آسیب شناسی ارتباطات اینترنتی

چکیده

اینترنت و فضای مجازی، به لحاظ کارکردشناسی، فضایی چند بعدی است که می تواند همزمان اثرات مختلفی را در حوزه روانی، تربیتی، اخلاقی و در یک جمله در جنبه های مختلف زندگی افراد بر جای بگذارد.

به همین لحاظ، شناخت ویژگی های موثر این پدیده تکنولوژیک سبب گسترش برنامه ریزی جهت کاستن از اثرات نامطلوب و افزایش بهره برداری از ویژگی های مثبت آن می گردد. نوجوانان و جوانان به دلیل موقعیت سنّی، اولاً: تمایل بیشتری به تکنولوژی های مدرن نشان می دهند؛ ثانیاً: از پدیده های اطراف خود، به خصوص پدیده های مدرن زودتر و بیشتر متأثّر می شوند؛ و ثالثاً: رفتارهای خود را متناسب با موقعیت هایی که در آن قرار می گیرند، تغییر می دهند.

اینترنت یا فضای مجازی، متشّکل از حدود 8 میلیارد سایت است، که از جمعیت کنونی جهان بیشتر می باشند. بنابراین، در این فضای گسترده و بی نهایت، انواع مختلفی از اطلاعات در اشکال مختلف متن، صوت، تصاویر ویدئویی، عکس و... . موجودند، که از تنّوع بی نظیری برخوردار می باشند. این تنوع، از حوزه های علمی تا مذهب و سرگرمی و از آنجا تا ترویج خشونت و ترور و پورنوگرافی و آزار کودکان گسترانیده شده و به همین دلیل، سوالی که مطرح می شود، این است که آیا فضای مجازی برای جوانان به خودی خود فضایی خطرناک و خطرساز است، یا مفید و موقعیت ساز.

بر این اساس، فرضیه ای طراحی می شود که معتقد است: فضای اینترنت متاثّر از نحوه استفاده از آن است، که اثرات خود را آشکار می سازد و در مورد جوانان و نوجوانان، نحوه هدایت، کنترل و نظارت بر آنان می باشد، که سبب ساز تاثیر مثبت یا منفی آن می گردد.

مقدمه

شبکه جهانی اینترنت، یکی از مهم ترین نوآوری هایی است که بعضی از نظریه پردازان برای تأکید بر اهمیت آن، تأثیرات این بزرگراه عظیم اطلاعاتی را مشابه با تأثیرات اختراع چاپ بر زندگی انسان ها ذکر کرده اند. (محسنی، 1380: 20) اینترنت، منتقل کننده میلیون ها پیام است؛ پیام هایی که بر ارزش ها، نگرش ها و هویت فرهنگی کاربران آن در سطح خرد و بر نظام فرهنگی و سیاسی در سطح کلان تأثیر می گذارد. این شبکه، از جنبه های گوناگون علمی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی قابل بررسی است. از بعد فرهنگی، این شبکه با تأکید بر مطالعه ارزش های سیاسی به عنوان بخشی از فرهنگ سیاسی و به ویژه با شیوه های علمی، اولین گام درجهت برنامه ریزی صحیح برای مدیریت تغییرات فرهنگی و سیاسی و جلوگیری از تغییرات ناموزون در نظام اجتماعی است. به نظر جانسون، فناوری یکی از عوامل تغییر اجتماعی است، که از طریقِ ارتباط با اجزای مختلف در درون نظام اجتماعی جوامع مختلف، به ویژه از طریق خرده نظام فرهنگی، موجب تغییراتی در نظام شخصیتی افراد در سطح فردی و نظام سیاسی در سطح کلان می شود. ظهور شبکه جهانی اینترنت به عنوان یکی از برجسته ترین فناوری های ارتباطاتی و اطلاعاتی، نمایانگر پیشرفت فناورانه انسان امروزی است، که نقش آن در ایجاد و تغییرات اجتماعی و به ویژه تغییرات ارزشی، غیرقابل چشم پوشی است. در راستای همین تغییرات است که به وجود آمدن واقعیت های نمادین در فضای سایبر اینترنتی، زمینه لازم را برای شکل گیری جوامع جدید سایبری فراهم ساخته است.

فضای آزاد اینترنتی، محّل حضور میلیون ها کنشگر اینترنتی است که می توانند با تفسیرهای نمادین در اینترنت: 1. به کنش فردی و جمعی متقابل بپردازند؛ 2. در اجتماعات مجازی حضور سایبری داشته باشند؛ 3. گروه مجازی تشکیل بدهند؛ 4. با افراد دیگری که از اینترنت استفاده می کنند، به بحث آزاد در مورد موضوعات گوناگون بپردازند و در نهایت، از اطلاعات و اخبار موجود در سایت های اینترنتی به صورت گزینشی و بدون داشتن محدودیت های رسانه های دیگر - که بر خلاف اینترنت - عمدتاً یک سویه اند، استفاده کنند. (جلالی، 1379: 96)

اینترنت، با وجود گستردگی و پیچیدگی اش، رسانه ای بسیار شخصی و خصوصی است. اینترنت از طریق پست الکترونیکی، ارتباط بین فردی از راه گروه های بحث و مانند آن (که ممکن است کاملاً آزاد، یا محدود به اعضا باشد) گفت وگو و تبادل نظر را تسهیل می کند، و نیز دسترسی یک به چند به اطلاعات را - عمدتاً از طریق وب - ممکن می سازد. اما حتی هنگامی که اینترنت به صورت مدل یک به چند عمل می کند، دارای قابلیتی است، که اساساً آن را از دیگر رسانه های گروهی متمایز می کند. این که همواره دارای پتانسیل تعاملی است، همین قابلیت تعاملی است که زمینه های تغییرات اجتماعی و اقتصادی متعاقب را برای آن فراهم می کند. (دارنلی، 1384: 47)

رایج ترین موارد استفاده از اینترنت

1. استفاده از اطلاعاتِ گوناگون موجود در شبکه ها (به منظور انجام فعالیت های علمی و پژوهشی و دسترسی به کتاب ها و منابع کتابخانه ای)

2. انجام امور اداری و تجاری؛

3. برقراری ارتباط با سایرین به شیوه های گفتاری، نوشتاری و تصویری؛ (چت، ایمیل و مکالمه تلفنی)

4. بهره مندی از برنامه های رادیویی و تلویزیونی؛

5. آموزش از راه دور؛ (آموزش در خانه)

6. امروزه اینترنت در عرصه های مختلف علمی، آموزشی، زندگی اقتصادی؛ مثل شغل و امور بازرگانی و نیز زندگی اجتماعی و فرهنگ جامعه نقش بارزی ایفا می کند.

اینترنت و جوانان و نوجوانان

اینترنت، وسیله ای است که همانند همه ابزارهای دیگر، جنبه های مثبت و منفی دارد و قضاوت ما درباره آن، به نوع استفاده کاربران بستگی دارد. این پدیده، علی رغم این که فرصت های مناسبی؛ از قبیلِ دست یابی به اطلاعات فراوان مورد نیاز، توسعه و تولید دانش برای ما فراهم می آورد، تهدیدهایی را نیز متوجه ما می کند و از آنجا که بیشترین کاربران آن را نوجوانان و جوانان تشکیل می دهند، استفاده نادرست از آن می تواند نیروی پویا، کارآمد و در نهایت، نظام اداره کشور را تهدید کند. بنابراین، لازم است هر چند مختصر و فهرست گونه، برخی از تهدیدها را مورد توجه قرار دهیم و دیگران را به بررسی های جدی تر و تحقیقات ارزنده تر در ابعاد مختلف و در آینده ای نه چندان دور فراخوانیم.

استفاده نادرست از اینترنت دو وجه متمایز دارد: «یکی این که کاربران در هدفمندی و میزان استفاده از آن تابع ضابطه و قاعده ای نباشند که در این صورت جوانان و نوجوانان عادت می کنند، اوقات فراغت خود را به بیهودگی و بدون برنامه ریزی بگذرانند و این تصّور در ذهن آنها شکل می گیرد که نهایت زندگی، چیزی جز بازی و سرگرمی و کام جویی نیست و وجه دوم، نوع بهره برداری از آن و مراجعه به سایت هایی است که موارد ناهنجار و غیر اخلاقی را ترویج می کنند، که از این طریق، هم هوّیت ملی فرد را مورد هجوم قرار می دهند و هم به تخریب شخصیت اجتماعی و حوزه روانی او می پردازند.» (آثار رفتاری اینترنت بر جوانان، 22 / 9 / 1388)

همانطور که در بالا گفته شد، اینترنت استفاده های گوناگون و فراوانی دارد، لذا این که جوانان و نوجوانان هنگام اتصال به اینترنت و ورود به صفحات اینترنتی به دنبال چه محتوایی می گردند، کاملا با محتوای سرچ شده توسط بزرگسالان متفاوت است.

بدون شک، میلیون ها جوان در حال حاضر از اینترنت استفاده می کنند و هر سال میلیون ها نفرِ دیگر به جمع آنان اضافه می شود. در شبکه جهانی، سایت های بسیاری که هدف آنها جذب و جلب توجه کودکان و نوجوانان به مسائل آموزشی و سرگرمی است، به فعالیت مشغول هستند.

بر خلاف چنین رشد عظیمِ اجتماعی، تحقیقات بسیار کمی در مورد چگونگی استفاده نوجوانان از سایت های اینترنت انجام شده است. نتیجه پژوهش های جاکوب نلسون با عنوان «مطالعات استفاده کنندگان 13 تا 17 ساله از اینترنت» که در سایت www.useit.com قرار دارد، نشان می دهد، که دلیل عمده استفاده نوجوانان از اینترنت در موارد ذیل خلاصه می شود:

- انجام تکالیف و پروژه های درسی که از طرف معلم به آنها محول شده است؛

- گذراندن اوقات فراغت با مسائل گوناگونی که مورد علاقه آنهاست؛

- سرگرمی و وقت گذرانی؛ شامل گوش کردن، دانلود موزیک، بازی های کامپیوتری و خواندن اخبار هنری و ورزشی؛

- تحقیق در مورد بهداشت و سلامت فردی، که از در میان گذاشتن آن با دیگران خجالت می کشند؛

- یافتن قیمت اجناس و اقلامی که در آینده تصمیم و یا آرزوی خریدِ آن را دارند. (شبکه اطلاعات فن آوری ایران، 5 / 8/ 1389)

بررسی نتایجی که در تحقیق جاکوب نلسون دیده می شود، نشان می دهد که نوجوانان اکثر وقت خود در وبگردی را متّوجه حضوری سرگرم کننده می کنند و به همین جهت به جز در مورد اول که درصد کمی از وقت جوانان و نوجوانان به هنگام حضور در اینترنت را تشکیل می دهد، در باقی موارد، به دنبال موارد سرگرم کننده و اکثراً جذاب و رنگارنگ موجود در اینترنت هستند.

بنابراین، می توان مضرات حضور فعال جوانان در اینترنت را به چند بخش تقسیم و سپس به تفصیل در خصوص آنان سخن گفت. از مهم ترین مسائلی که برای جوانان و نوجوانان تهدید محسوب می شود، می توان به اعتیاد به اینترنت، ورود به سایت های هرزه نگاری و پورنوگرافی، آشنایی با محتواهایی که مقتضای سنِّ جوانی و نوجوانی نیست، حضور در سایت های مشّوق و مروّج مواد مخدر و روانگردان و دعوت به آنها، دعوت شدن به اتخاذ تصمیمات و رفتارهای مخالف با عرف و متضاد با ارزش های جامعه، شبیهِ دعوت به خودکشی دسته جمعی و... اشاره کرد.

اعتیاد به اینترنت

اختلال اعتیادِ اینترنتی، نوع اختلال روان شناختی اجتماعی است که از مشّخصه های آن کناره گیری اختلالات عاطفی و از هم گیسختگی روابط اجتماعی است. به هر حال، پدیده اعتیاد اینترنتی همزمان با افزایش دسترسی روزانه مردم به منابع آن لاین شایع تر می شود. اعتیاد اینترنتی، انسان ها را به افرادی رها شده تبدیل کرده و بر روابط اجتماعی آنها تاثیر می گذارد.

افرادی همچون یونگ و سایر روان شناسان معتقدند که زیاده روی در استفاده از اینترنت می تواند برای سلامت فکری و فیزیکی شخص خطرناک باشد. اعتیاد به اینترنت، کارکرد انطباقی شخص را مختل می کند و اگر شخصی به اینترنت معتاد شود، کارکردهای وی غیر انطباقی می شوند. متخصّصان در زمینه آسیب شناسی، محدودترین تعریف را برای طبقه بندی استفاده از اینترنت ارائه می دهند، به طوری که چنانچه فرد در هفته 2 تا 3 ساعت از اینترنت استفاده کند، یک کاربر معمولی و چنانچه میزان استفاده او از اینترنت به 58 ساعت و یا بیشتر برسد، کاربری است که باید مورد بررسی های آسیب شناسی قرار گیرد. علایم اختلال اعتیاد اینترنتی عبارتند از: مشکلات میان فردی و یا مشکلات به هنگام کار یا مطالعه، نادیده گرفتن مسئولیت های مربوط به دوستان خانواده کار و یا مسئولیت های فردی، کناره گیری پس از دست شستن از اینترنت، کج خلقی به هنگام تلاش برای دست کشیدن از اینترنت، آن لاین ماندن بیش از زمان برنامه ریزی شده، دروغ گفتن یا مخفی نگه داشتن زمان واقعی کار با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکی، بی توجهی به سلامت شخصی و بی خوابی یا کم خوابی و... .

از طرفی دیگر افراد در صورت استفاده از اینترنت، نه تنها رفتارهایی متفاوت با الگوهای رایج در جامعه از خود نشان می دهند، بلکه نوع تفکرشان نیز با اکثریت افراد جامعه متفاوت می شود. این گونه افراد فکر می کنند که اینترنت تنها جایی است که آنها در آن احساس خوبی نسبت به خود و جهان اطراف دارند. افرادی که دچار اعتیاد به گپ زدن و گفت و گوی اینترنتی می شوند، معمولا بیش از حدّ درگیرِ روابط اینترنتی اند و احتمال این که به مسائل غیر اخلاقی نیز آلوده شوند بالاست. دوستی اینترنتی خیلی سریع، اهمیت و جایگاهِ روابط خانوادگی و دوستان قدیمی را می گیرد، که این اعتیاد در اکثر موارد منجر به شکست ازدواج ها و بی ثباتی در روابط خانوادگی می شود. از زمره عوامل موجد و یا مانع اعتیاد اینترنتی در میان نوجوانان و جوانان، نظارت و کنترلی است که والدین بر استفاده فرزندان از اینترنت اعمال می کنند. مسئله ای که بارز است این است که معمولا خانواده ها نگاهی متعادل و منطقی پیرامون استفاده فرزندانشان از اینترنت نداشته و سیاست کاملا یک سویه نسبت به این موضوع در پیش می گیرند، به طوری که براساس نتایج یونگ در سال 1377 معمولا والدین دربرخورد با استفاده فرزندانشان از اینترنت مایلند در یکی از دو دسته «سهل انگاری مهربانانه» و «تبعید قاطع یا مطلق» قرار بگیرند.

مردان عموما از اینترنت به عنوان ابزاری برای جست و جوی قدرت و پایگاه ارتباط استفاده کرده و موارد کاربرد اینترنت در میان آنها نیز شامل کسب اطلاعات بازی های تعاملی پرخاشگرانه اتاق های سکسی چت و هرزه نگاری بوده است اما استفاده زنان از اینترنت از اتاق های چت بیشتر به خاطر تشکیل دوستی های حمایت گرانه دوستیابی و اجتماعی شدن بوده است. 90 درصد از معتادان اینترنت به سایت های ارتباطی دو طرفه اعتیاد داشتند.

یونگ در مطالعه ای که روی معتادان به اینترنت انجام داد، به این نتیجه رسید که افراد با موقعیت اقتصادی و اجتماعی بالاتر و نیز افراد دارای تحصیلات بالاتر بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند. هم چنین، افرادی که وقت بیشتری دارند؛ مانند افرادی که در خانه هستند و دانشجویان در خوابگاه ها با احتمال بیشتری در معرض اینترنت می باشند. از میان این افراد عمده ترین مواد مصرفی اینترنت عبارت بودند از: اتاق های چت، هرزه نگاری، خرید آنلاین و نامه الکترونیکی.

طی تحقیقاتی که در خصوص دلایل گرایش و استفاده اعتیاد آور افراد از اینترنت صورت گرفته، به این نتایج رسیدند که، افرادی که وقت زیادی را صرف استفاده از کامپیوتر می کنند، کسانی هستند که در زندگی با مشکلاتی مواجه اند. در واقع، این افراد چون رغبتی به برخورد با مشکلات زندگی شان ندارند و مایل نیستند حتی با آنها رو به رو شوند، لذا به فعالیت اعتیاد آور در اینترنت می پردازند و یا مرتبا برای نوشیدن آب به بیرون از اتاق می روند. (زکایی و خطیبی فاخره، 1385: 53)

اعتیاد به اینترنت، ضمن آن که معضلات کلّی که نوجوانان و جوانان را در هنگام دسترسی به اینترنت با آن روبرو می شوند را تشدید می کند، خود عاملِ مسائل و مصائب زیادی برای آنان می شود. افزایش حضور در فضای مجازی، تصوّر زندگی مجازی را جایگزین تصور زندگی واقعی می کند و در عین حال، به خصوص نوجوانان به علت تاثیرپذیری بیشتر به علت موقعیت سنی خویش درک خویش را از زندگی بر اساس فضای مجازی تجربه شده تعریف می کنند و در هنگام ارتباط با فضای واقعی ممکن است یا توانایی درک آن فضا و برقراری ارتباط با آن را از دست بدهند و یا در تلاش باشند که بر اساس مناسبات مجازی آن را تفسیر نمایند.

از سوی دیگر، حضور بیش اندازه در فضای اینترنت باعث کاهش سطح مسئولیت پذیری جوانان و نوجوانان و غفلت آنان از برنامه های آموزشی و تربیتی پیش بینی شده برای آنها می گردد، که ادامه این وضعیت باعث عقب افتادن نوجوانان از سایر همسالانشان در برنامه های تحصیلی آنان می گردد.

حضور در سایت های هرزه نگاری و پورنوگرافی

پورنوگرافی از بخش های بسیار رایج و پر جاذبه اینترنت برای نوجوانان و جوانان است. تعداد سایت های پورنوگرافی با عضویت رایگان، مشاهده و ایجاد ارتباط کامپیوتری در هر زمان و مکان، این موقعیت را به وجود آورده تا نوجوانان بتوانند به مسائلی دسترسی داشته باشند، که در محیط خانوادگی و اجتماع تقریباً امری غیرممکن و ناپسند شمرده می شود. این موضوع بر خلاف ظاهر آن که تصّور می شود تنها یک کنجکاوی مطلق است و در هر زمان که نوجوان بخواهد می تواند از آن دست بکشد، متأسفانه با واقعیتِ بیرونی مطابقت ندارد و مشاهده فیلم، عکس و یا مجّلات پورنوگرافی و تداوم آن عامل بروز گونه ای از عادت و سبب تخریب و صدمه ذهنی است و نوجوانان را تشویق خواهد کرد تا از نظر رفتاری حالت سلطه جو و پرخاشگر داشته باشند.

فروش نوارهای ویدئویی و آلات و لوازم جنسی از طریق اینترنت، هشت درصد از فعالیت های تجاری امریکا را که افزون بر 18 میلیارد دلار است در بر می گیرد. قشر جوان به خصوص نوجوانان در گروه سنی 12 تا 17 سال قربانیانِ عمده عاملان و دست اندرکاران چنین تجارت هنگفتی هستند. این گروهِ سنّی عامل اصلی ثبات حرفه پورنوگرافی است.(شبکه فن آوری اطلاعات ایران، 3 /7 / 1384)

بر اساس اعلام "NCH" و تسکو تله کام "Tesco Telecoms" در سال 2006 میلادی، دو سوم از والدین، ناتوان از آگاهی از نحوه استفاده فرزندانشان از اینترنت هستند. در حقیقت، آنها به هیچ وجه نمی توانند ارتباطات اینترنتی فرزندانشان را کنترل کنند،که این مسئله به نگرانی حاد در میان والدین تبدیل شده است.

از سوی دیگر، از هر صد پدر و مادر، یک نفر از نحوه استفاده فرزندش از اینترنت نگران بوده و این نگرانی را به شکل های مختلف، اعم از منع استفاده از اینترنت، تنبیه بدنی یا لفظی بروز می دهند.

آمار تسکوتله کام نشان می دهد که بسیاری از سایت های اینترنتی به کاربران اجازه می دهند تا هر گونه پیغام یا تصویر، حتّی تصاویر و پیغام های غیر اخلاقی را به دیگران ارسال کنند، که بر همین اساس، شاخص ترین رده سنی که نامناسب ترین تصاویر و پیغام ها را ارسال می کنند، رده سنی 15 تا 25 سال هستند. از طرفی، یک سوم از کودکان زیر یازده سال (عمدتاً پسر) به دلیل کنجکاوی بیش از حد، حدّاقل دو تا سه بار در هفته از سایت های غیر اخلاقی دیدن کرده و تصاویر و پیغام های نامناسب و غیراخلاقی را دریافت و یا ارسال می کنند. این در حالی است که اغلبِ والدینِ این کودکان از موضوع بی اطلاع بوده و گمان می کنند فرزندشان برای اطلاع از جدیدترین بازی های کامپیوتری، کارتون و یا کتاب به اینترنت مراجعه می کنند!

نتایج پژوهش های روانشناسان «مرکز مطالعات دانشگاه آکسفورد» نیز نشان می دهد، که 10درصد از جوانان، حدّاقل برای یکبار در روز به سایت های غیر اخلاقی مراجعه می کنند، اما هیچ گونه پیغام یا تصویر نامناسبی را ارسال نمی کنند و تنها به دیدن تصاویر و یا خواندن پیغام ها بسنده می کنند. با نگاهی به آمارها می توان دریافت که گرایش جوانان، نوجوانان و حتّی کودکان به بازدید از سایت های غیر اخلاقی بیش از استفاده صحیح آن ها از اینترنت است، اما تنها تفاوت، تفاوت در نحوه استفاده، زمان استفاده و شیوه های ارسال یا دریافت پیغام هاو تصاویر است.

بررسی نتایج پژوهش های روانشناسان دانشگاه تورنتو نشان می دهد که کودکان بیشتر بعداز ظهرها و نوجوانان و جوانان ساعت های پایانی شب را برای مراجعه به اینترنت انتخاب می کنند، که هر چه اشتیاق به بازدید از سایت های غیراخلاقی بیشتر باشد، زمان استفاده از اینترنت به سمت ساعت های پس از نیمه شب گرایش می یابد.(احمدی، 1385: 12)

اثرات روانی حضور نوجوانان و جوانان در اینترنت و تأثیر آن بر رفتار این گروه سنی

گرچه به لحاظ روحی نیز، گشت و گذار در دنیای اینترنت می تواند بی تأثیر نباشد، اما زیادی آمار خشونت ها و جرم و جنایت نمی تواند بی ربط با آن باشد. در یک آمار جهانی که به تازگی منتشر شده است، گفته شده که افزایش 30 درصدی جرم و جنایت، تجاوز و خشونت، در نتیجه مراجعه افراد به سایت های ضداخلاقی است. bebinnews.com 21 /8 / 1388.

از سوی دیگر، حضور در سایت های هرزه نگاری منجر به رفتارهای عملی از سوی نوجوانان و جوانان می گردد. تعداد قربانیان اینترنت در میان جوانان تعجب آور و غیر قابل قبول است. نتایج تحقیق و مطالعه دیوید فینکلور، کیمبرلی جی میشل و جانیس واکر از مرکز ملّی مطالعات قربانیان نوجوان الکساندریا در سایت www.netsmartz.org از 1051 نوجوان 10 تا 17 ساله آمریکایی که از اینترنت استفاده می کنند نشان می دهد:

از یک نفر از هر 5 نفر در سال گذشته، حداقل یک بار تقاضای سکس شده است.

از یک نفر از هر 33 نفر، تقاضای ملاقات حضوری و یا درخواست مکالمه تلفنی شده است.

به یک نفر از 4 نفر عکس های عریان نشان داده شده است.

یک نفر از 17 نفر مورد تهدید و یا ارعاب واقع شده است.

از 10 درصدِ کسانی که تقاضای سکس شده است، تنها 3 درصد به مسئولان گزارش شده است.

14 درصد پسران و 16 درصد دختران حدّاقل یک دوست صمیمی و یا یک رابطه عاشقانه آنلاین داشته اند. www.netsmartz.org

نتایج حاصله از این پژوهش نشان می دهد که حضور بدون نظارت والدین در اینترنت می تواند زمینه ساز گسترش ارتکاب رفتارهای جنسی در محدوده سنّی که از لحاظ قانونی و عرفی پذیرفته شده نیست گردد.

استفاده از اینترنت، افسردگی و انزوای اجتماعی نوجوانان

استفاده از اینترنت حتی می تواند آثار و پیامدهای منفی ای بر رفتارهای جوانان و نوجوانان داشته باشد، اما این تاثیرها نیز به درستی و با روش های علمی در ایران مورد بررسی قرار نگرفته است. به عنوان مثال، بر اساس یک پژوهش با عنوان «نقش استفاده از اینترنت در افسردگی و انزوای اجتماعی نوجوانان» که توسط کریستوفر ساندرز انجام شده و نتایج آن در مجله Adolesence منتشر شده، پرسشنامه ای در اختیار 89 دانش آموز سال آخر دبیرستان قرار گرفته و درباره موارد زیر تحقیق شده است:

1. میزان استفاده از اینترنت: کم (کمتر از یک ساعت در روز)، متوسط (بین یک تا دو ساعت در روز)، زیاد (بیش از دو ساعت در روز).

2. ارتباط با مادر، پدر و همسالان.

3. افسردگی.

با توجه به نتایج به دست آمده، کسانی که نسبت به دیگران کمتر از اینترنت استفاده می کردند، ارتباط بیشتری با مادر و دوستان خود داشتند. در این تحقیق، تنها گروه های کاربران زیاد و کم اینترنت مورد مقایسه قرار گرفتند. تحلیل مجذور خی نشان می دهد که این گروه از نظر برخی عوامل دموگرافیک، مانند جنس، نژاد و جایگاه اقتصادی - اجتماعی با یکدیگر تفاوتی ندارند. هر یک از دو گروه کاربران زیاد و کمِ اینترنت با استفاده از آزمون های مستقل t از نظر درجات ارتباط و افسردگی مقایسه شدند. کاربران کم مصرف اینترنت در مقایسه با کاربران زیاد آن به طور چشم گیری رابطه بهتری با مادران و دوستانشان داشتند، اما هیچ تفاوت قابل ملاحظه ای بین کاربران کم و کاربران زیاد اینترنت از نظر ارتباط با پدر و میزان افسردگی وجود نداشت. نتایج نشان می دهد، که استفاده زیاد از اینترنت با پیوند ضعیف اجتماعی مرتبط است. بر عکس، کاربرانی که از اینترنت کمتر استفاده می کنند، به طور قابل ملاحظه ای با مادر و دوستانشان ارتباط بیشتری دارند. البته این نتایج جهت گیری خاصی را نشان نمی دهند؛ مثلاً نمی توان گفت، که آیا نوجوانانِ دارای ارتباطات ضعیف اجتماعی با گرایش به طرف فعالیت اینترنتی، ارتباطات اجتماعی خود کاهش می دهند. (معیدفر، 1384: 41)

اثرات مثبت استفاده از اینترنت در میان جوانان و نوجوانان

برشمردن اثرات منفی استفاده از اینترنت در میان نوجوانان و جوانان بدون اشاره به ویژگی ها و امتیازات مثبتی که می تواند برای این گروه سنی به وجود بیاورد، نادیده گرفتن بخشی از اثرات این پدیده تکنولوژیک و مؤثر می باشد. همان طور که پیش از این گفته شده، استفاده از اینترنت در میان نوجوانان و جوانان در صورتی که نظارت والدین را نداشته باشد، می تواند منجر به بخشی از نابهنجاری هایی که در بالا بدانها اشاره گردید، شود. اما در صورت نظارت مسئولانه والدین که می تواند با کمک و همراهی نرم افزارهای ارزان قیمتی که هم می توانند سایت هایی خاصی را برای حضور نوجوانان بلوکه نمایند و هم از این امکان برخوردارند که والدین پس از استفاده فرزندانشان امکان رصد کردن فعالیت آنان و سایت هایی که در آن حضور یافته اند را داشته باشند، زمینه ساز نظارت موثر بر فعالیت اینترنتی فرزندان باشند. این نظارت می تواند ضمن جلوگیری از ارتکاب افعال نامتناسب با سنّ نوجوانان، زمینه را برای سوق دادن آنها به استفاده های علمی، پژوهشی و سرگرمی های مناسب فراهم نماید و استفاده از دریای بی کران اطلاعات در اینترنت را برای نوجوانان و جوانان لذت بخش نماید.

زمینه های مختلفی برای حضور مفید و ارزشمند نوجوانان در اینترنت وجود دارد، که با هدایت و نظارت والدین می تواند ضمن کمک به فراگیری مهارت های مختلف زندگی و فراگیری مناسب آموزش های مرتبط با تحصیلات آنها، ارتقای سطح فرهنگی و تربیتی نوجوانان و جوانان را باعث شده و زمینه ساز افزایش سطح علمی این رده سنی گردد.

کمک والدین به حضور نوجوانان در سایت های دوستیابی مرتبط با فعالیت های فرهنگی و علمی که در نهایت منجر به فعالیت در فضای واقعی و ارتباطات انسانی نیز گردد، از جمله کمک هایی است که منجر به افزایش توانمندی حضور اجتماعی نوجوانان و جوانان می شود. سایت های مختص به این رده سنی که از سلامت اخلاقی برخوردار هستند، در اینترنت به فراوانی یافت می شود و تنها نیازمند یافتن و برقراری ارتباط با آنها می باشد.

نتیجه گیری

اینترنت پدیده ای است که باید آن را شناخت. حسنی که اینترنت برای جوانان دارد، این است که آنها می توانند بدون در نظر گرفتن آداب و رسوم و قیودات فرهنگی و اجتماعی، با دیگران ارتباط برقرار کنند و خیلی سریع از این موانع و سدها عبور کرده و بخشی از نیازهای روانی خود برای برقراری ارتباط با دیگران را برطرف کنند، که این امر به خودی خود امری مثبت است، اما زمانی جنبه منفی این پدیده بروز می کند که فرد، برقراری ارتباط از طریق اینترنت را با ارتباط واقعی یکی بداند. چون می تواند در فرد این توهم را به وجود آورد که می تواند به هویت خود آنطور که دوست دارد و به شکل فعال شکل دهد. اینترنت به خودی خود به وجود آورنده مشکلات ارتباطی نیست، بلکه توجه افرادی را جلب می کند که مشکلات اجتماعی دارند، اما برای آنها راه حّلی پیدا نمی کنند. مثل این می ماند که ما بگوییم: داروهای افسردگی مولد این بیماری هستند. پیش از ظهور داروهای ضدّ افسردگی، افسردگی وجود داشت، اما وسیله ای برای تسکین یا درمان آن وجود نداشت. گسترش ارتباطات اینترنتی در میان جوانانِ ایران هم در واقع نشان دهنده بخشی از مشکلاتی است که آنها در جامعه با آن روبرو هستند.

از سوی دیگر، اینترنت، محدود به تأثیرات روانی نیست، بلکه همان گونه که بیان شد می تواند تأثیرات رفتاری و عملی فراوانی را بر نوجوانان و جوانان به جای بگذارد، که در صورت عدم کنترل و نظارت والدین، منجر به رفتارهای خشونت آمیز و همچنین خطرساز از سوی جوانان و نوجوانان گردد، که در مراحلی نیز غیر قابل کنترل می گردد.

به هر تقدیر، به نظر می رسد که در صورت نظارت و حضور والدین بر استفاده نوجوانان و جوانان از اینترنت نه تنها می توان از تأثیرات منفی آن کاست، بلکه فضای استفاده را به سمت هدفمندی و ارزشمندی هدایت نمود و آن را در راستای ارتقای سطح علمی و اخلاقی نوجوانان و جوانان کانالیزه کرد.

منابع و مآخذ:

1- محسنی، منوچهر؛ جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی، تهران: دیدار، 1380.

2- دارنلی، جیمز؛ جهان شبکه ای: درآمدی بر نظریه و عمل در باب جامعه اطلاعاتی، ترجمه: نسرین امین دهقانی و دیگران، تهران: چاپار، 1384.

3- معیدفر، سعید، حبیب پور، کتابی، کرم، گنجی، احمد؛ اعتیاد اینترنتی، علل و پیامدهای آن، فصلنامه رسانه، سال 16شماره 3، کلیدهای همراهی و مراقبت از نوجوانان در اینترنت، انتشارات صابرین، 1384.

4- جلالی، علی اکبر؛ نقش اینترنت در جهان آینده، پژوهش و سنجش، سال هفتم، شماره 21 و 1379 ز 22. آثار رفتاری اینترنت بر جوانان، روزنامه شاپرک، نسخه شماره 1834 - 22 / 09 / 1388.

5- زکایی، محمّد سعید و خطیبی، فاخره؛ رابطه حضور در فضای مجازی و هویت مدرن (پژوهشی در بین کاربران اینترنتی جوانان ایرانی) فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 33، 1385.

6- احمدی، احیا؛ نگاهی به استفاده از اینترنت در میان کودکان، نوجوانان وجوانان، برگرفته از اینترنت، روزنامه همشهری، بخش دانش، 6 / 9 / 1385 - شماره 4143.

7- جوانان و اینترنت، شبکه فن آوری اطلاعات ایران، 3 / 7 / 1384، www.iritn.com.

8- 18 آبان 1388 www.bebinnews.com.