عوامل بسیاری بر کوتاهی قد کودکان تاثیر می گذارد. اگر نقش ژنتیک را که عامل بسیار مهم و فاکتوری کلیدی محسوب می شود کنار بگذاریم، بحث تغذیه به میان می آید و این که چه مواد مغذی و چه نوع تغذیه ای می تواند بر کوتاه قدی یا بلند قدی کودکان تاثیر داشته باشد. شاید امروزه خیلی کمتر به این نکته توجه می کنیم که چاقی به ویژه چاقی دوران کودکی، می تواند پیامدهای جبران ناپذیر به دنبال داشته باشد که یکی از عوارض آن، کوتاه قدی است. لازم به توضیح است چاقی ای که از دوران کودکی آغاز می شود در مقایسه با چاقی که در بزرگسالی ایجاد می شود، فقط عوارض بیشتری در دوران بزرگسالی به همراه دارد.
بچه های چاق دو دسته اند
ما دو نوع تجمع چربی در بدن داریم. در یک نوع، سلول های چربی قابلیت دارند هشتاد و پنج تا نود درصد حجم بدن چربی ذخیره کنند و مثل یک بادکنک بزرگ شوند. در نوع دوم اگر رژیم غذایی کودک یا فرد بیش از حد نیاز، حاوی کالری باشد، این سلول ها که مثل بادکنک بزرگ شده اند، تقسیم شده و بستر بیشتری برای تجمع چربی حاصل می شود. به نوع دوم چاقی «هایپر پلازی» گفته می شود. کودکان مبتلا به این نوع چاقی به دو دسته تقسیم می شوند. یک دسته آن هایی که از ابتدا چاق متولد شده اند (وزن زیر 2500 گرم) و خانواده چون فکر می کنند نوزاد ریزجثه است، سعی می کنند با رسیدگی های مداوم، با زور و اجبار یا با جایزه به کودک غذا بخورانند. این کودکان به طور ناگهانی در سن دبستان چاق می شوند. اولین نکته یی که در اینجا باید به آن اشاره کنیم این است که حتی اگر کودک شما حین تولد وزن کمی داشت، هیچ اصراری به اضافه وزن او نداشته و اگر طبق منحنی رشد وزن طبیعی پیدا کرده، مطمئن باشید مشکل خاصی ایجاد نخواهد شد و کودک شما کاملاً سالم است.
عوارض چاقی دوران کودکی
یکی از عوارض چاقی در دوران کودکی شکل گیری سلول های چربی از کودکی و بروز ناراحتی ها و حملات قلبی در دوران نوجوانی و جوانی و قبل از رسیدن به سی سالگی است که گاهی حتی به مرگ منجر می شود. کودکان چاق معمولاً بدون آن که والدین مطلع باشند، مشکل فشارخون دارند. در نهایت پروفایل لیپیدی یا چربی خون، کلسترول و گیلیسیرید خون این کودکان بالاست و دور کمر بزرگی دارند. این کودکان از نظر اجتماعی منزوی و گوشه گیر هستند و هرچقدر بزرگ می شوند و به سن دبستان، راهنمایی و دبیرستان می رسند، از جمع بیشتر دور می شوند و از نظر روانشناسی این مساله کاملاً مشخص است که نسبت به ظاهر فیزیکی خود اعتماد به نفس ندارند.
آیا می توان رشد قدی کودکان را افزایش داد؟
جواب این سؤال مثبت است. به عنوان مثال در برخی کشورها مثل ژاپن که مردم آن از نظر ژنتیکی جثه های ظریف و قدهای کوتاهی داشته اند، متخصصان با رژیم غذایی توانسته اند رشد قدی را چند سانتی متر افزایش دهند. به عبارت ساده تر، ما با استفاده از یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی، حتی در کودکانی که پدر و مادر از نظر ژنیتیکی قد متوسط یا کوتاهی دارند، می توانیم رشد قدی بیشتری داشته باشیم. نکته یی که باید به آن توجه کنیم، این است که نقش تغذیه در رشد قدی به قبل از دوران بلوغ باز می گردد. به محض آن که نوجوان بالغ شد، دیگر با تغذیه نمی توان به رشد قدی او کمک کرد. به همین دلیل توصیه می شود قبل از رسیدن کودک به دوران بلوغ، مصرف مواد غذایی کلسیم دار که در شیر، ماست از نوع کم چربی و به طور کلی در لبنیات موجود است، خانواه کلم شامل گل کلم، برگ کلم و...، دانه ی کنجد به دلیل امگا3 بالا و کلسیم فراوان، مواد غذایی حاوی ویتامین A یا حاوی پیشتاز ویتامین A، بتاکاروتن که در هویج، انبه و خرما موجود است و منابع غنی ویتامین c مثل مرکبات را افزایش دهیم و در نهایت مرتباً کنترل کنیم که کودک مان دچار فقر آهن نباشد، زیرا فقر آهن خود زمینه را برای اختلال در رشد قدی فراهم می کند. معمولاً کودکانی که دچار کم خونی اند، هم وزن گیری خوبی ندارند و هم قدشان کوتاه می ماند. غیر از تغذیه آنچه بر رشد قدی کودکان تاثیر می گذارد، بک خواب آرام شبانه است. خیلی از بچه ها ممکن است بعد ازظهر دو ساعتی بخوابند، اما شب ها دیر به خواب بروند و صبح زود بلند شوند. این نوع خوابیدن ملاک نیست. خوابیدن در شب باید در شرایطی باشد که هورمون ملاتونین یا هورمون خواب ترشح شود. بسیار مهم است که کودکان خواب آرام شبانه داشته باشند و در درجه دوم به اندازه کافی فعالیت کنند. در ضمن توصیه می شود حتی الامکان یک ساعت قبل از خواب، کودک قندهای ساده مثل شکر، شکلات، آب نبات، تافی و... مصرف نکند، چون قندهای ساده در هورمون رشد اختلال ایجاد می کنند و وقتی هورمون رشد به اندازه کافی ترشح نشود، رشد قدی تا حدی دچار اختلال می شود.
تاثیر چاقی بر رشد قدی
معمولاً دیده شده افراد چاقی که از کودکی چاق بوده اند، حتی اگر از نظر ژنتیکی قد بلند باشند، نسبتاً قدکوتاه اند و در مقایسه با همسن و سالان خود قد کوتاهی دارند. علت این موضوع آن است که در بدن هورمونی به نام لپتین از سلول های چرب بدن ترشح می شود. هر چقدر تعداد سلول های چربی در بدن بیشتر باشد، میزان ترشح هورمون لپتین بیشتر خواهد بود. یکی از فاکتورهای کلیدی در بلوغ دختران و پسران همین ترشح لپتین در بدن است. با شروع نوجوانی، ما شاهد تجمع چربی در بدن هستیم. با تجمع چربی ترشح هورمون لپتین هم آغاز می شود که خود این هورمون بر هیپوتالاموس تاثیر می گذارد و سبب ترشح هورمون های دیگر می شود. هم چنین تاثیر آن بر هیپوفیز نیز سبب ترشح هورمون های جنسی شده و در نهایت بر اندام های تناسلی اثر می گذارد و سبب ترشح هورمون هایی مثل استروژن و پروژسترون در دختران و تستوسترون در پسرها می شود. در یک کودک چاق، به طور طبیعی هورمون لپتن ترشح می شود و لپتن خود محرکی برای ترشح هورمون های جنسی شده و سبب بلوغ زودرس در کودکان می شود که پیامدهای اجتماعی زیادی را به دنبال دارد. هورمون های جنسی می توانند بر صفحات رشد استخوانی اثر کنند و زودتر از موعد، سبب بسته شدن رشد این صفحات شوند. در نتیجه رشد قدی متوقف می شود و فرد کوتاه قد می ماند. در بزرگسالی، این کودکان به افراد چاق و قد کوتاه تبدیل می شوند که هم چاقی و هم کوتاهی قد اعتماد به نفس آن ها را می گیرد و سبب بروز مشکل در زندگی آنها می شود.
منبع:نشریه 7 روز زندگی، شماره 105