاعت و جهاد علی علیه السلام
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله ، بارها دلیری و پایداری علی علیه السلام را در جنگ ستوده و او را به سبب پایداری و پیروزی در جنگ ها، به القابی هم چون «اسد اللّه الغالب» مفتخرکرده است. برای نمونه در تاریخ آمده است: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به منبر رفت و... و فرمود: علی بن ابی طالب کجاست؟ علی علیه السلام به سوی پیامبر صلی الله علیه و آله رفت و گفت: من این جا هستم. آن گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را در آغوش گرفت و با بلندترین صدا گفت: ای گروه مسلمانان! این مرد، برادر، پسرعمو و داماد من است. او، گوشت و خون من است. او، پدر دو فرزند زاده من حسن و حسین است که سرور جوانان اهل بهشت هستند. او، از بین برنده غم و اندوه های من است. او، شیر خدا و شمشیر خدا در زمین بر سر دشمنان اوست.
ایمان و عبادت علی علیه السلام
پیامبر صلی الله علیه و آله ، بارها ایمان و عبادت علی علیه السلام را ستوده، او را با ایمان ترین و عابدترین فرد دانسته است. نقل شده که در جنگ خندق، آن گاه که علی علیه السلام با عمرو بن عبدود رو به رو شد، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «همه ایمان در برابر همه شرک برخاسته است».
دانش و حکمت علی علیه السلام
علی علیه السلام از کودکی بر دوش پیامبر صلی الله علیه و آله به صحرا می رفت و هر چه به نظرش ناشناخته می آمد، از پیامبر صلی الله علیه و آله می پرسید و پاسخ می شنید. او برخی از روزها همراه پیامبر صلی الله علیه و آله به غار حرا می رفت و عبادت پیامبر را از نزدیک می دید. پس از بعثت نبّی مکرم اسلام نیز پیوسته همراه و همگام پیامبر بود. از این رو، علی علیه السلام دانش آموز موفق مکتب پیامبر صلی الله علیه و آله است. پیامبر صلی الله علیه و آله ، بارها علی علیه السلام را وارث علم و صاحب گنج دانش و مخزن اسرار خود معرفی کرده است.
پیشگویی های پیامبر صلی الله علیه و آله درباره علی علیه السلام
پیشگویی جنگ علی علیه السلام با خوارج
در روایتی آمده است: «آن گاه که اهل نهروان کشته شدند، همراه علی علیه السلام بودم. گویی مردم از این که آیا کشتن اینان کاری درست است یا نه، به تردید افتاده بودند. دراین هنگام علی علیه السلام فرمود: ای مردم! پیامبر خدا ما را خبر داده از گروهی که همانند تیر از کمان می پرند و از دین بیرون می روند، و هرگز بدان باز نمی گردند».
پیشگویی شهادت علی علیه السلام
پیامبر صلی الله علیه و آله در احادیثی، از شهادت علی علیه السلام خبر داده و فرموده است که او به دست پست ترین مردمان کشته می شود. در احادیث آمده است: پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: ای علی! می دانی نگون بخت ترین مردم از اولین و آخرین کیست؟ علی علیه السلام فرمود: خدا و پیامبرش داناترند. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «نگون بخت ترین اولین، پِی کننده شتر صالح پیامبر صلی الله علیه و آله است و نگون بخت ترین آخرین، کسی است که بر تو ضربت می زند». آن گاه به جای ضربت اشاره کرد.
فضیلت های علی علیه السلام از زبان پیامبر صلی الله علیه و آله
برادر پیامبر صلی الله علیه و آله
بیشتر تاریخ نگاران نوشته اند که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در ماه های نخست هجرت، سیصد نفر از مهاجران و انصار را با یکدیگر برادر کرد. چون کار به پایان رسید، علی علیه السلام با چشم گریان گفت: ای رسول خدا! یاران خود را با یکدیگر برادر کردید، ولی میان من و کس دیگری برادری برقرار نساختید! در این هنگام پیامبر به علی علیه السلام فرمود: «تو در دنیا و آخرت برادر من هستی». هم چنین فرمودند: «سوگند به خدایی که مرا به پیامبری برانگیخت، تو را برای کسی جز خود برنگزیدم. تو برای من مانند هارون برای موسایی؛ جز آن که پس از من پیامبری نخواهد بود. تو برادر و وارث منی».
سدّ ابواب
هنگامی که رسول گرامی اسلام به مدینه هجرت کرد، نخستین کاری که انجام داد، بنای مسجد مدینه بود تا پایگاهی برای اجتماع مسلمانان و عبادت و نماز و بیان معارف و احکام اسلامی، و مرکزی برای آموزش و پرورش و انجام امور قضایی و سیاسی باشد. حضرت دستور داد زمینی را که شترش هنگام ورود به مدینه در آن جا زانو خم کرده بود، به ده دینار از صاحبانشان خریدند و با کوشش شبانه روزی مهاجران و انصار، در آن زمین مسجدی بنا کردند.
پس از آن، که کار مسجد به پایان رسید، پیامبر صلی الله علیه و آله ، علی علیه السلام و مهاجران به تدریج خانه هایی دراطراف مسجد ساختند، و برای سهولت در رفت و آمد، دری به مسجد باز کردند. رسول خدا پس از مدتی فرمان داد همه درهایی که به مسجد باز شده است، جز در خانه علی علیه السلام بسته شود. پیامبر صلی الله علیه و آله در جواب اعتراض برخی افراد فرمودند: «من در خانه علی را باز نگذاشتم، بلکه خدای متعال آن را باز گذاشت».
علی علیه السلام ، تقسیم کننده بهشت و دوزخ
بدون تردید بهشت و دوزخ، ثمره کردار انسان در دنیاست و از آن جا که پیامبر صلی الله علیه و آله و جانشینان به حق ایشان، مظهر تام قرآن و نماد عدل و عدالت اند، هر اندازه اعمال آدمیان به آنان نزدیک تر باشد، به اسلام و در نتیجه به بهشت نزدیک تر می شوند. نقل شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: «ای علی! هنگامی که قیامت به پا شود، تو را بر تختی از نور سوار می کنند و به محشر می آورند و تاجی که نورافشانی می کند، بر سرت می گذارند. آن گاه از سوی خدا ندا می دهند. کجا است وصی محمد صلی الله علیه و آله رسول خدا؟ تو می گویی: من این جایم. سپس همان منادی ندا می کند: هر کس تو را دوست داشته است، به بهشت درآور و هر کس تو را دشمن داشته است، به جهنم بیفکن؛ تو تقسیم کننده بهشت و دوزخی».
از کودکی تا بعثت با محمد صلی الله علیه و آله
حضرت علی علیه السلام در دوران کودکی در خانه محمد صلی الله علیه و آله و تحت تربیت او به سر برد. در این زمینه آمده است: یک سال، قحطی بزرگی در مکه رخ داد. در آن زمان، ابوطالب عموی پیامبر دارای خانواده زیاد و هزینه سنگینی بود. حضرت محمد صلی الله علیه و آله به عموی دیگر خود عباس که از ثروتمندترین افراد بنی هاشم بود پیشنهاد کرد که هر کدام از ما یکی از فرزندان ابوطالب را به خانه خود ببریم، تا فشار مالی ابوطالب کم شود. عباس موافقت کرد و هر دو نزد ابوطالب رفتند و موضوع را با او در میان گذاشتند. ابوطالب با این پیشنهاد موافقت کرد. در نتیجه عباس، جعفر و حضرت محمد صلی الله علیه و آله ، علی علیه السلام را به خانه خود برد. علی علیه السلام هم چنان در خانه آن حضرت بود که خداوند او را به پیامبری برگزید و علی علیه السلام او را تصدیق کرد و از او پیروی نمود.
امام علی علیه السلام از دیدگاه صحابه
ابوهیثم بن تیهان
ابوهیثم بن تیهان، نزد علی علیه السلام به پا خاست و گفت: «دو گروه از قریشیان بر تو حسد می ورزند: نیکان آن ها از آن رو که آرزو دارند چون تو باشند و در عرصه رقابت به سان بزرگان به مقام تو رسند، و بدکاران آن ها که حسد برتو، دل هایشان را سنگین کرد و کارهای آنان را تباه ساخت؛ زیرا تو را از عنایت ازلی برخوردار، و خود را از آن محروم دیدند».
ابوذر غفاری
روایت شده که مردی در مسجد النبی نزد ابوذر آمد و گفت: ای ابوذر! جه کسی نزد تو محبوب تر است؛ زیرا می دانم که محبوب ترین مردم نزد تو، محبوب ترین مردم نزد رسول خداست. ابوذر گفت: «آری، به خدا سوگند که محبوب ترین آنان نزد من، محبوب ترین آنان نزد رسول خداست، و او آن مرد است» و با دست خود به علی علیه السلام که پیش روی او به نماز ایستاده بود، اشاره کرد.
جابر بن عبداللّه انصاری
امام باقر علیه السلام فرمود: از جابر بن عبداللّه درباره علی علیه السلام پرسیده شد، گفت: «به خدا سوگند او امیرمؤمنان و معیار آزمایش و شناخت منافقان است. شمشیر او، پیمان شکنان، ستم کاران و از دین بیرون شدگان را نابود می کند».
امام علی علیه السلام در نگاه امام خمینی رحمه الله
بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران درباره شخصیت امام علی علیه السلام می فرماید: «مولود امروز، وصف کردنی نیست. آن چه که وصف کنند از او، دون شأن اوست، و آن چه شعرا و عرفا و فلاسفه و دیگران درباره او گفته اند، شمه ای از آن چیزی است که او هست. غالبا مسایلی که درک می کرده اند و می کنند راجع به مولا علی بن ابی طالب، عرضه می داریم. آن چیزهایی را که ما نمی توانیم درک کنیم و دست عرفا و فلاسفه و دیگران از آن کوتاه هست، آن چیز قابل ذکر نیست. انسان تا نشناسد، نمی تواند بگوید و آن مقداری هم که در دسترس ماست، آن قدر زیاد است که گفتن او محتاج به زمان های طولانی است. و لهذا ما باید در پیشگاه مبارک ایشان عذرخواهی کنیم و عذر تقصیر بخواهیم که ما قاصریم و نمی توانیم بیان کمال شما را بکنیم».
امام علی علیه السلام از منظر مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری درباره شخصیت بی نظیر امیرمؤمنان علی علیه السلام می فرماید: «در مورد شخصیت علی بن ابی طالب علیه السلام هر چه گفته شود، کم گفته شده است؛ چون آن شخصیت، شخصیت قابل احاطه ذهنی و بیانی نیست؛ یعنی نمی شود با بیان، ابعاد نامتناهی آن شخصیت الهی را توصیف کرد... نمی شود به اوج شخصیت علی بن ابی طالب علیه السلام رسید. این را ائمه بزرگوار معصوم ما که خود فرزندان و جانشینان او هستند، گفته اند».
خداشناسی علی علیه السلام
علی علیه السلام یگانه خداشناسی است که در خانه خدا چشم به جهان گشود و در خانه حق، کام جانش به نام حق و به یاد خدا شیرین شد. کعبه، زادگاه اوست و کسی که در خانه حق پا به گیتی نهاد، خدای جهان را چنان می شناسد که او را با چشم جان می بیند و درباره خدای کعبه به کمال یقین می رسد، تا آن جا که به صراحت می گوید: «من درباره پروردگار خود به سر منزل یقین رسیده ام و تردیدی در دینم ندارم». خداشناسی علی علیه السلام به اندازه عظمت و بزرگی خود اوست ؛ زیرا خدا را در همه حال، حاضر و ناظر بر اعمال و برنامه های خویش می داند و او را به چشم دل می بیند. از این رو در برابر عظمت پروردگار با کمال فروتنی اظهار بندگی می کند و وقتی از او می پرسند که آیا خداوند را دیده ای تا او را بپرستی، پاسخ می دهد: «آیا کسی را که ندیده باشم می پرستم؟ چشم ها هرگز او را نمی بینند، اما قلب ها با نیروی حقیقت ایمان، وی را درک می کنند. به همه چیز نزدیک است، اما نه آن طور که به آن ها چسبیده باشد، و از همه چیز دور است، اما نه آن چنان که از آن ها بیگانه باشد».
اهتمام امام علی علیه السلام به نماز اول وقت
علی علیه السلام آن چنان به نماز اول وقت اهتمام داشت که در بحرانی ترین زمان ها و مکان ها نیز نماز اول وقت او به تأخیر نمی افتاد؛ چنان که نوشته اند: در جنگ صفین، گاه و بیگاه به خورشید نگاه می کرد و مراقب بود که از وقت زوال نگذرد. ابن عباس از حضرت پرسید: ای امیرمؤمنان! چرا گاهی دست از جنگ می کشی و به آسمان می نگری؟ فرمود: به خورشید و زوال آن نگاه می کنم تا وقت نماز را بدانم، و نماز اول وقت را از دست ندهم. ابن عباس با شگفتی پرسید: آیا در هنگام نبرد که مجال اندیشیدن، چیز دیگری جز جنگ نیست، به نماز اول وقت می اندیشی؟ فرمود: «ما برای چه با آنان می جنگیم؟ آیا برای نماز نبرد نمی کنیم؟».
فراوانی عبادت امیرمؤمنان
امیرمؤمنان علی علیه السلام ، چه در روزگار شرکت در جنگ های پیامبر صلی الله علیه و آله ، چه در روزگار خانه نشینی و چه در دوران خلافت، هیچ گاه تغییری در برنامه عبادت های خویش پدید نیاورد و در همه حال، عابدترین فرد پس از پیامبر بود. ابن ابی الحدید می گوید: «علی علیه السلام عابدترین مردم بود و بیش از همه نماز می خواند و روزه می گرفت، و مردم نماز شب و بر پاداشتن نمازهای نافله را از او آموختند. چه گمان می بری درباره مردی که برای محافظت بر مراسم عبادی و نیایش و اقامه نماز، هنگام نبرد و در عرصه میدان جنگ به نماز شب ایستاد و در این حال، تیرهای فراوان از سوی دشمن در اطراف سجاده نماز وی فرود می آمد و از چپ و راست حضرت می گذشت و او به آن ها اهمیت نمی داد و از سجاده بر نمی خاست، مگر این که نماز شب خود را تمام کرده باشد و چه گمان می بری درباره مردی که پیشانی اش از طولانی بودن سجده هایش پینه بسته بود».
جوانمردی امام علی علیه السلام
امیرمؤمنان علی علیه السلام ، در پاکدلی، مردانگی و گذشت حتی در برابر دشمنان و مخالفان، آن چنان بلند مرتبه بود که همگان را به شگفتی واداشت. آن حضرت در همه جنگ هایی که در رکاب رسول خدا می جنگید و در همه نبردهایی که در عهد امامت و خلافت بر وی تحمیل شد، در پایان جنگ، در دل از دشمنان کینه و عداوتی نداشت و از آنان می گذشت. تاریخ نگاران مسیحی و مسلمان، همه بر این خلق و خوی علی علیه السلام گواه اند که امام در جنگ جمل بر کشته های دشمن نماز گزارد. حتی هنگامی که ابن ملجم به علی علیه السلام ضربت زد و حضرت در بستر شهادت افتاد، درباره قاتل خود به نرمی و مدارا سفارش کرد و فرمود: «من دیروز مثل شما بودم، امروز برای شما عبرتم و فردا از میان شما می روم. اگر زنده بمانم، خود ولی خون خویشم و اگر بمیرم، مرگ میعادگاه و قرار گاه من است».
فروتنی امام علی علیه السلام
علی علیه السلام ، هم چون رسول گرامی اسلام و دیگرامامان معصوم علیه السلام در برخورداری از صفت فروتنی، ممتاز بود. امام صادق علیه السلام درباره آن امام همام می فرماید: «روش امیرمؤمنان چنین بود که خود هیزم بر پشت می نهاد، آب می کشید، جارو می کرد، و همسرش فاطمه علیهاالسلام آرد فراهم می آورد و خمیر می کرد و نان می پخت».
ابن شهر آشوب نقل می کند: همیشه علی علیه السلام خرما و نمک را با دست خود به خانه می برد و می فرمود: «هیچ گاه انسان کامل، از کمالش کاسته نمی شود، اگر چیزی برای خانواده خویش ببرد». نقل است که علی علیه السلام در بازار به تنهایی قدم می زد، گمشده ها را راهنمایی می کرد، به ناتوانان یاری ی رسانید، به فروشندگان نصیحت می کرد و... .
دوست خدا و رسول صلی الله علیه و آله
در برخی از روایات، مقام امام علی علیه السلام به دوستی حضرت ابراهیم علیه السلام با خداوند تشبیه شده و آن حضرت، دوست خدا و دوست رسول خدا معرفی گردیده است. برای نمونه رسول خدا فرمود: «علی بن ابی طالب علیه السلام ، دوست خدا و دوست من است».
از ابوذر نقل شده که گفت: روزی در محضر پیامبر بودم که دیدم حضرت به نماز ایستاد و برای به جا آوردن شکر خداوند، رکوع و سجده کرد و سپس فرمود: «هر که می خواهد به علم آدم، فهم نوح، دوستی ابراهیم نزد خدا، مناجات موسی، سیاحت عیسی و امتحان و صبر ایوب بنگرد، باید مردی را بنگرد که هم اکنون می آید؛ قوی دل ترین از همه در شجاعت و دست و دل بازترین در سخاوت است». ابوذر گوید: همه مردم چشم دوختند تا ببینند چه کسی می آید، آن گاه دیدیم علی بن ابی طالب علیه السلام وارد شد.
صاحب برترین امتیازه
امتیازهای علی علیه السلام در نزد خدا، از همگان بزرگ تر است. پیامبر صلی الله علیه و آله و اصحاب در مسجدالحرام گرد آمده بودند که علی علیه السلام وارد شد. حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «برادر من نزد شما می آید». آن گاه رو به کعبه کرد و دستی به آن زد و فرمود: «سوگند به کسی که جانم به دست اوست، او و شیعیانش در روز قیامت رستگارند». نیز از آن حضرت است که: «به راستی او در ایمان آوردن به من نخستین نفر است، و در عهد و میثاق الهی پایدارترین شماست و امتیازش در پیشگاه حق، از همه شما برتر است».
علی علیه السلام ، ابوتراب
از ابن عباس پرسیدند: چرا رسول خدا صلی الله علیه و آله ، علی علیه السلام را ابوتراب نامید؟ گفت: چون علی علیه السلام صاحب زمین و حجت خدا بر اهل آن پس از پیامبر صلی الله علیه و آله است و زمینْ به وجود او باقی است و آرامش خواهد داشت؛ از این رو او را ابوتراب (صاحب زمین) نامید.
برترین فرزانه
هر روز در مکه آیاتی از سوی خداوند بر محمد صلی الله علیه و آله نازل می شد و مشرکان میان مردم تبلیغ می کردند که او پیامبر نیست و بر گفته اش گواه و شاهدی ندارد. در این جا بود که فرشته وحی فرود آمد و این آیه را بر پیامبر نازل کرد: «و کسانی که کافر شدند، می گویند تو پیامبر نیستی. بگو کافی است خدا و آن کس که دانش کتاب نزد اوست، گواه میان من و شما باشد». در این آیه، دو شاهد بر درستی گفتار محمد صلی الله علیه و آله گواهی دادند: یکی خدا و دیگری آن که علم کتاب نزد اوست. از این رو برای عده ای از مسلمانان این پرسش پیش آمد که این چه شخصیت با عظمتی است که هم ردیف خدا در شهادت بر درستی گفتار پیامبر صلی الله علیه و آله است. شخصی از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید: ای رسول خدا! مقصود از دارنده علم کتاب در این آیه کیست؟ پیامبر فرمود: «کسی که علم کتاب نزد اوست، علی بن ابی طالب علیه السلام است».
بزرگ ترین حجت و نشانه خد
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، در وصف حضرت علی علیه السلام می فرماید: «ای مردم! به راستی او بزرگ ترین حجت و بزرگ ترین نشانه خدا، و امام جهانیان است». نیز در روایت دیگری می فرماید: «به راستی جانشینانم و اوصیایم و حجت های خدا بر مردم، دوازده نفرند که اولینشان برادرم، و آخرینشان فرزندم است». پرسیدند: برادرت کیست؟ فرمود: «علی بن ابیطالب علیه السلام ». گفتند: فرزندت کیست؟ فرمود: «مهدی علیه السلام ، همو که جهان را پُر از عدل و داد کند، آن چنان که پر از جور و ستم شده است». خود حضرت امیر نیز می فرمایند: «منم بزرگ ترین حجت خدا، و بزرگ ترین آینه صفات خدا و عالی ترین نمونه آفرینش».
علی علیه السلام قرآن ناطق
امام علی علیه السلام در کلام شیرینی می فرماید: «این قرآن است، پس از آن بخواهید تا سخن گوید، اما هیچ گاه برای شما سخن نگوید و رازهای نهفته اش را بیرون نریزد؛ ولی اگر از من بپرسید، آن اسرار را برای شما از قرآن باز می گویم؛ زیرا من آگاه ترین شمایم». نیز از آن حضرت است که: «هیچ آیه ای بر پیامبر فرود نیامد، مگر آن که حضرت آن را بر من تلاوت و املا فرمود تا با خط خویش بنگارم و تأویل، تفسیر، ناسخ، منسوخ، محکم و متشابه آن را به من آموخت».
شروع کارها با نام خدا
شخصی از حضرت علی علیه السلام درباره تفسیر اللّه پرسید، حضرت فرمود: «اللّه همان کسی است که همه آفریده ها هنگام سختی و نیاز و قطع امید از غیر او، به سوی او واله و شیدا می شوند. این بدان سبب است که هر طالب ریاست و بزرگی، با وجود طغیان و بی نیازی، هنگام بالا گرفتن حاجت زیر دستانش، نمی تواند به تمام آن ها پاسخ مثبت دهد و حتی خودش نیازهایی پیدا می کند که قادر به برآوردن آن ها نیست. در این جاست که به سوی خدا متوجه می شود، اما وقتی به هدف رسید، دوباره به شرک خود باز می گردد. خداوند به بندگانش فرموده... من سزاوارترین کسی هستم که به آستانش گدایی و تضرع و زاری می کنند. پس در آغاز و شروع هر کاری، چه کوچک و چه بزرگ، بگویید: بسم اللّه الرحمن الرحیم که در واقع گفته اید در این کار، از خدا یاری می طلبم».
امیرالمؤمنین علیه السلام
شیخ مفید رحمه الله می گوید: از جمله فضیلت های حضرت علی علیه السلام این است که پیامبر صلی الله علیه و آله ، در زمان حیاتش، او را امیرالمؤمنین خواند. در بعضی از روایات نیز آمده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به دیگران امر فرمود تا به او این گونه سلام کنند: السلام علیک یا امیرالمؤمنین. روایت شده که پیامبر صلی الله علیه و آله به ام سلمه فرمود: «گوش کن و شاهد باش که علی علیه السلام ، امیرمؤمنان و آقای اوصیا است».
اقتدا به علی علیه السلام
مرحوم شیخ عباس قمی می فرماید: از ابن عباس روایت شده که شخصی سلمان فارسی را در خواب دید که در بهشت تاجی از یاقوت بر سر دارد. از او پرسید: ای مسلمان! بگو در بهشت بعد از ایمان به خدا و رسولش چه عملی برتر است؟ سلمان فرمود: «چیزی برتر از دوستی علی علیه السلام و اقتدای به آن حضرت نیست».
در مکتب مولای متقیان علی علیه السلام
توکل، بهترین تکیه گاه است.
هر که خِرد نورزد، خوار شود، و هر که خوار شود، احترامش نکنند.
بهترین کسان برای مشورت، صاحبان خرد و دانش، و افراد با تجربه و دوراندیش اند.
خوش بینی، اندوه را می کاهد و از افتادن در بند گناه می رهاند.
آیین جوانمردی، تحمل لغزش های برادران و رسیدگی به همسایگان است.
خوشحالی مؤمن در سیمای او و اندوهش در قلب اوست.
هر چه محبت داری نثار دوستت کن، اما هر چه اطمینان داری به پای او نریز.
ترک گناه، آسان تر از درخواست توبه است.
تا بود، علی بود...
| تا صورت پیوند جهان بود، علی بود |
تا نقش زمین بود و زمان بود، علی بود |
| شاهی که ولی بود و وصی بود، علی بود |
سلطان سخا و کرم و جود، علی بود |
| هم آدم و هم شیث و هم ایوب و هم ادریس |
هم یوسف و هم یونس و هم هود علی بود |
| هم موسی و هم عیسی و هم خضر و هم الیاس |
هم صالح پیغمبر و داوود، علی بود |
| آن شیر دلاور که ز بهر طمع نفس |
بر خوان جهان پنجه نیالود، علی بود |
| آن کاشف قرآن که خدا در همه قرآن |
کردش صفت عصمت و بستود، علی بود |
| آن قلعه گشایی که دراز قلعه خیبر |
بر کند به یک حمله و بگشود، علی بود |
| این کفر نباشد، سخن کفر نه این است |
تا هست علی باشد و تا بود، علی بود |
دیوان شمس تبریزی
