دو کلیه در دو طرف ستون مهره ها در قسمت پشت شکم بین آخرین دنده و سومین مهره کمری قرار دارد که نقش مهمی در عملکرد مناسب بدن ایفا می‌کنند.
عمل کلیه‌ها
- تمییز کردن خون از مواد زاید حاصل از کار طبیعی بدن
- حفظ تعادل مایعات با همکاری برخی اندام‌های دیگر
کلیه‌ها عمل فوق را با تصفیه کردن بخش مایع خون به هنگام عبور از میان آن‌ها انجام می‌دهند. مواد لازم و اب را به خون باز می‌گردانند و مواد زاید و اب اضافی آن را می‌گیرند و به صورت ادرار درمی‌آورند. سپس ادرار به درون میزنای‌ها ریخته می‌شوند که مجاری متصل‌کننده کلیه‌ها و مثانه‌اند.
در برخی مواقع برخی عوامل از جمله عفونت‌های باکتریایی و ویروسی، تومورها، آسیب‌دیدگی‌های خارجی و نقض‌های مادرزادی موجب اختلال در عملکرد طبیعی کلیه‌ها می‌گردند.
علایم ناشی از اختلالات فوق
ادرار دردناک، تکرار ادرار، تأخیر ادرار، فشار ادرار، کم ادراری، پر ادراری، بی‌ادراری، شب ادراری، خون ادراری. با بروز هر یک از این علایم فرد باید فورا به پزشک مراجعه کند.
نارسایی کلیه
نارسایی کلیه ها در اثر کاهش کارکرد کلیه به دلیل بیماری و یا عفونت ایجاد می شود. نارسایی کلیه ها به دو بخش، نارسایی حاد کلیه و نارسایی مزمن کلیه تقسیم می شود. این مشکل در هر سنی روی می‌دهد.
- نارسایی حاد کلیه
کاهش ناگهانی کارکرد کلیه به مدت کوتاه را «نارسایی حاد کلیه» گویند (از چند دقیقه تا چند روز.) علت آن ناشی از اختلال تأمین خون کلیه‌ها، عفونت‌های شدید، التهاب کلیه (نفریت)، سموم و بیماری‌های دیگر که موجب آسیب به دو کلیه می‌گردد می‌باشد. در واقع اگر هر دو کلیه به مدت کوتاهی عملکرد درستی نداشته باشند علایم نارسایی حاد کلیه بروز می‌کند.
افرادی که با یک کلیه و یا با نقض مادرزادی کلیه به دنیا می ایند مستعد ابتلا به نارسایی حاد کلیه می‌باشند. برخی مواقع شوک های داخلی شدید همراه با کاهش جریان خون کلیه‌ها ممکن است موجب بروز نارسایی حاد کلیه گردد.
علایم نارسایی حاد کلیه
- کم ادراری: کاهش تولید ادرار گاهی همراه با خون
- احتباس آب در بافت های بدن
- ضعف و خستگی
- تهوع
- کاهش اشتها
اگر نارسایی خیلی شدید نباشد، بیمار تحت رژیم غذایی مناسب و کاهش مصرف مایعات بعد از بهبود قرار می‌گیرد. تا زمانی که کارکرد کلیه طبیعی گردد.
ولی وقتی نارسایی حاد کلیه به عنوان عارضه بیماری شدید دیگری روی دهد پیش‌گیری و درمان از سوی پزشک و معمولاً در بیمارستان انجام می‌شود.
- نارسایی مزمن کلیه
در این نارسایی فرآورده های زاید و ازدیاد تجمع مایع در بدن باعث بروز نارسایی مزمن کلیه می‌گردد.
عوامل مؤثر در بروز بیماری
- پیشرفت بیماری کلیه
- برخی نقص‌های مادرزادی دستگاه ادراری تناسلی مانند بیماری‌های چند کیستی کلیه که در آن کیست‌های کلیه به آهستگی رشد کرده و بافت طبیعی آن را تخریب می‌کند.
- بیماری‌های وراثتی مانند التهاب ارثی کلیه
-اسیب های خارجی (البته به ندرت)
- بیماری‌هایی مانند فشار خون، دیابت و...
اگر نارسایی کلیه به اندازه کافی شدید باشد اورمی در هر سنی ممکن است روی دهد. شروع اورمی معمولاً تدریجی است که معمولا تا زمانی که فرد ضعیف و بیماری مزمن است به آن توجه نمی شود.
از جمله علایم بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- دفع مقادیر غیر عادی و زیاد ادرار و احتیاج به دفع در طول شب
- خواب‌آلودگی
- خستگی
- گاهی کاهش اشتها همراه با تهوع
در شرایطی که بیماری شدید است علایم زیر دیده می شود:
- ضعف
- کم‌خونی
- کشیدگی ماهیچه
- گاهی خونریزی داخلی
- فشار خون
- پف کردگی صورت و ورم پاها به دلیل احتباس مایعات
وقتی نارسایی مزمن روی دهد و بیماری روز به روز جدی‌تر شود درمان چندان راحت نیست. در این شرایط از دو شیوه جهت درمان استفاده می شود.
1- دیالیز
2- پیوند کلیه
دیالیز
گاهی باید کار طبیعی کلیه‌ها را با وسایل مکانیکی و با روشی به نام دیالیز انجام داد. که دو نوع دیالیز وجود دارد.
1- همودیالیز: این روش خون را پاک و تصفیه کرده و مواد زاید خطرناک و نمک و مایعات اضافی بدن را دفع می‌کند، فشار خون را کنترل کرده و تعادل مواد شیمیایی بدن را برقرار می‌کند. معمولاً 3 بار در هفته و هر بار به مدت 2 تا 4 ساعت انجام شود.
2- دیالیز صفاقی: آب اضافی، مواد زاید و مواد شیمیایی زیادی بدن گرفته می شود.
پیوند کلیه
برخی بیماران ممکن است مجبور به عمل جراحی پیوند کلیه یک دهنده باشند. کلیه می‌تواند متعلق به یک فرد سالم و زنده و یا فردی که تازه از دنیا رفته، باشد. کلیه‌ای که با موفقیت پیوند شود کار کلیه طبیعی بیمار را در حالت سلامت انجام داده، مواد زاید و مایعات اضافی را از خون گرفته و ادرار حاصل را از طریق مثانه دفع می‌کند. فرد باید داروهای خاصی را بعد از عمل زیر نظر پزشک مصرف کند و تحت مراقبت پزشک باشد.
منبع:نشریه تغذیه و سلامتی شماره - 78