حلقه مفقوده در مدیریت کلان آب کشور، این است که طی سال‌های گذشته ما همواره به‌دنبال راه‌حل‌های فنی بودیم و هستیم درحالی‌که این تنها راه‌حل نیست و باید به‌دنبال راه‌حل‌های مبتنی بر بازار و اقتصاد باشیم.
به گزارش به نقل از روزنامه همشهری، وزیر نیرو چهارشنبه گذشته منتقدان سدسازی را افرادی رمانتیک عنوان کرد که دیدگاه‌های درستی نسبت به مسائل واقعی جامعه ندارند.
به گزارش، چیت چیان که دانش آموخته مهندسی صنایع است، گفت که ما با یک مسئله رمانتیک روبه‌رو نیستیم بلکه مردم برخی مناطق ما نیازمند ساخت و بهره‌برداری از سدها هستند. گردش صنعت ما به آب نیاز دارد. کشاورزی و تولید غذای مردم نیاز به آب دارد. کسانی که می‌گویند ساختن سد ضرورت ندارد، بیان کنند که اگر این سدها نبود چه مشکلاتی داشتیم؟ این گفته‌های وزیر نیرو نشان می‌دهد که مدیریت کلان آب کشور همچنان راهکار مقابله با بحران کم آبی را دراجرای طرح‌های فنی و اجرای سازه‌های عظیم پرهزینه می‌داند؛ اما مقابله با بحران کم آبی برخلاف این گفته‌های وزیرنیرو را باید در راهکارهای دیگری جست وجو کرد.
دکتر احمدعلی کیخا نماینده مردم سیستان، که دکتری اقتصاد آب از استرالیا دارد و پیش از این یک دوره نمایندگی مجلس و معاونت سازمان حفاظت محیط‌زیست را نیز تجربه کرده است، به راهکارهای قابل تاملی اشاره می‌کند.
او در گفت‌وگو باهمشهری برخلاف متولیان منابع آب کشور، راهکار نجات از بحران کم آبی را فقط در اجرای سدها و طرح‌ها ی انتقال آب بین حوضه‌ای در کشور نمی‌داند اگر چه در عین حال یادآور می‌شود تجربه‌های انتقال آب در سایر کشورها ازجمله چین وجود دارد؛ به‌طوری که 48.5میلیارد مترمکعب آب سالانه بین شمال و جنوب چین جابه‌جا می‌شود اما در آنجا این انتقال با توجیهات متعدد اقتصادی و زیست‌محیطی اجرا می‌شود آیتمی که در کشور ما در طرح‌های انتقال آب و سدسازی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
این عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس می‌گوید: زمانی که معاونت طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست را برعهده داشتم در سفری به کرمان درجلسه‌ای که استاندار کرمان هم حضور داشت طرح‌های انتقال آب از خلیج‌فارس و عمان و سایر حوضه‌های بالادستی به کرمان با هدف تأمین آب صنعت مطرح شد؛ طرحی که اجرای آن بنا به اعلام مسئولان استانی 12هزار میلیارد تومان هزینه نیاز داشت و انجام آن چند سال طول می‌کشید قیمت تمام‌شده هر متر مکعب آب هم از طریق این طرح برای صنعت به گفته ایشان حدود 6هزار تومان برآورد شده بود. همانجا مطرح شد که یک مترمکعب آب در زراعتی مثل گندم حدود 100تومان عایدی دارد. حتی اگر در بهترین شرایط ارزش افزوده هر مترمکعب آب هزار تومان باشد یعنی اینکه مقرون به صرفه است که این آب را به بهای بیش از ١٠٠٠ و تا سقف 6هزار تومان نه چند سال بعد بلکه همین الان خرید و در اختیار بخش صنعت گذاشت. کاری که به‌راحتی با ایجاد بازار آب و بانک آب شدنی است و نیازی به این همه سرمایه و زمان ندارد.
راهکارهای نو
کیخا معتقد است: حلقه مفقوده در مدیریت کلان آب کشور، این است که طی سال‌های گذشته ما همواره به‌دنبال راه‌حل‌های فنی بودیم و هستیم درحالی‌که این تنها راه‌حل نیست و باید به‌دنبال راه‌حل‌های مبتنی بر بازار و اقتصاد باشیم.
او در توضیح این مطلب می‌افزاید: در فرایند تولید محصول باید ارزش تولید نهایی حداقل برابر با قیمت یا هزینه آب باشد؛ اما آیا در شرایط موجود، بازدهی یک مترمکعب آب مصرف شده برابر با هزینه تولید یک مترمکعب آب هست؟ مسلما این محاسبات در فرایند تولید محصول در کشور ما هنوز جایی ندارد.
کیخا تأکید می‌کند: زمانی مصرف‌کنندگان آب و کشاورزان برای تولید محصول به‌صورت بهینه عمل می‌کنند که هزینه واقعی آب را در محاسبات خویش لحاظ نمایند. این هزینه البته هزینه دسترسی به آب یعنی هزینه برق و نیروی انسانی برای حفر چاه و قنات و انتقال آن نیست بلکه هزینه واقعی آب، فرصتی است که در جای دیگری می‌تواند صرف مواردی شود که منافع اجتماعی آن بسیار بیشتر از تولید محصول است. برای مثال، ما در حوزه ارومیه آب را به کشاورزی اختصاص دادیم درحالی‌که دریغ کردن حقابه زیست‌محیطی و اختصاص دادن آن به کشاورزی، هزینه‌ای بسیار سنگین را به جامعه تحمیل کرد.
این دانش آموخته اقتصاد آب، تغییر الگوی کشت را برخلاف بسیاری از کارشناسان، یک نکته انحرافی می‌داند و تصریح می‌کند: برخی تصور می‌کنند باید الگوی کشت را به کشاورزان تحکم کنند درحالی‌که بنا برعلم اقتصاد، نمی‌توان به کشاورز دیکته کرد که چه محصولی بکارد یا نکارد؟ بلکه باید با اعمال سیاست‌های مناسب اقتصادی ازجمله سیاست‌های حمایتی و تشویقی تولید محصول و کشاورز را جهت داد؛سیاست‌هایی که منجر به تأمین امنیت ملی و الگوی تولید پایدار منجر شود.
به باور این استاد دانشگاه، اگر دولت فکر می‌کند استفاده از شیوه‌های مدرن آبیاری باید جایگزین شیوه غرقابی شود باید کشاورزان را به سمتی هدایت کند که شیوه مدرن برای آنها اقتصادی و قابل توجیه باشد. کشاورز اگر به این باور برسد که آبیاری مدرن توجیه اقتصادی دارد آن را می‌پذیرد و اجرا می‌کند درغیر این صورت سیاست‌های دیکته شده راه به جایی نخواهد برد.
راهکارهای مقابله با بحران آب
دکتر کیخا که دیدگاه هایش در مورد مسائل آب آن اندازه قابل بوده که اخیرا «فدراسیون صنعت آب» در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهور خواستار استفاده از دیدگاه‌های وی در مدیریت کلان آب کشور شده است، «اصلاح ساختار مدیریتی در همه حوزه‌های مرتبط با آب، محیط‌زیست و کشاورزی»، « استفاده از ابزارهای اقتصادی و راه‌حل‌های مبتنی بر بازار در مدیریت منابع آب کشور» و « تمرکز دولت بر استفاده از فناوری‌ها و تکنیک‌هایی که منجر به افزایش بهره‌وری آب» را 3راهکار اساسی برای مقابله با بحران آب کشور عنوان می‌کند و می‌گوید که زمان تکیه صرف بر اجرای راهکارهای فنی برای مقابله با بحران آب به پایان رسیده است.
