دعای پنجم صحیفه را مکرر در مکرر بخوانید
من به شما عزیزان توصیه می کنم که با صحیفه سجادیه انس بگیرید، دعای پنجم صحیفه سجادیه را مکرر در مکرر بخوانید. این دعای پنجم صحیفه سجادیه مال ماست. همه ادعیه صحیفه سجادیه همین طور است. آنجائی که ما را به یاد مرگ می اندازد، آنجائی که ما را از لغزشها برحذر می دارد، آنجائی که عظمت معنویت دستگاه الهی را، از پیغمبر و یاران و ملائکه الهی را به رخ ما می کشد، اینها همه اش برای ما استحکام بخش است. در هر میدانی، استحکام درونی برای ما تعیین کننده است. اگر ساخت درونی - چه درون شخصی خود ما، درون روحی و فکری خود ما، چه درون کلیت جامعه ما - ساخت مستحکمی بود، هیچ چیز نمی تواند در مقابلش بایستد. این، مهمترین و اولین توصیه من به شماست.[1]
صحیفه سجادیه، علم النفس است
من به یکایکِ شما عزیزان توصیه می کنم تا آنجا که می توانید با صحیفه سجادیّه مأنوس شوید. کتاب بسیار عظیمی است. اینکه گفته اند زبور آل محمّد، واقعاً همین طور است؛ پُر از نغمه های معنوی است، دعا و درس است؛ هم درس اخلاق است، هم درس علم النّفس است، هم درس امور اجتماعی است. آنجا ملاحظه کنید: «الّلهم انی اعوذ بک من هیجان الحرص و سورة الغضب...والحاح الشهوهْ». یعنی یکی یکی این خصوصیات معنوی و اخلاقی و این ریشه های فاسدی را که در نفس ما هست، در زبان دعا به ما معرفی می کند.
شما باید علاج اینها را هم از خدا بخواهید. وقتی که با خدا راز و نیاز می کنید، از جمله چیزهایی که می خواهید، علاج همین مشکلات درونی و نفسانی است. آن جامعه ای که حداقل مجموعه بزرگی از آن با این خصوصیات پرورش پیدا کند، همان جامعه ای است که هیچ ترفندی در آن کارگر نخواهد شد.[2]
ابعاد دیگر تقوا در صحیفه سجادیه
غالباً وقتی گفته می شود تقوا، پرهیزگاری، ذهن انسان می رود به رعایت ظواهر شرع و محرمات و واجباتی که دم دست ماست؛ نماز بخوانیم، وجوهات شرعی مان را بدهیم، روزه بگیریم، دروغ نگوئیم. البته اینها مهم است، همه اش مهم است؛ لیکن تقوا ابعاد دیگری هم دارد که غالباً ما از اینها غفلت می کنیم. در دعای شریف مکارم الاخلاق یک فقره ای در توضیح این ابعاد دیگر هست: «اللّهم صلّ علی محمّد و اله و حلّنی بحلیهْ الصّالحین و البسنی زینهْ المتّقین»؛ از خدای متعال درخواست می کند که پروردگارا! مرا با زیور صالحان زیور بده و با لباس پرهیزگاران ملبس کن. خوب، این لباس پرهیزگاران چیست؟ آن وقت این شرح جالب است: «فی بسط العدل»؛ لباس پرهیزگاران در گستردن عدالت، «و کظم الغیظ»؛ در فرو بردن خشم، «و اطفاء النّائرهْ»؛ در فرو نشاندن آتش؛ آتشهائی که بین افراد جامعه برمی افروزند. اینها تقواست. «و ضمّ اهل الفرقهْ»؛ افرادی که از شمایند، اما جدا شدند، سعی کنید اینها را گرد بیاورید. این جزو موارد تقواست، که در دعای شریف مکارم الاخلاق - دعای بیستم صحیفه مبارکه سجادیه - به آن اشاره شده است. این دعا، بسیار دعای مهمی است. من عقیده ام این است که همه، بخصوص کارگزاران، باید این دعا را بخوانند و در مضامینش دقت کنند؛ تعلیم دهنده است. «و اصلاح ذات البین»؛ به جای آتش افروزی، خبرچینی، این را به جان آن انداختن، آن را در پوستین این انداختن، اصلاح ذات البین کنند؛ بین برادران مؤمن، برادران مسلمان، ایجاد ائتلاف کنند؛ اینها تقواست.[3]
اصلاح را از خودمان شروع کنیم
اگر این قوّت و قدرت و استحکام روزافزونی که در جبهه اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی مشاهده می شود، ما را خاطرجمع کرد، بی دغدغه کرد، موجب خواب آلودگی ما شد، موجب غرور و غفلت ما شد، خواهد شد خطر؛ این خطر است. باید این زنگ بیدارباش همیشه در چشم ما باشد. چه کار باید بکنیم؟ باید درون خودمان را اصلاح کنیم. اصلاحِ دائمی جزو وظائف دائمی ماست. درون را چه جوری اصلاح کنیم؟ اول از خودمان شروع کنیم. بنده، شخص حقیرِ مذنبِ عاصی از خودم شروع کنم. دیگران هم همین جور. اول رابطه خودمان را با خدای متعال درست کنیم، اصلاح کنیم و به آنچه که خدای متعال از ما سؤال خواهد کرد، بیندیشیم:«و استعملنی بما تسألنی غدا عنه». این، از جمله چیزهائی است که باید دائم در ذهن ما باشد. نمی گویم خودمان که کاملاً اصلاح شدیم، بعد به اصلاح مردم بپردازیم - که حالا ممکن است این به این آسانیها هم به دست نیاید - وقتی شروع به اصلاح خود کردیم، آن وقت اصلاح جامعه هم برای ما آسان خواهد شد. و او - اصلاح جامعه - آسانتر از اصلاح نفس است.[4]
از زندان خودبینی و غرور خارج شویم
هر فردی باید از زندان نفسانیّات و خودبینی و غرور، خود را خارج کند و از بیرون به خود بنگرد. همه ما به این تحوّل احتیاج داریم. جبلّت بشر با نقص آمیخته است. کی می توانیم آن نقص ها را برطرف کنیم؟ وقتی آنها را ببینیم؛ وقتی آنها را بشناسیم و وقتی قبول کنیم که نقص داریم. اگر خودمان را مطلق دانستیم، مغرور شده ایم. خیال کرده ایم نقصی نداریم. پس چه وقت به فکر خواهیم افتاد که خود را علاج کنیم؟ وقتی که نقصهایمان راببینیم و بشناسیم. شما ببینید معلّمین روحانی بشر، یعنی پیغمبران، یعنی ائمّه هدی علیهم السّلام، دائم چکّشی به دست گرفته بودند و بر سر پیل دمانی که نامش نفس ماست، فرود می آوردند. نفس، یعنی آن بُعد انحطاط گرای وجود ما؛ آن بُعدی که شهوات را به ما القا و تلقین می کند و ما را به آن می کشاند. ضعف ها و نقص های ما از آنجاست. باید خودنگری داشته باشیم تا ضعف ها را ببینیم.
شما ملاحظه فرمائید که امام سجاد علیه السّلام، آن مرکز نورانیّت، آن معدن معنویت و کمال، زیْنِ همه عابدین عالم، در دعاهای صحیفه سجادیه، با خود چگونه مواجه می شود و خود را چطور در مقابل پروردگار عالم قرار می دهد و استغاثه می کند! در نیمه شب و بعد از نماز شب؛ آن هم نه نماز شبِ آدم معمولی و عادی، بلکه نماز شبِ سیّد سجاد، آن امام همام، به پروردگار عالم رو می کند و می گوید: «و هذا مقام من استجبی لنفسه منک و سخط علیها و رضی عنک». یعنی «پروردگارا! من به خاطر نفس خودم، به خاطر ضعف ها و نقص های خودم از تو شرمنده ام. بر نفس خود خشمگینم و از تو راضی ام.» این جمله را امام سجاد علیه السّلام، به پروردگار عالم می گوید: «فتلقّیک بنفس خاشعه و رقبهْ خاضعه.» بازنگری در خود این است، که انسان، آسمان کمال را مرحله پس از مرحله طی می کند و کامل می شود. اگر انسان های والا پدید می آیند و اگر معنویّات و زیبائی های خود را ظاهر می کنند و نشان می دهند، همه بر اثر بازنگری در خود و دیدن نقایص و عیب های خود است. برخلاف انسانی که چشم را بر روی همه این ضعف ها ببندد؛ خود را فارغ بداند؛ مغرور به خود و مغرور به خدا شود؛ مغرور به اندک شعله نورانیّتی شود که در وجود او و بالاخره در وجود هر انسانی هست و خود را نشان داده است و نهایتاً به همین قانع شود. بعضی افراد هستند که به کمترین خیری از خیرات در وجود خودشان قانعند. فردی که چنین است، دیگر کمال را نمی تواند طی کند.[5]
پی نوشت ها
[1] 1390/10/7
[2] 1376/7/13
[3] 1389/5/27
[4] 1389/6/25
[5] 1375/1/28