گروه شیر و لبنیات، آشناترین موادغذایی هستند که از دیر باز مورد توجه بوده‌اند اما هنوز ناشناخته هستند و با توسعه روزافزون مطالعات، نقش آنها در سلامتی انسان بیشتر نمود پیدا میکند. برخی مطالات از ارتباط این گروه از مواد غذایی و کنترل وزن خبر می‌دهند.
بر اساس آمار به دست آمده، چاقی در طی 20 سال گذشته افزایش یافته است و در حال حاضر، 65 درصد بزرگسالان اضافه وزن دارند یا چاق هستند و در کودکان و نوجوانان 6 تا 11 سال نیز اضافه وزن از 3/4 به 8/15 درصد رسیده و در این دو دهه 4 برابر شده است.
تاثیر مصرف لبنیات بر چاقی
طبق بیشتر بررسی‌های وضع تغذیه، کمی دریافت لبنیات در بیش از نیمی از بزرگسالان مشاهده شده و از آنجایی که لبنیات بهترین منبع غنی از کلسیم است، بسیاری از افراد با کمبود کلسیم مواجه هستند.
در یک مطالعه در آمریکا، میزان دریافت کلسیم رژیمی افراد چاق را از 400 به 1000 میلی‌گرم در روز افزایش دادند بدون آنکه تغییری در میزان کالری دریافتی ایجاد کنند، پس از گذشت یک سال، کاهش 9/4 درصدی در توده چربی بدنی مشاهده شد.
در مطالعه مشابهی که به مدت 24 هفته روی بزرگسالان چاق پیروی‌کننده از رژیم با کالری محدود انجام گرفت، گروهی که روزانه 1200 تا 1300 میلی‌گرم کلسیم به صورت لبنیات مصرف می‌کردند، 70 درصد میزان کاهش وزن بیشتر و 64 درصد کاهش توده چربی بدنی بیشتر نسبت به گروه کم لبنیات داشتند. بررسی دیگری روی 5 مطالعه بالینی، نشان داد که دریافت بالای کلسیم به ویژه از طریق لبنیات با وزن کمتر در ارتباط است و هر 1000 میلی‌گرم کلسیم دریافتی، به طور متوسط چند کیلوگرم وزن کمتر را در بردارد.
حتی در عدم محدودیت کالری دریافتی، افرادی با مصرف بیشتر لبنیات، وزن بهتری داشتند و نسبت به افرادی با مصرف کمتر لبنیات، میزان چربی بدنی و به ویژه چربی تنه‌ای آنها کمتر بود و توده عضلانی بدنی بیشتر بود. همچنین در یک سال پیگیری روی 103 زن، دریافت بالای کلسیم رژیمی، به کاهش وزن گیری مجدد در آنها منجر شد.
لبنیات و احساس سیری
به این منظور، تعدادی از بزرگسالان دارای اضافه وزن را دو گروه کردند، به یک گروه صبحانه پر لبنیات و به گروه دیگر صبحانه کم لبنیات داده شد و دریافت غذایی 24 ساعته آنها مورد بررسی قرار گرفت. محققین مشاهده کردند که دریافت غذایی افراد دارای صبحانه غنی از لبنیات، در طول یک شبانه روز به طور متوسطی کمتر از گروه دیگر است.
لبنیات و کنترل وزن
لبنیات نقش مهمی را در تنظیم وزن بدن دارد و با تعدیل متابولیسم بدن، افزایش وزن را به تاخیر انداخته و به حداقل می‌رساند. مهمترین عامل موجود در لبنیات که به آن چنین ویژگی‌ها را می‌دهد، کلسیم است. کلسیم لبنی، نقش مهمی در متابولیسم انرژی و کاهش خطر چاقی دارد.
بدن در پاسخ به رژیم‌های کم کلسیم، میزان کلسیتریول (فرم فعال ویتامین D) خون را بالا می‌برد. با افزایش کلسیتریول، میزان ورود کلسیم به داخل سلول‌های چربی بیشتر شده و با تحریک ژن لیپوژنیک، مقدار آنزیم کلیدی لیپوژنز افزایش می‌یابد. در نتیجه، سنتز و ذخیره چربی در بدن بالا می‌رود اما با افزایش کلسیم دریافتی، سطح کلسیتریول کاهش یافته و سنتز و تجمع چربی در بافت چربی کمتر می‌شود. طبق مطالعات، رژیم با افزایش 2/1 درصد کلسیم دریافتی، لیپوژنز 51 درصد کم شده و لیپولیز 3 تا 5 برابر می‌شود.
از طرفی، افزایش کلسیم دریافتی، با تحریک سنتز نوعی پروتئین خاص، دمای مرکزی بدن و میزان گرمازایی را بالا می‌برد، همچنین توانایی بدن را در اکسیداسیون چربی بالا برده و اتلاف انرژی به صورت گرمای بدن را افزایش می‌دهد بنابراین در دوران محدودیت کالری دریافتی در رژیم‌های لاغری با حفظ ترموژنزیز بدن، میزان کاهش وزن بدن را بیشتر می‌نماید. همچنین افزایش کلسیم رژیمی موجب افزایش متوسطی در دفع اسیدچرب شده، جذب چربی در مجرای گوارشی را کاهش داده و اتلاف انرژی از مدفوع را بالا برده، بنابراین کالری دریافتی بدن پایین می‌آید.
بهترین منبع دریافت کلسیم
استفاده از لبنیات برای افزایش آثار ضدچاقی کلسیم مهم است و بر اساس تحقیقات صورت گرفته، کلسیم لبنیات 50 تا 100 درصد موثرتر از کلسیم مکملی (کربنات کلسیم) است و در کاهش آدیپوسیت‌ها تاثیر دو برابری را دارد. البته لازم به ذکر است که طبق بررسی‌های موجود، بدون مصرف شیر و لبنیات افراد هرگز نخواهند توانست نیازهای کلسیمی خود را دریافت کنند. لبنیات حاوی ترکیبات فعال حیاتی دیگری نیز هست که یا به صورت مستقل از کلسیم عمل کرده یا به صورت سینرژیک با کلسیم عمل میکند. مهارکننده ECA موجود در شیر، میزان آنزیمی را که محرک لیپوژنز است کاهش می‌دهد و مانع افزایش چربی در بدن می‌شود. از طرف دیگر غلظت بالای آمینواسیدهای شاخه دار در پروتئین آب پنیر، به صورت هم‌افزایی با کلسیم عمل کرده و تاثیر کلسیم را بیشتر میکند.
تحمل نکردن لبنیات
در برخی افراد مصرف شیر و لبنیات، آثار سویی را در بردارد. عدم تحمل لاکتوز شیر، یکی از شکل‌های متداول عدم تحمل غذایی است. این افراد به دلیل کمبود یا فقدان آنزیم لاکتاز، قادر به هضم و جذب لاکتوز که تنها قند موجود در شیر است، نیستند و با مصرف شیر دچار اسهال، دل پیچه و نفخ می‌شوند. بنابراین بهترین روش دریافت کلسیم برای آنها مصرف قرص حاوی آنزیم لاکتاز همراه با شیر یا مصرف شیر بدون لاکتوز است که در حال حاضر در بازار مصرف ایران موجود است. البته شیر سویا هم می‌تواند جانشین به نسبت خوبی باشد.
واکنش معکوس با پروتئین شیر، نوع دیگری از عدم تحمل غذایی است که به نظر می‌رسد نوعی پاسخ آلرژیک توسط آنتی‌بادی‌های بدن بر علیه پروتئین شیر باشد. به این افراد مصرف شیر سویا و یا نوع خاصی از فرمولاسیون شیر گاو که حاوی پروتئین هیدرولیز شده هستند، توصیه می‌شود.
منبع: http://www.salamat.com
/ن
