سالمندان و بی‌اختیاری ادرار

هنوز مدت زیادی از توالت رفتنش نگذشته بود که دیدم مجددا در حالی که حسابی کلافه شده به سمت دستشویی می‌دود.
وقتی بیرون آمد، پرسیدم: «بابابزرگ چیزیت شده؟ مشکل ادراری پیدا کردی؟» در حالی که اصلا حوصله نداشت کمی آرام و با یک حیای خاصی گفت: « نمی‌دونم باباجون. هرچی می‌رم دستشویی باز دو دقیقه دیگه دستشویی دارم. از همه بدتر اینکه گاهی وقت‌ها خودمو نجس هم می‌کنم.» گفتگوی ذیل با آقای دکتر محمدرضا رزاقی، متخصص کلیه و مجاری ادراری و ریس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی را در رابطه سالمندان و بی‌اختیاری ادرار بخوانید.

آقای دکتر! با افزایش سن چه تغییراتی در دستگاه ادراری ایجاد می‌شود؟
 

در بعضی افراد با افزایش سن، سیستم مسوول کنترل و فرمان تخلیه مثانه‌شان که سیستم اعصاب مرکزی و محیطی هم است، در اثر اختلالات عصبی یا داروهایی که فرد مصرف می‌کند دچار اختلال می‌شود. اگر هیچ مورد دیگری مانند تروما یا ضربه، شکستگی ستون فقرات، عمل جراحی مغز و... اتفاق نیفتد و فرد مسیر طبیعی زندگی خود را طی کند همان اختلالاتی که به‌عنوان مثال در گفتار، حافظه و حتی قدم زدن و راه رفتن فرد سالمند ایجاد می‌شود در سیستم اعصاب مثانه و انتقال حس از مثانه به سیستم مرکزی اعصاب و مجددا انتقال فرمان از آنجا به اعصاب محیطی، نیز ایجاد می‌شود که در هر دو جنس هم به‌طور یکسان مشاهده می‌شود. ممکن است دریچه‌هایی که در قسمت خروجی مثانه قرار دارند، شامل اسفنکترهای داخلی و خارجی کارایی خود را از دست داده و قدرت جمع کردن خودشان را نداشته باشند یا اینکه فرمانی که به مثانه وارد می‌شود، فشار مثانه را بالا برده و سبب بی‌اختیاری ادرار ‌شود یا اینکه برعکس ادرارشان به علت سیستم‌های عصبی بند بیاید و مثانه حالت عصبی پیدا کند که شامل دو حالت است؛ مثانه عصبی شل که ادرار را در خودش نگه می‌دارد و نمی‌تواند آن را تخلیه کند مگر با سوند یا مثانه عصبی پر انقباض که موجب بی‌اختیاری ادرار می‌شود. گاهی همانطور که گفتم دریچه‌های خروجی یا اسفنکترها از بین می‌روند و هرچه ادرار وارد مثانه شود به سرعت خارج می‌شود.
علاوه بر سیستم اعصاب مرکزی و محیطی که مثانه را درگیر می‌کند، از نظر آناتومیک چه تغییراتی ایجاد می‌شود؟
آنچه که در دوران جنینی تشکیل شده و پس از تولد وجود دارد شامل کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و مجاری ادرار است که معمولا با افزایش سن تغییر محسوسی در این دستگاه نمی‌بینیم به جز اینکه در آقایان غده پروستات که در مسیر خروج مثانه قرارگرفته به تدریج از سن 40 سالگی به بعد شروع به رشد می‌کند و موجب می‌شود پس از 50 تا 55 سالگی، انسدادی به صورت کامل یا ناکامل در مسیر خروج ادرار پیش بیاید و قطر ادرار و فشار آن کم شود. در نتیجه فرد برای دفع ادرار نیاز به فشار بیشتری دارد یا پس از ادرار کردن حس می‌کند که مقداری از ادرارش باقی مانده و باید دوباره خود را تخلیه کند. معمولا 90 درصد آقایان نیاز به مداخله پزشکی پیدا می‌کنند تا این عامل انسدادی را برطرف کنند

در خانم‌ها چطور؟
 

در خانم‌ها مشکلی که ایجاد می‌شود به‌خاطر شلی عضلات کف لگن است که به دو علت ایجاد می‌شود: 1) تغییرات هورمونی 2) حاملگی و زایمان. شلی عضلات کف لگن در خانم‌ها سبب می‌شود مثانه افتادگی پیدا کند و در نتیجه موجب می‌شود که فرد حس کند ادرارش به‌طور کامل تخلیه نشده و دچار تکرر ادرار می‌شود. همین امر میزان عفونت در خانم‌ها را بالا می‌برد و درنهایت و به تدریج به دلیل اینکه وضعیت زاویه میان مثانه و مجرای خروجی ادرار از حالت عادی خارج می‌شود باعث بی‌اختیاری ادرار هنگام عطسه و سرفه می‌شود. اگر این مشکل درمان نشود سبب دفع ادرار از مجرا می‌شود که البته با روش‌های متعدد جراحی می‌توان مثانه را بالا کشید و این وضعیت را اصلاح کرد.

بعضی از سالمندان به دلایلی که گفتید دچار بی‌اختیاری ادرار می‌شوند. برای کنترل این مشکل بهترین راه از نظر شما چیست؟
 

جهت کنترل این بی‌اختیاری باید دو کار انجام داد چون سالمندی که دچار بی‌اختیاری ادرار باشد لباس، رختخواب، بستر و محیط زندگی‌اش را با ادرار آلوده می‌کند بنابراین یک راه این است که فرد سوند را تحمل کند که گاهی اوقات افراد به علت اینکه حتی روی حرکات خودشان هم کنترل ندارند، سوند را تحمل نکرده و آن را با بالونی که دارد کشیده و مجرای ادراری را پاره می‌کنند. ما بیمارانی داشتیم که برایشان سوند زدیم تا محیط اطراف‌شان را به دلیل بی‌اختیاری ادرار آلوده نکنند اما آنها به دلیل اینکه کنترلی روی حرکات خود نداشته‌اند، سوندی را که بالون داشته و حدود 10 تا 15 سی‌سی ادرار در آن بوده و در حالی که قطر لوله سوند از قطر مجرای ادرار بیشتر است را با فشار کشیده و کل مجرا را آزرده کرده‌اند. راه‌حل دوم این است که می‌توان برای آقایان از سوندهای خارجی یا کاندوم شیت استفاده کرد و در خانم‌ها هم باید پوشک‌هایی که مخصوص بزرگسالان است، استفاده شود و هر چند ساعت یک بار آنها را تعویض کرد که خود اینها باعث ایجاد عفونت نشوند.
سالمندی که دچار بی‌اختیاری ادرار باشد لباس، رختخواب، بستر و محیط زندگی‌اش را با ادرار آلوده می‌کند بنابراین یک راه این است که فرد سوند را تحمل کند که گاهی اوقات افراد به علت اینکه حتی روی حرکات خودشان هم کنترل ندارند، سوند را تحمل نکرده و آن را با بالونی که دارد کشیده و مجرای ادراری را پاره می‌کنند. ما بیمارانی داشتیم که برایشان سوند زدیم تا محیط اطراف‌شان را به دلیل بی‌اختیاری ادرار آلوده نکنند اما آنها به دلیل اینکه کنترلی روی حرکات خود نداشته‌اند، سوندی را که بالون داشته و حدود 10 تا 15 سی‌سی ادرار در آن بوده و در حالی که قطر لوله سوند از قطر مجرای ادرار بیشتر است را با فشار کشیده و کل مجرا را آزرده کرده‌اند. راه‌حل دوم این است که می‌توان برای آقایان از سوندهای خارجی یا کاندوم شیت استفاده کرد و در خانم‌ها هم باید پوشک‌هایی که مخصوص بزرگسالان است، استفاده شود و هر چند ساعت یک بار آنها را تعویض کرد که خود اینها باعث ایجاد عفونت نشوند.
منبع : پایگاه سلامت