خواب رفتن، گزگز کردن و مورمور شدن دست و پا را همه مان تجربه کرده ایم، اما همین حس خواب رفتن و مورمور شدن اگر طولانی و مکرر شود، می تواند نشانه ی وجود برخی مشکلات در بدن ما باشد، فکر می کنید این علامت در چه مواقعی نیاز به ارزیابی و بررسی توسط پزشک دارد؟
در گفت و گو با دکتر حمید بهتاش، ارتوپد و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، کوشیده ام پاسخی برای این سؤالات بیابیم.
آقای دکتر! تقریباً همه ی ما، مور مور شدن و خواب رفتن دست را تجربه کرده ایم، اما گاهی اوقات در بعضی افراد، این مشکل شدید می شود، چرا؟
افرادی که همیشه از خواب رفتگی دست یا مورمور شدن دست می نالند، نیاز به بررسی بیشتری دارند. شاید به نوعی دچار آسیب شبکه ی عصبی بازویی شده باشند؛ مثلاً این افراد دچار ضعف، خواب رفتگی و مور مور شدن در یک دست و بازو می شوند. این درد، در اثر آسیب کتف یا ناحیه ی زیر بغل به وجود می آید که بر شبکه ی عصبی، موسوم به کلاف بازویی تاثیر منفی می گذارد.
گاهی اوقات بیماران از خواب رفتگی و مورمور شدن شبانه می نالند و می گویند تا بالای بازوی شان تیر می کشد.
بله، چنین موردی که اشاره کردید اگر شست، انگشت سبابه و انگشت وسطی را درگیر کند، یا اینکه فرد دچار ضعف عضلانی شود، مطرح کننده ی اختلالی موسوم به «نشانگان تونل مچ» است.
اختلال تونل مچ چطور بروز می کند؟
همان طور که می دانید داخل مچ انسان یک مسیر عبوری برای وترها و عصب مدیان وجود دارد. التهاب یا تورم بافت های داخل تونل می تواند عصب مدیان را تحت فشار قرار دهد.
عصب مدیان، مسؤول حس لامسه در انگشت شست، انگشت اشاره، انگشت میانی و قسمتی از انگشت حلقه یی است. تحت فشار قرار گرفتن این عصب موجب تولید بی حسی و درد خاصی می شود که تحت عنوان «نشانگان تونل کارپال» شناخته می شود.
بسیاری اوقات، این نشانگان در هر دو مچ دست پدید می آید.
چه عواملی ما را مستعد این اختلال می کند؟
اگر چه نشانگان تونل کارپال اغلب بدون علت خاصی اتفاق می افتد، اما تعدادی از عوامل می توانند شما را مستعد ابتلا به این بیماری کنند. این عوامل شامل التهاب مفصل، چاقی، سیگار کشیدن، بارداری و داشتن مشاغلی خاص است که دارای حرکات مکرر و قوی دست هستند؛ مثل قالیبافی، تایپ، قصابی، نواختن پیانو و مکانیکی، در بعضی موارد افرادی که بطور تفریحی گلف، دوچرخه سوای یا قایق سواری انجام می دهند، نیز گرفتار می شوند.
عامل اصلی بروز این مشکل، انجام فعالیت های تکراری و با نیروی زاید، با مچ خم شده است. البته نشانگان تونل کارپال می تواند در بعضی اختلالات غدد درون ریز نظیر دیابت، اکرومگالی و ندرتاً کم کاری تیروئید و آرتریت روماتویید نیز دیده شود. بطور کلی زنانی که به میانسالی نزدیک می شوند، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند.
اگر بخواهیم به موارد دیگری از همین قبیل اشاره کنیم، از چه مشکلاتی باید نام برد؟
آسیب شناسی اعصاب محیطی از دیگر اختلالاتی است که می تواند باعث احساس مورمور شدن دست ها و پاها شود.
همچنین این احساس می تواند با کرختی در همین نواحی و ضعف و درد عضلانی دست و پا نیز همراه باشد. همان طور که می دانید اعصاب محیطی امکان برقراری ارتباط میان مغز، اعضای بدن، عروق خونی، عضلات و پوست را فراهم می کند. فرامین مغزی از طریق اعصاب حرکتی منتقل می شوند و اطلاعات دریافتی توسط بدن از راه اعصاب حسی به مغز مخابره می شوند. آسیب یک عصب محیطی می تواند ارتباط بین مغز و ناحیه ی تحت پوشش آن عصب را قطع کند.
این اتفاق توانایی شما را در حرکت عضلات یا درک طبیعی حواس یا هر دو، در منطقه ی آسیب دیده دچار اختلال خواهد کرد.
آیا این موضوع همان نوروپاتی محیطی نیست؟
چرا، دقیقا همان است.
علت این نوروپاتی ها چیست؟
نوروپاتی های محیطی علل بی شماری دارند. از جمله ی این علل می توان به سوانح، اعمال فشار بر عصب و آسیب عصبی ناشی از یک بیماری خود ایمنی مثل لوپوس و روماتیسم مفصلی اشاره کرد. البته برخی از بیماری های کبدی، کلیوی و تیرویید هم می توانند به اعصاب محیطی آسیب برسانند.
بسیاری از بیماران دیابتی نیز از گزگز شدن دست و پا می نالند، دلیل آن چیست؟
شایع ترین علل، نوروپاتی محیطی ناشی از دیابت است. علایم و نشانه های نوروپاتی محیطی ممکن است سال ها پس از ابتلا به بیماری ظاهر شوند. اگر دیابت شما به خوبی کنترل نشده باشد، احتمال بروز زودرس علایم و نشانه های عصبی وجود دارد.
نکته ی دیگری باقی مانده است که بخواهید درباره ی آن توضیح بدهید؟
بله؛ در میان افراد معتاد به الکل، رژیم غذایی ناکافی به ویژه کمبود ویتامین تیامین(B1) می تواند با بروز نوروپاتی در ارتباط باشد. کم خونی هم ممکن است روی دهد و شانس ابتلا به نوروپاتی محیطی را افزایش دهد. اغلب کم خونی ها در اثر کمبود ویتامین (B12)رخ می دهند. علایم و نشانه های نوروپاتی محیطی معمولاً طی چند ماه پیشرفت می کنند. ولی در برخی از موارد مثل مسمومیت با آرسنیک ممکن است فوراً بروز کنند. احساس مورمور شدن معمولاً در انگشتان پا یا نرمه پاها شروع و به سمت بالای بدن گسترش می یابد. گاهی این احساس در دست ها آغاز و به سمت بازوها کشیده می شود. نوعی احساس کرختی نیز به همین شیوه ممکن است ایجاد شود. پوست شما ممکن است حساس و حتی لمس آرام آن هم دردناک شود. در برخی از نوروپاتی های محیطی ممکن است ضعف عضلانی زودتر یا به شکلی محسوس تر از علایم و نشانه های حسی بروز کند.
خیلی اوقات برخی افراد که سکته ی مغزی را تجربه کرده اند، دچار مشکلاتی از این دست می شوند، چرا؟
ضعف عضلانی یا مورمور شدن یک بازو یا دست از مشخصه های سکته مغزی است و معمولاً با نشانه های دیگری همچون خواب رفتگی و ضعف عضلات صورت یا یک پا همراه است. در صورت بروز چنین علامتی، بلافاصله به نزدیک ترین درمانگاه یا بیمارستان مراجعه کنید.
مشکلات ناحیه ی گردن هم باعث بی حسی و مورمور شدن دست می شود؟
بله. فشردگی یا آسیب یکی از اعصاب در گردن می تواند به خواب رفتن و مورمور شدن منجر شود و تیرکشیدگی کتف، بازو، دست و انگشتان را به دنبال داشته باشد.
اگر مورد دیگری هم وجود دارد که باعث خواب رفتن یا مور مور شدن دست و بازو می شود، بگویید.
گاهی اوقات اختلال عملکرد عصب اولنار (عصب اولنار شامل الیاف حرکتی و حسی است که مسیر خود را در تنه ی تحتانی و طناب داخلی شبکه ی بازویی طی می کند) نیز می تواند چنین مشکلاتی به وجود می آورد. آسیب عصب اولنار در ناحیه ی آرنج باعث مورمور شدن و خواب رفتن ناحیه ی آرنج تا انگشت کوچک و قسمتی از انگشت حلقه می شود. ضربه زدن به این ناحیه، نوعی درد و احساس سوزن شدن ایجاد می کند. ممکن است بیمار دچار ضعف عضلات دست هم بشود.
منبع:هفت روز زندگی شماره 92