مزایا و معایب ژل‌های ضدعفونی‌کننده

گفتگو با دکتر حسین طباطبایی، متخصص پوست و مو
 

صابون‌های معمولی، ترکیبی از اسیدهای چرب، روغن‌ها و مواد ضدعفونی هستند؛ در حالی که صابون‌های آنتی‌باکتریال حاوی موادی هستند مانند تریکلوزان (یک ترکیب آلی محلول د‌ر آب که باکتری‌زداست)، الکل و گاهی ماده‌ای که از رشد باکتری‌ها جلوگیری می‌کند. صابون‌های آنتی‌باکتریال، باکتری‌ها را از بین می‌برند؛ در حالی که صابون‌های معمولی با شستشو باعث جدا شدن و دفع باکتری‌ها از محل می‌شوند. با دکتر حسین طباطبایی، متخصص پوست و مو، درباره همین موضوع گفتگو کرده‌ایم.

چرا صابون‌های آنتی‌باکتریال این‌قدر طرفدار دارند؟
 

ببینید؛ بیشترین اثر آنتی‌باکتریال‌ها در کشتن باکتری‌هاست. با این وجود، در مورد استفاده درازمدت از آنها اختلاف نظر وجود دارد. صابون‌های معمولی باکتری‌ها را از پوست جدا می‌کنند و سپس این باکتری‌ها شسته می‌شوند و یا هنگام خشک کردن دست، به دستمال یا حوله می‌چسبند، در حالی که محصولات آنتی‌باکتریال، باکتری‌ها را در همان محل از بین می‌برند.
استفاده از صابون‌های آنتی‌باکتریال ممکن است بتواند در صورت ایجاد بریدگی، از عفونت تا حدی جلوگیری کند (هرچند این مساله ثابت نشده است)، همچنین به علت کشته شدن باکتری‌ها، گسترش و انتقال فرد به فرد بیماری‌هایی نظیر سرماخوردگی‌ و آنفلوآنزا و گسترش باکتری‌ سالمونلا که ممکن است در گوشت ماکیان خام وجود داشته باشد، کاهش می‌یابد. پیشگیری از گسترش عفونت‌ها در اماکن بهداشتی از دیگر مزایای این صابون‌هاست. این محصولات برای افرادی که دچار نقص یا ضعف سیستم ایمنی هستند نظیر کسانی که مبتلا به سرطان هستند، می‌تواند مفید باشد.

و چه معایبی دارند؟
 

خب، درباره معایب استفاده از صابون‌های آنتی‌باکتریال، طبق مطالعه‌ای که نتایج آن توسط مرکز کنترل بیماری‌ها در آمریکا منتشر شده، می‌شود گفت که استفاده از این صابون‌ها مزیتی به صابون‌های معمولی در کاهش میزان سرماخوردگی ندارد. برخی از محصولات آنتی‌باکتریال، به خصوص آنهایی که به جای الکل یا سفیدکننده، از مواد سنتتیک استفاده می‌کنند، خطر ایجاد ارگانیسم‌های مقاوم در برابر آنتی‌باکتریال‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها را دارند. عده‌ای از محققان بر این باورند که صابون‌های آنتی‌باکتریال نباید برای افراد سالم خانواده مصرف شوند و مصرف آنها باید محدود به مکان‌هایی باشد که مورد نیاز است مانند بیمارستان‌ها و خانواده‌هایی که در آنها افراد بیماری وجود دارند که خطر ابتلا به عفونت باکتریال در آنها بالاست. برخی محققان معتقدند که آنتی‌باکتریال‌‌ها مزیتی نسبت به صابون‌های معمولی در کاهش میزان عفونت و بیماری ندارند. مطالعاتی مانند آنچه روی 224 نفر از افراد خانواده‌های مختلف انجام گرفت، نشان داد که میزان مقاومت باکتریال در گروه آنتی‌باکتریال نسبت به صابون‌های معمولی افزایش نیافته. همچنین اثبات نشد که استفاده از این صابون‌ها به جای صابون‌های معمولی باعث ایجاد فضایی سالم‌تر در خانه‌ها شود. مواد شیمیایی سنتتیک موجود در این صابون‌ها بعد از شسته شدن و دفع در فاضلاب، ممکن است برای محیط زیست خطرناک باشند. همچنین مشخص نیست که آیا رشد در محیطی بیش از حد تمیز برای کودکان مفید است و یا اینکه حدی از مواجهه میکروبی برای تکامل سیستم ایمنی کودکان لازم است. ضمنا این صابون‌ها باکتری‌های مفید روی پوست را نیز از بین می‌برند و قیمت بیشتری نیز دارند.

ژل ضدعفونی‌کننده دست که نیاز به شستشو ندارد، چطور؟
 

این ژل، مایعی است که معمولا برای از بین بردن سریع باکتری‌ها و ویروس‌های موجود روی پوست دست به کار می‌رود. کلا ژل‌های ضدعفونی کننده، صابون نیستند. آنها حاوی الکل هستند که نسبت به تریکلوزان و ژل گزیلنول سریع‌تر روی باکتری‌ها اثر می‌کنند. این ژل‌ها نیازی به آب‌کشی و خشک کردن ندارند. به سرعت تبخیر می‌شوند و نیازی به استفاده از آب یا حوله و دستمال کاغذی برای خشک کردن آنها نیست. اغلب از این ژل‌ها زمانی استفاده می‌شود که شستشوی دست‌ها با صابون و آب امکان‌پذیر نیست. این ژل‌ها می‌توانند باکتری‌ها را از بین ببرند اما قادر به از بین بردن آلودگی و چرک قابل مشاهده روی دست‌ها نیستند. مرکز کنترل بیماری‌ها در آمریکا مصرف این ژل‌ها را زمانی مناسب می‌داند که دست‌ها آلودگی‌ قابل مشاهده ندارند. این مرکز همچنین گزارش کرده است که بهترین راه ضدعفونی دست‌ها، شستن آنها با آب و صابون به مدت 20 ثانیه است و مصرف ژل‌ها را در صورت عدم امکان این شستشو، مناسب می‌داند.

ژل‌ها از چه موادی تشکیل شده‌اند؟
 

انواع ژل‌ها، الکل، عامل ضخیم‌کننده، حلال الکل، نوعی مرطوب کننده، مواد معطر و رنگ. برای اینکه یک ژل ضدعفونی کننده موثر باشد، باید حاوی حداقل 60 درصد الکل باشد. هر قدر درصد الکل بیشتر باشد، ژل تاثیر بیشتری در نابود کردن میکروب‌ها دارد.

معایب این ژل‌ها چیست؟
 

الکل می‌تواند باعث خشک شدن پوست دست‌ها شود. به همین دلیل برخی از این ژل‌ها حاوی نوعی مرطوب کننده هستند که از این خشکی جلوگیری نمایند. شستشوی دست‌ها در صورتی که به روش صحیح انجام شود، یعنی تمام سطوح دست‌ها و ناخن‌ها به مدت 15 تا 20 ثانیه با آب و صابون شسته شود، به همان اندازه موثر است. ژل‌ها نیاز به زمان کمتری دارند؛ تا حدی که برای یک پرستار آی‌سی‌یو که در یک شیفت 8 ساعته مشغول به کار است، استفاده از ژل باعث یک ساعت صرفه‌جویی در زمان می‌شود. اگر ناخن‌ها به خوبی کوتاه نشده باشند و اگر زیورآلات استفاده شده باشد، ژل‌های ضدعفونی‌کننده نمی‌توانند به اندازه شستشوی با آب و صابون موثر باشند. مطالعات نشان داده‌اند که ژل‌های حاوی الکل، به نحو قابل اطمینانی روتاویروس را از بین می‌برند. مطالعه دیگری نشان داده است که مصرف مرتب ژل‌ها می‌تواند ابتلا به بیمار‌ی‌های گوارشی را تا حد 59 درصد کاهش دهد.

اگر توسط کودکانی که دست‌شان را زیاد به دهان‌شان می‌برند، مصرف شود؛ چه؟
 

در صورت بلع، این ژل‌ها می‌توانند مسمومیت با الکل ایجاد کنند. در آمریکا سالانه بیش از 12 هزار مورد مسمومیت با الکل ناشی از این ژل‌ها گزارش می‌شود. یک قاشق چای‌خوری از این ژل‌ها برای مسموم کردن یک طفل نوپا کافی است. این ژل‌ها قابل اشتعال هستند. احتیاطات لازم باید در موارد مذکور به عمل آید.

نحوه استفاده از ژل‌های ضدعفونی‌کننده چیست؟
 

جواهرات و زیورآلات باید از دست خارج شوند و بعدش چند قطره از ژل را (به میزان کافی و تا حدی که دست‌ها کاملا مرطوب شوند) روی کف یک دست می‌ریزیم. دست‌ها را به هم می‌مالیم. به مدت 25 ثانیه ژل را روی تمام سطوح دست‌ها و انگشتان می‌مالیم (یا تا زمانی که دست‌ها کاملا خشک شوند). اگر دست‌ها واضحا آلوده‌اند (آلودگی قابل مشاهده دارند)، شستشوی با آب و صابون الزامی است. برای ضدعفونی کامل، توجه به تمام سطوح دست‌ها، اطراف ناخن‌ها، لابه‌لای انگشتان و پشت شست و اطراف مچ ضروری است.
منبع:www.salamat.com