در باب اهمیت دو رکن «فرهنگ» و «اقتصاد» به عنوان تکیه گاه های پیشرفت کشور، خصوصاً در سال جاری که بدین عنوان نام گذاری شده است، سخن بسیار رفته است، اما می توان از منظری ژرف تر به بررسی نسبت این دو حوزه ی مهم و به طور کلی شعار سال با اهداف کلان و نقشه ی راه انقلاب اسلامی پرداخت.
نقشه ی راه انقلاب اسلامی چیست؟
انقلاب اسلامی ایران صرفاً یک رویداد سیاسی نیست که در بهمن 1357 وقوع یافته باشد بلکه آنچه در 22 بهمن روی داد نشانه و آغازگر راهی بود که داعیه ای بلند داشت و آرمان هایی متعالی را در سر می پروراند. گستره ی زمانی این انقلاب به یک روز و یک سال و حتی یک نسل ختم نمی شود و جغرافیای آن به مرزهای ترسیم شده برای ایران اسلامی محدود نمی گردد.
با نیم نگاهی به شعارها و گفتمان کلی انقلاب اسلامی و رهبر کبیر آن، حضرت امام خمینی(ره)، روشن می شود که افق بینش این انقلاب، تحولی «جهانی» و «دُورانی» را مطالبه کرده و می کند. تحولی که تعالی نوع بشر را در مسیری که توحید و پیام وحی معین می کند، جست وجو می کند. در هنگامه ای که خودبسندگی انسان، گمراهی جوامع بشری را به اوج رسانده بود، پیام توحیدی انقلاب اسلامی، چراغ راه مسیری شد که نویدبخش «احیای فطرت الهی درون انسان» است.
با چنین نگرشی، ایستایی انقلاب اسلامی، خود بزرگ ترین چالش برای اصل آن به شمار می آید و حرکت و پویایی آن، لازمه ی بقای آن است. اما به کدام سو و از کدام مسیر؟ فهم دقیق این پرسش و پاسخ صحیح به آن، یکی از مهم ترین بایسته های تداوم حرکت انقلاب اسلامی است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای(مدظله العالی)، این مسیر را به مثابه ی یک فرآیند دانسته و می فرمایند: «فرآیند تحقق هدف های اسلامی، یک فرآیند طولانی و البته دشواری است. به طور نسبی انسان به آن اهداف نزدیک می شود، اما تحقق آن ها بسیار طولانی است.»(بیانات امام خامنه ای، 21 آذر 80)
از منظر معظم له این مسیر، فرآیندی پنج مرحله ای است که نهایتاً به شکل گیری تمدن بین المللی اسلامی می انجامد. در توضیح این فرآیند، ایشان می فرمایند: «ما یک انقلاب اسلامی داشتیم، بعد نظام اسلامی تشکیل دادیم، مرحله ی بعد تشکیل دولت اسلامی است، مرحله ی بعد تشکیل کشور اسلامی است، مرحله ی بعد تشکیل تمدن بین الملل اسلامی است.»(بیانات امام خامنه ای، 8 شهریور 83)
شکل گیری تمدن بین المللی اسلامی
بدین ترتیب هدف مشخص و معین حرکت انقلاب اسلامی، شکل گیری تمدن بین المللی اسلامی است و در میانه ی این راه گام های:
1. انقلاب اسلامی،
2. نظام و حکومت اسلامی،
3. دولت اسلامی
4. کشور و جامعه ی اسلامی
5. تمدن بین المللی اسلامی» قرار دارد.
مرحله ی اول را می توان بر پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357 هجری خورشیدی و سقوط نظام ستم شاهی منطبق نمود. مرحله ی دوم یعنی نظام اسلامی را می توان با برپایی جمهوری اسلامی ایران از طریق همه پرسی اصل نظام و نیز تصویب و همه پرسی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران انطباق داد. چنان که حضرت امام(ره) در پیام خود به مناسبت 12 فروردین، روز جمهوری اسلامی، از این روز با تعبیر به یادماندنی و قابل تأمل «نخستین روز حکومت الله» یاد می کنند. با حاکمیت امام امت و ولایت مطلقه ی امر، مرحله ی دوم این فرآیند تکمیل گشت و بدین ترتیب، آیه ی شریفه «اللّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُواْ یُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّوُرِ» محقق گشت و ایران اسلامی از حاکمیت و ولایت طاغوت به سیطره ی ولایت ولی خدا بازگشت.
اما این ها کافی نبوده و نیست. این دو مرحله تمهیدی برای تحقق اهداف عالی این نهضت بود که نگاهی فرامکانی و فرازمانی دارد. آنچه می تواند اهداف فراایرانی انقلاب را تحقق بخشد، الگوسازی و الهام بخشی در ورای مرزهای جمهوری اسلامی ایران است که در دو گام «دولت اسلامی» و «جامعه ی اسلامی» بروز و ظهور می یابد.
حلقه های مفقوده ی تمدن سازی
«دولت اسلامی» به معنای اسلامی شدن صرفاً قوه ی مجریه نیست، بلکه در اینجا دولت به مفهوم کلیت کارگزاران اجرایی، تقنینی، نظارتی و قضایی و نیز رویه ها و مقررات حاکم بر حکومت است. روشن است که پس از گذشت 35 سال، علی رغم برپایی نظام اسلامی، هنوز نظامات اقتصادی، اداری و اجرایی کشور به معنا و مفهوم حقیقی کلمه «اسلامی» نشده اند. علاوه بر این ها، می توان گفت در شئون اجرایی دولت و کشور، مهم ترین چالش کارآمدی کشور، «کارآمدی اقتصادی» است. به این معنا که ستانده های نظام اقتصادی کشور منطبق و متناسب با داده های آن نیست. اینجاست که می توان فهم نمود چگونه است که برون دادهای سامانه ی مذکور با موازین و جهت گیری های کلی اقتصادی کشور غیرمتناسب است.
«جامعه ی اسلامی» نیز متناسب با تحول اجتماعی براساس هدف گذاری شکل گیری «حیات طیبه ی اسلامی» است؛ یعنی نوعی از زندگی فردی و اجتماعی بشر که در آن، سعادت دنیوی و اخروی او، در کنار یکدیگر تحقق یافته باشد. چنین جامعه ای اولاً به معنا و مفهوم حقیقی کلمه «اسلامی» است، ثانیاً الگوی «کارآمدی فرهنگی اجتماعی» نظام اسلامی در آن بروز و ظهور یافته است و نهایتاً کارآمدی فرهنگی و اجتماعی به حوزه ی «کارآمدی نظام سیاسی» تسری می یابد و زمینه برای الهام بخشی تام و اکمل جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد تمدن بین المللی اسلامی مهیا خواهد شد.
رهبر معظم انقلاب در تبیین این موضوع می فرمایند: «اگر دولت به معنای واقعی کلمه اسلامی شد، آن گاه کشور به معنای واقعی کلمه اسلامی خواهد شد، عدالت مستقر خواهد شد، تبعیض از بین خواهد رفت، فقر به تدریج ریشه کن می شود، عزت حقیقی برای مردم به وجود می آید، جایگاهش در روابط بین الملل ارتقاء پیدا می کند. این می شود کشور اسلامی.»(بیانات امام خامنه ای، 12 آذر 79)
در جای دیگری ایشان می فرمایند: «بعد از این مرحله، مرحله ی تلألؤ و تشعشع نظام اسلامی است؛ یعنی مرحله ی ایجاد کشور اسلامی. اگر این مرحله به وجود آمد، آن وقت برای مسلمان های عالم، الگو و اسوه می شویم: «لتکونوا شهداء علی النّاس.»(همان، 21 آذر 80)
معظم له در بیان دیگری، کشور اسلامی را چنین معرفی می کنند: «کشور اسلامی یعنی کشوری که اسلامِ حیات بخش، اسلامِ نشاط آور، اسلامِ تحرک آفرین، اسلامِ بدون کج اندیشی و تحجر و انحراف، اسلامِ بدون التقاط، اسلامِ شجاعت بخش به انسان ها و اسلامِ هدایت کننده ی انسان ها به سوی علم و دانش بر آن حاکم است. اسلامی که با همان شکلی که در قرن اولِ اسلامی به آن عمل شد، توانست یک مجموعه ی پراکنده را به اوج تمدن تاریخی و جهانی برساند و تمدن و دانش او بر دنیا سیطره پیدا کند. سیطره و تسلط علمی به دنبال خود عزت سیاسی هم می آورد، رفاه اقتصادی هم می آورد، فضایل اخلاقی هم می آورد، اگر کشور به معنای واقعی کلمه اسلامی شود.»(همان، 28 مرداد 84)
نقشه راه صحیح
با گذشت بیش از چندین سال از ترسیم نقشه ی راه فوق برای انقلاب اسلامی توسط رهبر معظم انقلاب، کارآمدی و اثربخشی این مسیر در تحقق اهداف متعالی، روزبه روز روشن تر می شود؛ به گونه ای که در تعیین جهت گیری های کلان و مقطعی کشور، برنامه ریزی برای حرکت در این مسیر گام به گام به وضوح مشاهده می شود. در چند سال اخیر، نام گذاری و تعیین شعار سال، عناوینی همچون «اصلاح الگوی مصرف»، «جهاد اقتصادی»، «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ی ایرانی» و «حماسه ی اقتصادی» و نیز نام گذاری دهه ی چهارم به عنوان «عدالت و پیشرفت» در مجموع کارآمدسازی نظام اقتصادی اسلام را نوید می دهد که در نهایت شکل گیری دولت اسلامی را نوید می دهد.
لازم به ذکر است هرچند گام تشکیل دولت اسلامی قبل از گام جامعه ی اسلامی مطرح شده است، اما این بدان مفهوم نیست که تحقق دومی لزوماً منوط به اتمام مرحله ی قبلی است، بلکه با آغاز تلاش برای دولت سازی اسلامی، بایستی زمینه را برای حرکتی فرهنگی اجتماعی برای جامعه سازی اسلامی آماده ساخت. این چنین بود که علی رغم آنکه در اجرای نقشه ی راه انقلاب اسلامی هنوز در مرحله ی دولت اسلامی هستیم، در سال 1391، امام خامنه ای(مدظله العالی) در دیدار جوانان خراسان شمالی، با طرح موضوع «سبک زندگی ایرانی اسلامی» گام چهارم این مسیر دشوار را آغاز نمودند.
البته از منظری دیگر نیز می توان به این مسئله نگریست. با شروع روند بیداری اسلامی در غرب آسیا و شمال آفریقا، زمینه های محیطی برای الهام بخشی منطقه ای جمهوری اسلامی ایران مهیاتر شد و به نظر می رسد اینجا مسئولیت انقلابیون اسلامی ایران از گذشته سنگین تر شده است. اگر در گذشته تحقق تمدن بین المللی اسلامی دشوارتر و دور از دسترس تر پنداشته می شد، امروز فرصتی فراهم آمده تا با نمایان سازی کارآمدی نظام اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و سیاسی اسلامی، الگویی برای شکل گیری تمدن اسلامی در سطح منطقه و جهان ارائه شود.
گام حساس، اما دشوار 93
در مجموع می توان گفت مهم ترین موضوع امروز پیش روی کارگزاران نظام و نخبگان ایران اسلامی، تحقق «دولت اسلامی» و «جامعه ی اسلامی» است. حال با این تفاصیل می توان به نسبت نقشه ی راه کلی انقلاب اسلامی و هدف سال 1393 پی برد. سال 1393 سالی است که حلقه ی سوم و چهارم تمدن سازی انقلاب اسلامی با یکدیگر تلاقی یافته اند و مأموریت همه ی کارگزاران و نخبگان کشور هم افزایی و همکاری جهت تحقق هر دو این گام در کنار یکدیگر است. اقتصاد و فرهنگ در عین حال که به ترتیب، مسئله ی اصلی دولت اسلامی و جامعه ی اسلامی هستند، در کنار یکدیگر الگوی کارآمدی از نظام اسلامی در حوزه های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نمایان می سازند که چهره ای الهام بخش در جهان اسلام و نوید بخش ظهور تمدن بین المللی اسلامی است.
به تعبیر امام خامنه ای، «از این مرحله که عبور کنیم، بعد از آن، دنیای اسلامی است. از کشور اسلامی می شود دنیای اسلامی درست کرد. الگو که درست شد، نظایرش در دنیا به وجود می آید.»(بیانات امام خامنه ای، 12 آذر 79) «وقتی کشور اسلامی پدید آمد، تمدن اسلامی به وجود خواهد آمد؛ آن وقت فرهنگ اسلامی فضای عمومی بشریت را فراخواهد گرفت.»
در عین حال، باید مورد تأکید قرار گیرد که برداشتن یک باره ی این دو گام حساس و راهبردی، نیازمند به کارگیری ظرفیت های ویژه ای است که شاید در حالت عادی بروز و ظهور نیابد. تأکید بر دو عنصر «عزم ملی» و «مدیریت جهادی» می تواند اشاره به آن باشد که اولاً دشواری مسیر پیش رو نیازمند اراده ای جمعی و اجماعی از سوی همه ی نخبگان، کارگزاران و دلسوزان نظام است و ثانیاً برگ برنده ای که همواره نظام در مقاطع حساس و دشوار به ان دست یازیده است، یعنی «حرکت و مدیریت جهادی»، این امکان را می دهد که این حلقه ی وصل فرآیند تمدن سازی تکمیل گردد.
در این میان، آنچه می تواند به کارگیری این عناصر حیاتی را تسهیل کند، بهره گیری از ظرفیت عظیم و بی همتای نیروی جوان کشور و به تعبیری، نسل سوم انقلاب اسلامی است؛ نسلی که علاوه بر برخورداری از توانمندی جوانی، تربیت یافته ی نظام اسلامی بوده و اکنون زمان نقش آفرینی ویژه ی آن فرارسیده است. تأکید امام خامنه ای بر حمایت از اقدامات خودجوش جوانان در حوزه ی فرهنگ نیز مؤید همین معناست.
با توجه بدان چه مورد بررسی قرار گرفت، مأموریت کلان کشور در سال 93 جایگاه ویژه ای در اهداف متعالی انقلاب اسلامی دارد و امید است با عزم و همت مسئولان، نخبگان و عموم امت، حلقه ی وصل تمدن سازی تکمیل گردد.
