بیماری آنفلوآنزا، هر سال از اواخر شهریور تا پایان زمستان در کشور خودنمایی می‌کند و به این دلیل، بحث روز محافل پزشکی و بهداشتی در 6 ماهه دوم سال است آنفلوآنزا از بیماری‌هایی است که همه‌گیری‌هایش می‌تواند افراد را چندین روز از فعالیت‌های اجتماعی و شغلی بازدارد و هم به لحاظ فردی و هم به لحاظ اقتصادی، خساراتی وارد آورد. درباره این بیماری، تفاوت‌های آن با سرماخوردگی معمولی و راه‌های پیشگیری و درمان آن، با دکتر «افشین محمد علیزاده» متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری به گفتگو پرداخته‌ایم.
در ابتدا می‌خواهیم درباره عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی بیشتر بدانیم.
ویروس‌هایی که در دستگاه تنفسی فوقانی، یعنی بینی، حلق، نای و نایژه‌ها سبب عفونت می‌شوند، بسیار متعدد و متنوعند. در هر سال در فصول سرد، حدود 200 نوع ویروس در فضای کشور پراکنده می‌شوند که برخی از آنها مانند رینوویروس‌ها، آدنوویروس‌ها، کرونا ویروس‌ها و ویروس‌های پارآنفلوآنزا، علایمی ایجاد می‌کنند که به نام سندرم سرماخوردگی مشهوراست. اما بیماری آنفلوآنزا، توسط ویروس آنفلوآنزا ایجاد می‌شودکه خودش سه نوع A و B و C دارد. این ویروس در دستگاه تنفسی می‌تواند گرفتاری‌های متعددی از برونشیت آنفلوآنزایی تا گرفتاری دستگاه تنفس تحتانی به بار بیاورد.
یعنی بیماری سرماخوردگی و بیماری آنفلوآنزا عوامل ایجادکننده متفاوتی دارند. آیا علایم بالینی آنها هم با یکدیگر فرق دارد؟
بله دقیقا همین‌طور است. سندرم آنفلوآنزا یک دوره نهفتگی 1 تا 3 روزه دارد که پس از این مدت فرد دچار تب بالا (گاهی تا 41 درجه سانتیگراد)، لرز، سردردهای شدید به ویژه در ناحیه پیشانی و دردهای عضلانی می‌شود. همچنین سوزش چشم، اشک ریزش و دردهای کره چشم از علایم دیگرآن است. درفاز دوم، علایم دستگاه تنفس فوقانی ظاهر می‌شود که با سرفه، گلودرد و گرفتگی بینی همراه است. بدن درد در این بیماری گاهی آن‌قدر شدید است که فرد را محدود می‌کند و مانع از انجام فعالیت‌های اجتماعی وی می‌شود. دیده شده فردی که مبتلا به آنفلوآنزا است اگر زودتر از دوره نقاهت به کارش بازگردد، تا 50 درصد افت عملکرد خواهد داشت. یکی از علایم دیگر بیماری که در حقیقت عارضه آن است،گرفتاری دستگاه تنفس تحتانی می‌باشد که هم خود ویروس می‌تواند آن را ایجاد کند و هم می‌تواند زمینه‌ساز بروز عفونت ثانویه با عوامل میکروبی شود.
اما سرماخوردگی هرگز این اندازه علایم شدید ندارد.
سرماخوردگی تب بالا ندارد و حداکثر درجه حرارت تا 38 درجه سانتیگراد بالا می‌رود. بدن درد و کوفتگی و لرز ندارد و یا کم است. اما گرفتگی بینی و آبریزش بینی دارد و به جای سرفه فرد دچار عطسه است. سرما خوردگی معمولا عوارض شدید نخواهد داشت.
در بحث درمانی چه‌طور؟ آیا درمان آنها هم با یکدیگر متفاوت است؟
اتفاقا به‌طور معمول درمان در هر دوی این بیماری‌ها نگهدارنده و حمایتی است. چون هر دو خود محدودشونده هستند و فقط طول دوره سرماخوردگی کوتاهتراست. در هر دو بیماری فرد باید مایعات مصرف کند و استراحت داشته باشد؛ حتما باید روش‌های بهداشت فردی رعایت شود تا از انتشار ویروس‌ها جلوگیری گردد. اگر تب آزاردهنده باشد می‌توان از داروهای تب بر مانند استامینوفن استفاده کرد. برای آبریزش هم آنتی‌هیستامین‌ها اگر با نظر پزشک مصرف شود بسیار موثر است. همین جا یک نکته مهم را هم لازم می‌دانم توضیح دهم: نه سرماخوردگی و نه آنفلوآنزا در سیر درمانی نیاز به تجویز آنتی‌بیوتیک ندارند. برخلاف تصور عموم آنتی‌بیوتیک‌ها نه در تخفیف علایم و نه در کوتاه کردن دوره این بیماری‌ها هیچ جایگاهی ندارند. فقط اگر آنفلوآنزا سبب ایجاد عفونت میکروبی ثانویه شود، آنتی‌بیوتیک ضدهمان میکروب‌ها تجویز می‌گردد.
پس نقش داروهای اختصاصی ضدآنفلوآنزا در کجاست؟ اساسا این داروها کدامند؟
این داروها در جمعیت عام مصرف نمی‌شوند و موارد مصرف محدودی دارند. مثلا در کسانی که واکسن آنفلوآنزا نزده‌اند یا در چهارده روز ابتدایی پس از تزریق واکسن که هنوز سطح ایمنی بدن بالا نرفته، این داروها با نظر پزشک، کوتاه‌مدت (5روز) مصرف می‌شود که می‌تواند تا حد زیادی طول دوره بیماری را کوتاه کند از این دسته داروها، می‌توان «آمانتادین» و «ریمانتادین» را نام برد که ازقبل در کشور وجود داشته و همچنین، داروی جدیدی به نام «اوسلتامی ویر» یا «تامی‌فلو» که در مراکز بهداشتی وجود دارد و برای موارد شدید آنفلوآنزا که در بیمارستان بستری می‌شوند به کار می‌رود.
شما درضمن صحبتتان به نکته جالبی اشاره کردید. آنفلوآنزا، واکسن دارد. اصولا چرا برای این بیماری واکسن طراحی شده است؟
یکی از خصوصیات ویروس آنفلوآنزا این است که هر سال نسبت به سال قبل تغییراتی می‌کند و اگر جامعه از ایمنی مناسبی برخوردار نباشد ویروس جدید می‌تواند بیماری مشابه ایجاد کند. معمولا هر سال از ابتدای پاییز تا پایان سال این ویروس شایع می‌شود و هریک تا سه سال می‌تواند همه‌گیری‌هایی ایجاد کند. همان‌طور که گفتم بیماری می‌تواند افراد را از محیط کاری خود دور کند. مثلا بچه‌ها به مدرسه نروند و پدر و مادر به تبع آنها نتواند به امور شغلی خود برسند. از سوی دیگر این بیماری در 2 گروه خردسال و سالمند می‌تواند منجر به بستری در بیمارستان گردد که باز هم به لحاظ جسمی و هم اقتصادی مشکل‌ساز است. به همین جهت امروزه در گروه‌های پرخطر سطح ایمنی ایجاد می‌کنند که جامعه از عوارض بیماری مصون بماند. ویروس آنفلوآنزا هر دو تا سه سال دچار تغییرات جزئی و هر 20 تا 30 سال دچار تغییرات کلی می‌شود و به همین جهت واکسن آنفلوآنزا مانند واکسن‌های دیگر نیست که سال‌های متمادی بتواند سطح ایمنی ایجاد کند بلکه هر سال بر مبنای ویروس در گردش سال گذشته واکسن جدید ساخته می‌شود. واکسن تاریخ‌دار است و بعداز گذشت تاریخش دیگر قابل مصرف نیست. هر سال در اواخر شهریور گروه‌های پرخطر علیه بیماری واکسینه می‌شوند.
این گروه‌های پرخطر چه کسانی را شامل می‌شود؟
سوال مهمی کردید. سردسته گروه هدف واکسیناسیون آنفلوآنزا سالمندان هستند که به لحاظ علمی سن بالای 64 سال را می‌گویند. البته بالای 50 سال را هم می‌توان دراین دسته قرار داد به ویژه اگر دچار بیماری‌های قلبی یا ریوی باشند. دسته دوم بیماران قلبی هستند مانند کسانی که نارسایی قلب یا بیماری‌های دریچه‌ای دارند؛ در CCU بستری شده‌اند یا در یکسال گذشته بخاطر مسائل قلبی در بیمارستان بودند. دسته بعدی بیماران ریوی هستند مانند گروه بیماری‌های انسدادی ریه مثل آسم یا برونشیت مزمن و یا کسانی که ریه‌های آنها دچار بدخیمی شده است. در هر دوی این گروه‌ها آنفلوآنزا سبب تشدید بیماری زمینه‌ای می شود. گروه هدف بعدی کسانی هستند که به هر دلیل ضعف ایمنی دارند. مانند مبتلایان به ایدز، بدخیمی‌های مختلف و کسانی که به دلیل بیماری‌های کلیوی دیالیز می‌شوند و داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند. همچنین بیماران دچار امراض روماتیسمی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید که ناچارند کورتون و ترکیبات استروییدی استفاده کند. گروه دیگر، مبتلایان به بیماری‌های متابولیک مانند دیابت قندی هستند که باید واکسن دریافت کنند. خانم‌های بارداری که سه ماهه دوم یا سوم بارداریشان با فصل آنفلوآنزا تلاقی می‌کند هم جزو کاندیداهای دریافت واکسن هستند. تزریق واکسن در سه ماهه اول بارداری توصیه نمی‌شود. کودکان و نوجوانان از شش ماه تا هیجده سال که ناچارند آسپرین مصرف کنند حتما باید واکسن بگیرند. زیرا آسپرین و ویروس آنفلوآنزا با هم یک بیماری کبدی خطرناک به نام «سندرم ری» را ایجاد می‌کنند. کودکان ا ز شش ماه تا پنج سال امروزه مستقلا یک گروه هدف تعریف می‌شوند. زیرا رفتار آنفلوآنزا در آنها مانند سالمندان است و نیاز به بستری پیدا می‌کنند. گروه دیگری که امروزه تاکید زیادی روی آنها است کارکنان بخش‌های بهداشتی و درمانی هستند؛ یعنی پزشکان، پرستاران، بهیاران و تکنسین‌هایی که در مراکز بهداشتی ودرمانی به بیماران پرخطر دیگر به ارائه خدمت مشغولند. همچنین کارکنان سرای سالمندان. همه این افراد باید واکسینه شوند تا ویروس به بیماران انتقال پیدا نکند حتی گفته شده، خانواده بیماران یا سالمندان هم که از آنها نگهداری می‌کنند بهتر است واکسن بگیرند.
آیا کسانی هم هستند که نباید واکسن آنفلوآنزا بگیرند؟
بله. فرد مبتلا به بیماری تب دار باید صبر کند تا تب و علایم عفونتش برطرف شود و بعد واکسن بگیرد. در کسانی که دچار بیماری عصبی گیلن‌باره هستند (فلج قرینه نزولی) نباید تزریق واکسن صورت بگیرد. سوم افرادی هستند که به فرآورده‌های تخم‌مرغ حساسیت دارند یعنی دچار کهیر و بیماری تنفسی می‌شوند. چون درتهیه این واکسن از جنین جوجه استفاده می‌شود. پس می‌بینید که موارد محدودیت مصرف شدیدی ندارد. حتی خانم‌های باردار در سه ماهه دوم و سوم و خانم‌های شیرده به راحتی می‌توانند این واکسن را دریافت کنند.
شکل و نوبت مصرف چگونه است؟ آیا الزاما باید با تجویز پزشک مصرف شود؟
یقینا پزشک است که گروه‌های هدف را می‌شناسد و واکسن را نسخه می‌کند و بیمار واکسن را از داروخانه‌ها تهیه می‌کند. یعنی واکسنی نیست که سیستم بهداشت و درمان رایگان آن را در اختیار مراکز بهداشتی قرار دهد. البته از دو سال گذشته وزارت بهداشت این واکسن را رایگان در اختیار کارکنان بخش بهداشت می‌گذارد. داروخانه باید واکسن را در زنجیره سرد نگهداری کند و بیماران به محض تهیه آن را برای تزریق نزد پزشک ببرند. بالای سه سال دوز کامل واکسن را دریافت می‌کنند. و در زیر سه سال نصف دوز کافی است. البته در زیر 9 ساله‌ها واکسن باید دو نوبت به فاصله یک ماه تزریق شود. و در بقیه افراد یک نوبت تزریق سالانه کافی است. واکسن به صورت سرنگ آماده است و نیازی نیست به داخل سرنگ دیگری کشیده شود. واکسن دراواخر شهریور در کشور توزیع می‌شود که همان زمان باید تهیه و تزریق گردد.
واکسن آنفلوآنزا چگونه تزریق می شود؟
واکسن حتما باید در عضله دلتویید (سربازو) تزریق شود البته زیر جلدی هم می‌توان آن را تلقیح کرد. اما تزریق آن از طریق عضلات سرینی، اثر آن را کاهش می‌دهد.
آیا تزریق واکسن آنفلوآنزا عوارضی هم دارد؟
در 10 تا 15 درصد موارد درد درمحل تزریق ایجاد می‌شود؛ که اگر واکسن درست تزریق شود مقدار زیادی احتمال این عارضه کاهش می‌یابد قرمزی در محل تزریق و تب مختصرهم گذراست.همه این عوارض خفیف، حداکثر ظرف 24 ساعت برطرف می‌شود. عوارض متوسط و شدید بسیار نادر است. هر واکسنی احتمال ایجاد سندرم گیلن‌باره دارد. در مورد آنفلوآنزا خود ویروس حدود یک در یک میلیون و تزریق واکسن کمتر از این، احتمال ایجاد گیلن‌باره دارد. همین جا لازم به ذکر است که افراد مبتلا به بیماری MS، به راحتی می‌توانند واکسن را مصرف کنند و این واکسن در تشدید این بیماری نقشی ندارد.
شما اشاره کردید که ویروس آنفلوآنزا تغییرات جزیی و کلی دارد. اما واکسن بر مبنای ویروس در گردش سال گذشته تهیه می‌شود. با این ترتیب، آیا امکان دارد که افرادی که واکسن دریافت کرده اند باز دچاربیماری شوند؟ به عبارت دیگر پوشش واکسن چقدراست.؟
سوال بسیار خوبی مطرح کردید. هرقدر افراد از نظر ایمنی قوی‌تر باشند تاثیر واکسن بیشتر است و معمولا در افراد عادی تا 80 درصد و در سالمندان تا 60 درصد ایمنی ایجاد می‌شود. تاثیر واکسن با اینکه صد در صد نیست اما بسیار زیاد است ضمن اینکه فردی واکسن گرفته اگر هم دچار بیماری شود فرم خفیف را می‌گیرد و دچار عوارض نخواهد شد و نیازی هم به بستری پیدا نمی‌کند.
منبع:http://www.salamat.com
/ج
