خداوند وعده فرمود به کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام می‌دهند در ظهور حضرت مهدی خلافت دهد و دین آنان را در همه جا فرا گیر کند.»1
تکمیل مطلب اینکه خداوند عزوجل به خاطر حتمی بودن و اهمّیت ظهور حضرت مهدی علیه‌السلام در ابتدای سوره «عصر» نیز به عصر ظهور قسم یاد می‌کند در آنجا که می‌فرماید: «والعصر ان الانسان لفی خسر؛ سوگند به عصر همه انسان‌ها در زیانکاری و خسرانند.»2 امام صادق علیه‌السلام درباره این آیه می‌فرمایند: «مراد از (عصر) خروج قائم علیه السلام است مراد از (ان الانسان لفی خسر) آن است که دشمنان ما در زیان هستند.3
ناگهانی بودن ظهور
«هَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَن تَأْتِیَهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ؛ آیا جز آن ساعت را انتظار می‌کشند که به ناگاه ایشان را فرا رسد در حالیکه بی یخبر و غافل باشند.»4
امام باقر علیه‌السلام درباره این آیه می‌فرماید: آن ساعت حضرت قائم علیه‌السلام است که بنا گاه (خبر ظهور و قیامش) فرا می‌رسد.5
درباره این که قیام و ظهور حضرت مهدی علیه‌السلام ناگهانی است در قرآن آیات متعددی وجود دارد که برای نمونه می‌توان به آیه هیجدهم سوره محمّد و آیه یکصد و هشتاد و هفتم سوره اعراف و آیه اول سوره قمر اشاره نمود، و شاید رازی که در ناگهانی بودن ظهور مهدی علیه‌السلام نهفته است این باشد که منتظران واقعی هر لحظه آمادگی لازم را برای قیام آن حضرت داشته باشند و تمامی ساعات و لحظات عمر بیاد یوسف زهرا و منتظر او باشند که این یاد و انتظار بهترین وسیله برای ترک معصیت و انجام واجبات و در نتیجه تقرّب به حضرت باری تعالی است.
یوم الله
«وَذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللّه؛ و روزهای خداوند را بیاد آنان بیاور.»6
حضرت باقر علیه‌السلام فرمودند: روزهای خدای عزوجل سه روز است: روزی که حضرت قائم علیه‌السلام قیام خواهد کرد، روز رجعت و روز قیامت.7
ندای آسمانی
«وَاسْتَمِعْ یَوْمَ یُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّکَانٍ قَرِیبٍ یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ؛ گوش فرا دار منتظر روزی باش که منادی از مکانی نزدیک ندا دهد، روزی که همگان آن صیحه را به حق می‌شنوند، آن هنگام روز خروج است. 8
علی ابن ابراهیم قمی در تفسیرش از امام صادق علیه‌السلام نقل می کند که حضرت فرمودند: منادی (از آسمان) نام حضرت قائم و نام پدرش علیهماالسلام را ندا می‌کند و مراد از فرموده خداوند « یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ » (صیحه‌ای است) به نام قائم علیه السلام از سوی آسمان (که در روز خروج حضرت همگان آن را بشنوند).9
بیعت جبرئیل
«أَتَی أَمْرُ اللّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَی عَمَّا یُشْرِکُونَ؛ فرمان خدا فرا رسیده است، برای آن عجله نکنید! خداوند منزّه و برتر است از شرک مشرکان.»10
شیخ صدوق(ره) در کتاب «کمال الدین» از امام صادق علیه‌السلام نقل می کند که فرمودند: نخستین کسی که با قائم علیه‌السلام بیعت می کند جبرئیل است که به صورت پرنده سفیدی نازل می‌شود و با آن حضرت بیعت می نماید، سپس یک پای بر بیت الله الحرام و پای دیگر بر بیت المقدس می گذارد، آنگاه با صدای رسایی که خلایق می‌شنوند فریاد خواهد زد: «أَتَی أَمْرُ اللّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ ».11
حضرت صادق علیه‌السلام در روایت دیگری درباره این آیه فرمودند: (امری که نباید در آن عجله کرد) امر ما است و امر ما امر خداست... که خداوند آن را با سه لشکر یاری می‌فرماید: به وسیله فرشتگان و مؤمنان و رعب و خروج آن حضرت همچون خروج رسول الله (صلی الله علیه و آله) خواهد بود.12
اثبات ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام
«وَلَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ؛ و همانا پس از این هنگام، راستی و حقیقت این خبر را خواهید دانست.»13
از حضرت باقر علیه‌السلام در باره این کلام خداوند روایت شده که فرمودند: مراد از «وَلَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ » هنگام خروج قائم علیه‌السلام است.14 و مراد از خبری که حقیقت و عظمت آن در زمان ظهور حضرت مهدی علیه‌السلام بر همگان آشکار خواهد شد؛ ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام است چنانکه در تفسیر و تأویل آیات ابتدای سوره نبأ در تفسیر نورالثقلین جلد هشتم صفحه نود و یکم این مطلب بیان شده است.
ایمان آوردن یهودیان و مسیحیان
«وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ إِلاَّ لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ یَکُونُ عَلَیْهِمْ شَهِیدًا؛ و هیچ کس از اهل کتاب نیست جز آنکه پیش از مرگ به وی حضرت عیسی علیه‌السلام ایمان خواهد آورد و روز قیامت او بر آنان گواه خواهد بود.» 15
علی بن ابراهیم از شهر بن حوشب نقل می‌کند که گفت: حجاج به من گفت: (ای شهر) آیه‌ای در کتاب خدا هست که در آن درماندم، گفتم: ای امیر کدام آیه است؟ گفت:این آیه: «وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ إِلاَّ لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ یَکُونُ عَلَیْهِمْ شَهِیدًا» به خدا سوگند من دستور می‌دهم یهودی و نصرانی را گردن می‌زنند، سپس چشم بر او می‌دوزم پس نمی‌بینم لب هایش را حرکت دهد تا این که بی‌حرکت گردد؟
گفتم: خداوند حال امیر را اصلاح نماید، چنانکه تأویل کرده‌ای نیست.
گفت: چگونه است؟
گفتم: همانا عیسی علیه‌السلام پیش از روز قیامت به دنیا فرود می‌آید، پس اهل هیچ آیین یهودی و غیر آن (نصرانی) باقی نماند مگر آنکه پیش از مُردنش به او ایمان آورد، و پشت سر حضرت مهدی علیه‌السلام نماز می‌گزارد.
حجاج گفت: وای بر تو! این را از کجا می‌گویی و از کجا آورده‌ای؟
گفتم: این را از محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب علیهم‌السلام نقل می‌کنم.
گفت: به خدا سوگند آن را از چشمه زلالی گرفته‌ای.16
عدم فایده ایمان کفار در ظهور
«قُلْ یَوْمَ الْفَتْحِ لَا یَنفَعُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِیمَانُهُمْ وَلَا هُمْ یُنظَرُونَ؛ [ای رسول ما] بگو در روز پیروزی ایمان کسانی که کفر ورزیدند سودی به حالشان نخواهد داشت، و مهلت داده نخواهند شد.17
امام صادق علیه‌السلام درباره این آیه فرمودند: «یوم الفتح» روزی است که دنیا بر روی حضرت قائم علیه‌السلام گشوده می شود، کسیکه پیش از آن هنگام مؤمن نبوده و بعد از این فتح ایمان آورد، ایمانش به حالش نفعی نخواهد داشت، ولی هر کس پیش از آن ایمان داشته و منتظر ظهورحضرت مهدی علیه‌السلام باشد، ایمانش برای او سودمند خواهد بود، و خداوند مقام و شأنش را نزد آن حضرت بزرگ خواهد ساخت و روز قیامت بهشت را برایش زینت کند و... و این است پاداش دوستان و اهل ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام. 18
در آیه یکصد و پنجاه و هشتم سوره انعام نیز به این مطلب اشاره شده، آنجا که خداوند تبارک و تعالی فرمودند: «یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیَاتِ رَبِّکَ لاَ یَنفَعُ نَفْسًا إِیمَانُهَا لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِن قَبْلُ؛ روزی که بعضی از آیات پروردگارت فرا رسد، ایمان آوردن افرادی که قبلا ایمان نیاورده‌اند، سودی به حالشان نخواهد داشت.»
امام صادق علیه‌السلام درباره این آیه می‌فرماید: (آیات) همان امامان هستند، و آیه‌ای که مورد انتظار است حضرت قائم علیه‌السلام می‌باشد، پس در آن روز ایمان آوردن کسانی که قبل از قیام آن حضرت با شمشیر، ایمان نیاورده‌اند به حالشان سودی نبخشد، هر چند به امامان دیگر از پدران ایشان علیهم السلام ایمان داشته باشد.»19
زمین به یاری مهدی علیه‌السلام می‌آید
«أَفَأَمِنَ الَّذِینَ مَکَرُواْ السَّیِّئَاتِ أَن یَخْسِفَ اللّهُ بِهِمُ الأَرْضَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَیْثُ لاَ یَشْعُرُونَ؛ آیا کسانی که بر کارهای زشت، مکر‌ها می کنند ایمن هستند از این که خداوند آنان را بر زمین فرو برد یا عذاب او از آنجا که انتظارش را ندارند به سراغشان آید.»20
امام باقر علیه‌السلام فرمودند:... مردی از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله خروج کند که سیصد نفر همراهیش نمایند و پرچم رسول خدا صلی الله علیه و آله را با خود دارد. به سوی مدینه حرکت می‌کند و چون از بیابان «بیداء» بگذرد بگوید: این جای کسانی است که به زمین فرو می روند، و این است آیه‌ای که خدای عزوجل فرموده: « أَفَأَمِنَ الَّذِینَ مَکَرُواْ السَّیِّئَاتِ أَن یَخْسِفَ...»21 (زمین آن‌ها را در کام کشد و آنان توان مقابله با قدرت حق را ندارند.)
در حدیث مفصلی از امام باقر علیه‌السلام در ذیل آیه چهل و هفتم سوره نساء نیز به این مطلب اشاره شده در آنجا که فرموده: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ آمِنُواْ بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَکُم مِّن قَبْلِ أَن نَّطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَی أَدْبَارِهَا؛ ای کسانی که کتاب آسمانی برایتان آمده ایمان آورید به آنچه فرو فرستادیم بر پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله که تصدیق کننده کتاب‌های شماست پیش از آن که بر چهره‌هایی خط بطلان کشیم و آن‌ها را به پشت‌هایشان واژگون سازیم.»22
امام باقر علیه‌السلام فرمودند:... زمانی که فرمانده لشگر سفیانی در بیابان «بیداء» فرود می آید، منادی از آسمان بانگ می زند: ای بیداء این قوم را نابود کن، که زمین «بیداء» آن‌ها را به کام خود فرو می‌کشد، و جز سه تن کسی از آن‌ها جان سالم به در نبرد.
خداوند صورت‌های آن سه را به پشت بر می گرداند، و درباره آن این آیه نازل شده:23 « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ آمِنُواْ بِمَا...»24
خداوند مهدی را یاری می‌کند
«أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ؛ به کسانی که با آنان نبرد می‌شود اجازه جنگ داده شده به خاطر این که به آنان ستم شده و خداوند بر یاری آنان توانست.»25
«لَیَنصُرَنَّهُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ؛ خداوند او را یاری می کند، همانا خداوند بسیار عفو کننده و بخشنده است.»26
« وَلَئِن جَاء نَصْرٌ مِّن رَّبِّک؛ و چنانچه نصرت و یاری از سوی پروردگارت آید.»27
امام باقر علیه‌السلام در باره آیه اول می‌فرماید: این آیه درباره حضرت قائم علیه‌السلام و اصحاب اوست (که خداوند بر یاری آنان تواناست و آنان را یاری می‌کند.)
امام صادق علیه‌السلام در باره آیه دوم می‌فرماید: مراد از آن است که خداوند عزوجل پیامبر و دینش را به وسیله قائم علیه‌السلام که از فرزندان اوست یاری می کند.28
امام صادق علیه‌السلام درباره آیه سوم به این مطلب اشاره می‌فرمایند که: نصرت و پیروزی که از سوی پروردگار می‌آید همان قائم علیه‌السلام است. 29
در آیات شریفه بالا نکته بسیار زیبایی وجود دارد و آن این که در آیه اول خداوند خود را بر یاری حضرت مهدی علیه‌السلام و اصحابش قادر و توانا می‌داند و در آیه دوم مهدی علیه السلام را یاری کننده پیامبر و دین پیامبر صلی الله علیه وآله در زمان ظهورش معرّفی می‌فرماید.
و در آیه سوم دیگر خداوند نمی‌فرماید ما او را یاری می‌کنیم یا دین پیامبر را به وسیله او یاری می‌نماییم بلکه می‌فرماید: حضرت مهدی علیه‌السلام همان نصرت و پیروزی است که از سوی پروردگار می‌آید و حضرتش را ناصر و یاور مستضعفین و مؤمنان می‌خواند.
پی نوشت ها:
1. سوره عصر، آیه 1 و 2.
2. کمال الدین: ج 2، ص 656.
3. سوره زخرف، آیه 66.
4. تأویل الآیات الظاهره: ص 571.
5. سوره ابراهیم، آیه 5.
6. خصال صدوق: ص 108 – المحجة: ص 189.
7. سوره قاف، آیات 41 و 42.
8. تفسیر قمی: ج 2، ص 327.
9. سوره نحل، آیه 1.
10. کمال الدین: ج 2، ص 671 و در این باره کتاب الغیبه نعمانی و نفسیر عیاشی و دلایل الامامه طبری روایاتی وجود دارد که همگی تقریبا مضمونا با این روایت برابرند.
11. تفسیر عیاشی: ج 2، ص 254.
12. سوره ص، آیه 88.
13. روضه کافی: ص 287.
14. سوره نساء، آیه 159.
15. تفسیر قمی: ج 1، ص 158.
16. سوره سجده، آیه 29.
17. تأویل الآیات الظاهرة: ص 445.
18. کمال الدین: ج 2، ص 336.
19. سوره نحل، آیه 45.
20. تفسیر عیاشی: ج 2، ص261.
21. سوره نساء، آیه 47.
22. غیبت نعمانی: ص 149.
23. سوره نساء، آیه 47.
24. سوره حج، آیه 39.
25. سوره حج، آیه 60.
26. سوره عنکبوت، آیه 10.
27. تأویل الآیات الظاهره: ص 338.
28. تفسیر قمی: ج 2، ص 87.
29. تفسیر قمی: ج 2، ص 149.
