ماه ذی الحجه، آخرین ماه از ماه های قمری در حالی فرا رسیده است که مؤمنان خود را برای انجام فرائض این ماه آماده می‌کنند و بزرگان دین نیز هنگامی که این ماه وارد می‌شد، اهمیت ویژه‌ای به عبادت در آن می‌دادند.
در بعضی از روایات آمده است، شب‌های ده گانه‌ای که قرآن در سوره «وَالْفَجْرِ، وَلَیَالٍ عَشْرٍ» به آن سوگند یاد کرده است، شب‌های دهه اوّل این ماه شریف است و این سوگند به خاطر عظمت آن است.
خداوند در سوره «حج» ضمن بیان فریضه بزرگ حج سخن از «أیّام مَعْلُومات» گفته است که مؤمنان باید در آن به یاد خدا باشند، یکی از تفسیرهای معروف «أیّام مَعْلُومات» که در روایات نیز آمده است، ده روز اول ماه ذی‌الحجه است.
در حدیثی از رسول خدا(ص) می‌خوانیم که عبادت و کار نیک در هیچ ایامی به اندازه این ده روز اول ماه ذی‌الحجه فضیلت ندارد، افزون بر این، هم صدا شدن با زوار خانه خدا در این ماه و یاد و خاطره مراسم باشکوه حج و معنویت و برکات آن، حال و هوای دیگری به انسان می‌دهد.
در ادامه با توجه به اهمیت و ارزش ویژه دهه اول ماه ذی الحجه، به برخی از اعمال روز اول و دهه اول این ماه اشاره می‌شود:
الف) روز اول ذی‌الحجه
این روز، روز بسیار مبارکی است و در آن چند عمل وارد شده است:
*روزه
روزه گرفتن در این روز ثواب روزه هشتاد ماه را دارد.
*خواندن نماز حضرت زهرا سلام الله علیها
شیخ طوسی فرمود: روایت شده این نماز چهار رکعت است با دو سلام، مانند نماز امیرالمؤمنین علیه السلام که در هر رکعت سوره «حمد» یک مرتبه و سوره «توحید» پنجاه مرتبه خوانده می‌شود و پس از سلام تسبیحات آن حضرت را گفته، سپس بخواند:
سُبْحَانَ ذِی الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنِیفِ سُبْحَانَ ذِی الْجَلالِ الْبَاذِخِ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ ذِی الْمُلْکِ الْفَاخِرِ الْقَدِیمِ سُبْحَانَ مَنْ یَرَی أَثَرَ النَّمْلَةِ فِی الصَّفَا سُبْحَانَ مَنْ یَرَی وَقْعَ الطَّیْرِ فِی الْهَوَاءِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لا هَکَذَا غَیْرُهُ
«منزّه است آن داری عزّت بلندمرتبه شریف،منزّه است آن دارای عظمت بسیار با شکوه بزرگ،منزّه است آن دارای فرمانروایی گرانمایه ازلی،منزّه است آنکه جای پای مورچه را بر سنگ صاف بیند،منزّه است آنکه چگونگی گذر پرنده را در هوا بیند،منزّه است آنکه او چنین است،و جز او چنین نیست.»
*دو رکعت نماز
نیم ساعت پیش از رسیدن آفتاب به هنگام ظهر بخواند، در هر رکعت سوره «حمد» یک مرتبه و هر یک از «توحید» و «آیة‌الکرسی» و «قدر» را ده مرتبه بخواند.
*دعا برای رفع شر ظالم
هر که از ستمگری وحشت دارد، در این روز بگوید:
حَسْبِی حَسْبِی حَسْبِی مِنْ سُؤَالِی عِلْمُکَ بِحَالِی
«مرا کافی است، مرا کافی است، مرا کافی است، آگاهی تو به حالم از درخواست من.»
تا خدا شرّ ستمکار را از او کفایت کند.
همچنین در این روز به روایت شیخ کلینی و شیخ طوسی، حضرت فاطمه سلام الله علیها به حضرت علی علیه السلام تزویج شده است.
ب) دهه اول ذی الحجه
*دعای حضرت صادق(ع) از روز اول تا عصر روز عرفه
از روز اوّل تا عصر روز عرفه در عقب نماز صبح و پیش از مغرب بخواند این دعا را که شیخ طوسی و سید بن طاووس از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند:
اَللّهُمَّ هذِهِ الاْیّامُ الَّتی فَضَّلْتَها عَلَی
خدایا این روزهائی است که برتری
الاْیّامِ وَشَرَّفْتَها [وَ] قَدْ بَلَّغْتَنیها بِمَنِّکَ وَرَحْمَتِکَ فَاَنْزِلْ عَلَیْنا مِنْ
و شرافتش دادی بر سایر روزها و به لطف و رحمتت مرا بدانها رساندی پس
بَرَکاتِکَ وَاَوْسِعْ عَلَیْنا فیها مِنْ نَعْمآئِکَ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ اَنْ
برکات خودت را بر ما فرو بار و از نعمتهای خود در این روزها بر ما وسعت ده خدایا من از تو خواهم که
تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الَ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تَهْدِیَنا فیها لِسَبیلِ الْهُدی
درود فرستی بر محمد و آل محمد و نیز خواهم که ما را در این روزها به راه هدایت
وَالْعَفافِ وَالْغِنی وَالْعَمَلِ فیها بِما تُحِبُّ وَتَرْضی
وپاکدامنی و بی نیازی راهنمائی فرمائی و موفقمان داری به انجام آنچه دوست داری و موجب خوشنودی توست
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ یا مَوْضِعَ کُلِّ شَکْوی وَیا سامِعَ کُلِّ نَجْوی وَیا شاهِدَ کُلِّ
خدایا ازتو خواهم ای جایگاه هر شکایت و ای شنوای هر سخن سِرّی و راز و ای حاضر در هر
مَلاَءٍ وَیا عالِمَ کُلِّ خَفِیَّةٍ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الَ مُحَمَّدٍ وَاَنْ
جمع و ای دانای هر نهان که درود فرستی بر محمد و آل محمد و
تَکْشِفَ عَنّا فیهَا الْبَلاَّءَ وَتَسْتَجیبَ لَنا فیهَا الدُّعآءَ وَتُقَوِّیَنا فیها
بگشائی در این روزها از ما بلاء و گرفتاری را و مستجاب گردانی در آنها دعای ما را و نیرو دهی به ما
وَتُعینَنا وَتُوَفِّقَنا فیها لِما تُحِبُّ رَبَّنا وَتَرْضی وَعَلی مَا افْتَرَضْتَ
در این روزها و کمکمان دهی و موفقمان داری پروردگارا بدانچه دوست داری و خوشنود گردی و بر آنچه واجب کرده ای
عَلَیْنا مِنْ طاعَتِکَ وَطاعَةِ رَسوُلِکَ وَاَهْلِ وِلایَتِکَ اَللّهُمَّ اِنّی
بر ما از اطاعت خودت و اطاعت پیامبرت و اهل ولایتت خدایا از تو
اَسْئَلُکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ
خواهم ای مهربانترین مهربانان که درود فرستی بر محمد و آل محمد و در این
تَهَبَ لَنا فیهَا الرِّضا اِنَّکَ سَمیعُ الدُّعآءِ وَلا تَحْرِمْنا خَیْرَ ما تُنْزِلُ
ایام خوشنودی خویش را به من ببخش که براستی تو شنوای دعائی و محروم مکن ما را از خیری که در
فیها مِنَ السَّمآءِ وَطَهِّرْنا مِنَ الذُّنوُبِ یا عَلاّمَ الْغُیوُبِ وَاَوْجِبْ لَنا
این روزها از آسمان فرو باری و پاکمان کن از گناهان ای دانای بر نادیدنیها و واجب گردان در این ایام
فیها دارَ الْخُلوُدِ اَللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَلا تَتْرُکْ لَنا
برای ما خانه جاویدان را خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد و هیچ گناهی برای ما باقی
فیها ذَنْباً اِلاّ غَفَرْتَهُ وَلا هَمّاً اِلاّ فَرَّجْتَهُ وَلا دَیْناً اِلاّ قَضَیْتَهُ وَلا غائِباً
مگذار جز آنکه بیامرزی و نه اندوهی جز آنکه بگشائی و نه بِدهی جز آنکه بپردازی و نه غائبی
اِلاّ اَدَّیْتَهُ وَلا حاجَةً مِنْ حَوائِجِ الدُّنْیا وَالاَّْخِرَةِ اِلاّ سَهَّلْتَه ا وَیَسَّرْتَه ا
جز آنکه به ما برسانی و نه حاجتی از حاجات دنیا و آخرت جز آنکه آسان و هموارش گردانی
اِنَّکَ عَلی کُلِّشَیْءٍ قَدیرٌ اَللّهُمَّ یا عالِمَ الْخَفِیّاتِ یا راحِمَ الْعَبَراتِ
که براستی تو بر هر چیز توانائی خدایا ای دانای اسرار پنهان ای رحم کننده بر اشک دیدگان
یا مُجیبَ الدَّعَواتِ یا رَبَّ الاْرَضینَ وَالسَّمواتِ یا مَنْ لا تَتَشابَهُ
ای اجابت کننده دعاها ای پروردگار زمینها و آسمانها ای که
عَلَیْهِ الاْصْواتُ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَاجْعَلْنا فیها مِنْ
صداها(ی بیشمار) بر او اشتباه نشود درود فرست بر محمد و آل محمد و قرار ده ما را در این روزها از
عُتَقآئِکَ وَطُلَقآئِکَ مِنَ النّارِ وَالْفائِزینَ بِجَنَّتِکَ وَالنّاجینَ بِرَحْمَتِکَ
آزادشدگان و رهائی یافتگان از آتش و نائل شوندگان به بهشتت و نجات یافتگان بوسیله رحمتت
یااَرْحَمَ الرّاحِمینَ وَصَلَّی اللّهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ وَ الِهِ اَجْمَعینَ
ای مهربانترین مهربانان و درود خدا بر آقای ما محمد و آلش همگی
*خواندن ادعیه ای که از جانب حق تعالی به حضرت عیسی(ع) هدیه شده است
در هر روز از دهه بخواند پنج دعائی را که حضرت جبرئیل برای حضرت عیسی علیه السلام از جانب حقّ تعالی هدیّه آورده که در ایّام این دهه بخواند و آن پنج دعا این است:
(1) اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَهُوَ عَلی کُلِّشَیْءٍ قَدیرٌ
(1) گواهم دهم که معبودی جز خدای یگانه نیست که شریک ندارد از آن او است فرمانروائی و خاص او است ستایش هر چه خیر است بدست اوست و او بر هر چیز توانا است.
(2) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ اَحَداً صَمَداً لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلا وَلَداً
(2) گواهی دهم که معبودی جز خدای یگانه نیست که شریک ندارد یگانه بی نیازی که همسر و فرزندی برای خود نگیرد
(3) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ اَحَداً صَمَداً لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً اَحَدٌ
(3) گواهی دهم که معبودی جز خدای یگانه نیست که شریک ندارد یگانه بی نیازی که نزاید و نه زائیده شده و نیست برایش همتائی هیچکس
(4) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ یُحْیی وَیُمیتُ وَهُوَ حَیُّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَهُوَ عَلی کُلِّشَیْءٍ قَدیرٌ
(4) گواهی دهم که معبودی جز خدای یگانه نیست که شریکی ندارد از آن اوست فرمانروائی و خاص او
است ستایش زنده کند و بمیراند و او است زنده ای که نمیرد خیر بدست او است و او بر هر چیز توانا است
(5) حَسْبِیَ اللّهُ وَکَفی سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ دَعا لَیْسَ وَرآءَ اللّهِ مُنْتَهی اَشْهَدُ لِلّهِ بِما دَعا وَاَنَّهُ بَرَّی ءٌ مِمَّنْ تَبَرَّءَ وَاَنَّ لِلّهِ الاْخِرَةَ وَالاُولی
(5) بس است مرا خدا و کافی است بشنود خدا صدای هر کس که دعا کند ورای خدا انتهائی نیست گواهی دهم برای خدا بدانچه خوانده است و اینکه بیزار است از هر که از او بیزاری جسته و برای خدا است آخرت و دنیا.
پس حضرت عیسی علیه السلام ثواب بسیاری نقل کرد برای خواندن هر یک از این پنج دعا را صد مرتبه؛ و دور نیست چنانکه علامه مجلسی رحمه اللّه فرموده اگر کسی هر روز هر یک از این دعاها را ده مرتبه بخواند عمل به روایت کرده باشد و اگر هر روز هر یک را صد مرتبه بخواند بهتر خواهد بود
*تهلیلات حضرت علی علیه السلام در دهه اوّل ماه ذی الحجه
در هر روز این دهه، خواندن این تَهْلیلات را که از امیرالمؤ منین علیه السلام منقول است ثواب بسیار دارد و اگر روزی ده مرتبه بخواند بهتر است:
لا اِلهَ اِلا اللّهُ عَدَدَ الّلَیالی وَالدُّهُورِ لا اِلهَ اِلا اللّهُ عَدَدَ اَمْواجِ الْبُحُورِ لا
معبودی جز خدا نیست به شماره شبها و روزگاران معبودی جز خدا نیست به شماره موجهای دریاها
اِلهَ اِلا اللّهُ و رَحْمَتُهُ خَیْرٌ مِما یَجْمَعُونَ لا اِلهَ اِلا اللّهُ عَدَدَ الشَّوْکِ
معبودی جز خدا نیست و رحمت او بهتر است از آنچه مردم جمع کنند معبودی جز خدا نیست به شماره هر خار
وَالشَّجَرِ لا اِلهَ اِلا اللّهُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَالْوَبَرِ لا اِلهَ اِلا اللّهُ عَدَدَ الْحَجَرِ
و هر درخت معبودی جز خدا نیست به شماره هر مُو و کُرک معبودی جز خدا نیست به شماره هر سنگ
وَالْمَدَرِ لا اِلهَ اِلا اللّهُ عَدَدَ لَمْحِ الْعُیُونِ لا اِلهَ اِلا اللّهُ فِی الّلَیْلِ اِذا
و کلوخ معبودی جز خدا نیست به شماره بهم خوردن چشمها معبودی جز خدا نیست در شب چون
عَسْعَسَ وَالصُّبْحِ اِذا تَنَفَّسَ لا اِلهَاِلا اللّهُ عَدَدَ الرِّیاحِ فِی الْبَراری
تاریک شود و در صبح چون بدمد معبودی نیست جز خدا به شماره بادها در صحراها
وَالصُّخُورِ لا اِلهَ اِلا اللّهُ مِنَ الْیَوْمِ اِلی یَوْمِ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ
و کوهها معبودی جز خدا نیست از امروز تا روز نفخ صور
*نماز دهه اول ماه ذی‌الحجه
در هر شب از دهه اول ذی الحجه میان نماز مغرب و عشاء دو رکعت نماز بجا آورد، در هر رکعت پس از حمد سوره «توحید» و سپس این آیه را بخواند:
وَواعَدْنا مُوسی ثَلثینَ لَیْلَةً وَاَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ اَرْبَعینَ لَیْلَةً وَقالَ مُوسی لاِخیهِ هرُونَ اخْلُفنی فی قَوْمی وَاَصْلِحْ وَلا تَتَّبِعْ سَبیلَ الْمُفْسِدینَ
«و وعده کردیم با موسی سی شب و کامل کردیم آن را به ده شب دیگر و بدین ترتیب وعده گاه خدا چهل شب تمام شد و موسی به برادرش هارون گفت جانشین من باش در میان قومم و کارشان را اصلاح کن و از راه فساد جویان پیروی مکن.»
تا شریک ثواب حاجیان شود، بدون اینکه از ثواب آنان چیزی کاسته شود.