محیط زیست فقط مال تو نیست

ضرورت حفاظت از طبیعت به بهانه روز جهانی محیط زیست
اصل پنجاهم قانون اساسی می‌گوید: «در جمهوری اسلامی ایران، حفاظت از محیط‌زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات رو به رشدی داشته باشند وظیفه عمومی تلقی می‌شود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن‌که با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند ممنوع است.»
این اصل به سادگی موضع‌گیری قانون را در برابر محیط‌زیست مشخص کرده و به روشنی مخالفت خود را با آلوده کردن محیط زیست بیان می‌کند اما در دنیایی که هرکدام از ما لااقل به اندازه دود اگزوز یک اتومبیل، دفن یک زباله قابل بازیافت در خاک، آلوده کردن سفره‌های آب زیرزمینی یا از بین بردن اندکی از فضای سبز، در از بین رفتن محیط زیست نقش داریم، آیا باز می‌توانیم بگوییم هیچ آبی را گل نکرده‌ایم و آسمان و عشق و زمین را مال خود بدانیم؟‍!
مهندس محمد مطلبی دبیر انجمن متخصصان فضای سبز و منظر ایران

فضای سبز عمودی اقدامی بدون ساختارهای پایه‌ای
 

در چند سال اخیر به دلیل شرایط خاص زندگی شهری و معضلات و مشکلات مربوط به آن، طرح‌های مختلف و متنوعی برای تامین فضای سبز مورد نیاز محیط ارایه شده است که یکی از آنها ایجاد فضای سبز عمودی است. فضای سبز عمودی در واقع بخشی از منظر عمودی است که در آن بیشتر پوشش گیاهی مدنظر است. این فضا روی سطوح عمودی یا شیب‌دار مثل دیوارها، کناره‌های اتوبان‌ها و جاده‌ها و حتی تراس، بالکن و جلوی پنجره‌ها به وسیله تکنیک‌های خاصی اجرا می‌شود و سه دلیل عمده برای ایجاد آن وجود دارد:

▪ کمبود زمین:
 

یکی از دلایل توجه به فضای سبز عمودی در بسیاری از کشورها، فضای پرتراکم شهری به‌خصوص در بافت‌های مرکزی آن است. طبق پیش‌بینی‌های انجام شده تا سال 2050 میلادی بیش از 80 درصد ساکنان زمین در شهرها زندگی خواهند کرد و این موضوع موجب افزایش ارزش زمین خواهد شد. از سوی دیگر فضاهای شهری تا حدودی خاص می‌توانند گسترش افقی داشته باشند و همین موضوع لزوم فضای سبز عمودی را بیش از پیش نشان می‌دهد.

▪ بهره‌وری انرژی و توسعه پایدار:
 

زمانی که از این نوع پوشش گیاهی در نماهای ساختمان‌ها استفاده شود، دیوارها خنک‌تر می‌شوند و تبادل انرژی بین فضای داخلی و خارجی ساختمان کمتر می‌شود. ایجاد این نوع فضای سبز همچنین موجب جذب تابش آفتاب توسط گیاه می‌گردد که در نواحی گرم می‌تواند اثر مطلوبی بر تعدیل دما بگذارد.

▪ ایجاد زیبایی:
 

یکی دیگر از دلایل توجه جوامع مختلف به فضای سبز عمودی، ایجاد زیبایی‌های بصری است که می‌تواند اثر مطلوبی بر ساکنان این محیط‌ها داشته باشد و کیفیت زندگی و راندمان کاری را در آنها افزایش دهد.

نمونه موفق
 

یکی از نمونه‌های بسیار جالب ایجاد فضای سبز عمودی که در دنیا شناخته شده است، در سال 2001 میلادی و در هتل پرشینگ‌هال پاریس انجام شده است. در این نمونه، دیواره‌های این هتل توسط نمونه‌های خاصی از گیاهان پوشیده شده و به‌صورت خاص و مکانیزه مورد آبیاری قرار می‌گیرد. در این فضای سبز به هیچ‌وجه از خاک استفاده نشده و مواد مغذی با آب به‌صورت محلول به گیاهان رسانده می‌شود (سیستم هیدروپونیک). نکته جالب دیگر در این فضای سبز، گیاهان مورد استفاده در آن است. گیاهانی که در این فضا استفاده شده‌اند، ریشه آن‌چنانی ندارند و بیشتر مواد مورد نیاز خود را از طریق رطوبت هوا تامین می‌کنند.

فضای سبز عمودی در ایران
 

استفاده از فضای سبز عمودی چند سالی است که در کشور ما نیز مورد توجه قرار گرفته و گاهی به صورت محدود نیز به اجرا درآمده است. مثلا اینکه سازمان پارک‌ها طی ابلاغی، از مناطق خواسته است روی این مساله کار کنند. تلاش‌هایی نیز به ویژه در سال 1388 روی این موضوع انجام گرفت که ایجاد فضای سبز کناره‌های بزرگراه نیایش و فضاهای سبز روی دیوار ساختمان برخی از شهرداری‌های مناطق از این جمله‌اند که با استفاده از تکنولوژی‌ جدید و آبیاری‌های اتوماتیک به اجرا درآمده‌اند.
البته اینکه آیا این اقدامات آزمایشی به نتیجه می‌رسد یا نه، مستلزم گذشت زمان است. چند سال زمان نیاز است تا مشخص شود با توجه به هزینه‌های موجود برای این طرح، ایجاد فضای سبز عمودی به این نحو در کشور قابل اجراست یا نه. نکته دیگری که درخصوص ایجاد این فضاها حایز اهمیت است، این است که در ایجاد فضاهای سبز عمودی در کشور ما، اغلب از همان گیاهانی استفاده شده که در ایجاد فضاهای سبز کلاسیک استفاده می‌شد و با توجه به این موضوع که در فضاهای سبز عمودی میزان خاک مورد استفاده بسیار محدود است، باید انتظار کشید و دید که آیا این گیاهان با این محیط‌ها سازگار می‌شوند یا نه.

فضای سبز عمودی، خوب یا بد؟!
 

اگر سیستم فضای سبز عمودی در کشور جواب مطلوب دهد و به وسیله فرهنگ‌سازی‌های انجام شده، مردم از آن استقبال کنند و اگر هزینه‌های مربوط به ایجاد و نگهداری این فضاها در حد مطلوب و معقولی باشد – که با شرایط موجود بعید به نظر می‌رسد- می‌توان امیدوار بود که فضای سبز عمودی در کشور گسترش بیابد و رسیدن به این نتایج نیاز به زمان دارد.
موضوع دیگری که در ایجاد فضاهای سبز عمودی باید بسیار مورد توجه قرار گیرد، سطح این کار است. اگر ایجاد این فضا در سطوح گسترده‌ای انجام شود، پرداختن به آن از لحاظ اقتصادی و تاثیر در بهبود کیفیت هوا مطلوب است ولی اگر این کار تنها در سطوح محدود و کوچک انجام شود، نه تنها تاثیر چندانی در بهبود کیفیت هوا نخواهد داشت، بلکه از نظر نگهداری نیز مشکلات فراوانی را به همراه دارد. در کشورهایی که این نوع پروژه‌ها به ثمر نشسته‌اند نیز، ایجاد فضای سبز عمودی در مقیاس‌های بزرگ انجام می‌شود و مثلا دیواره‌های یک برج به طور کامل با فضای سبز عمودی پوشش داده شده‌اند.

مشکلات فضای سبز عمودی در کشور
 

مهم‌ترین مشکل در حال حاضر در ایجاد فضای سبز عمودی این است که ما هنوز ساختارهای پایه‌ای مربوط به این کار را نداریم. ما جعبه‌های مخصوص ایجاد فضای سبز عمودی را از خارج از کشور وارد کرده‌ایم. سیستم آبیاری اتوماتیک را هم روی آن سوار کرده‌ایم، ولی هنوز درباره اصل موضوع که همان گیاه مورد استفاده در این محیط‌هاست اقدام خاصی انجام نداده‌ایم و فقط به‌صورت آزمون و خطا عمل می‌کنیم. ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که اقلیم هرگونه گیاهی و شرایط رشد آن نسبت به‌گونه‌های دیگر متفاوت است و باید گیاهانی در فضای سبز عمودی مورد استفاده قرار گیرند که دارای صرفه اقتصادی نیز باشند.
یکی دیگر از چالش‌های مهم در بحث ایجاد فضای سبز عمودی، مساله توسعه این فضاها به محیط‌های مسکونی و شخصی است که دارای یک سری موانع است. ما اگر بخواهیم فضای سبز عمودی را به صورت عمومی ایجاد کنیم، باید هزینه‌های مربوط به آن، کمتر از اختصاص یک مترمربع زمین برای ایجاد فضای سبز معمولی باشد وگرنه امکان گسترش این فضاها بر محیط‌های شخصی به دلیل عدم صرفه اقتصادی، امکان‌پذیر نخواهد بود. ضمن اینکه بحث هدف‌مند کردن یارانه‌ها و افزایش قیمت آب، می‌تواند عاملی در جلوگیری از گسترش توجه عمومی به فضای سبز (اعم از عمودی یا کلاسیک) باشد.
نکته دیگر در این رابطه این است که نگهداری و رسیدگی به فضای سبز عمودی که یک کار کاملا تخصصی محسوب می‌شود به عهده چه کسانی خواهد بود؟! شرکت‌هایی که در حال حاضر، در کشور طراحی این فضاها را بر عهده دارند، بیشتر تنها واردکنندگان تجهیزات مربوط به ایجاد فضاهای سبز عمودی هستند. این گروه‌ها با به کارگیری آنچه در فضاهای سبز خارج از کشور مشاهده کرده‌اند می‌خواهند همان محیط‌ها را در کشور طراحی کنند که مسلما به دلیل تفاوت اقلیم و آب و هوا، این مساله دور از ذهن به نظر می‌رسد.

یک فضای سبز عمودی سنتی
 

شاید در حیاط خانه‌های قدیمی گیاه «موچسب» را دیده باشید که با اندام‌های چسبنده، به دیوارها می‌چسبد و به تدریج سطح آن را می‌پوشاند. این گیاه با این ویژگی‌، در واقع یک فضای سبز عمودی سنتی ایجاد می‌کند. در سال‌های اخیر به دلیل افزایش دما و انعکاس حرارت خورشید از سطوح مختلف به گیاه موچسب، این نوع پوشش در بسیاری از مناطق از بین رفته است. حال اگر همین گیاه را که مانند یک درخت ریشه‌های عمیق دارد و نسبت به تغییرات جوی بسیار مقاوم است با سیستم‌های فضای سبز عمودی امروزی که در برابر دما، کمبود آب و ... بسیار حساس هستند مقایسه کنیم، خواهیم دید که نگهداری از این محیط‌ها تا چه حد مشکل است، به خصوص اینکه گیاه مو چسب ریشه‌های خود را در زمین فرو کرده ولی سیستم‌های جدید دارای ریشه‌های ضعیف در درون باکس‌های مخصوص هستند که در برابر تابش خورشید قرار گرفته‌اند.
در کل به نظر می‌رسد اگر از اثر اندام‌های چسبنده و رشد بی‌رویه گیاه مو چسب بر نمای ساختمان صرف‌نظر کنیم، استفاده از این گیاه و فضای سبز عمودی سنتی باصرفه‌تر از سیستم‌های هزینه‌بر و جدید فضای سبز عمودی باشد.
منبع:www.salamat.com