به گزارش خبرنگار گروه حقوقی و قضایی خبرگزاری میزان، در هر جامعه‌ای توجه به حیثیت معنوی اشخاص از اهمیت بالایی برخوردار است و برای صیانت از این حیثیت، قوانینی پیش بینی شده است. توهین از جمله جرایم علیه حیثیت معنوی اشخاص است که قانون مجازات اسلامی کتاب تعزیرات تحت عناوین «هتک حرمت اشخاص» و «اهانت به مقدسات مذهبی ...» مورد اشاره قرار گرفته است.
این جرم در ایران، یکی از پنج جرم اول کشور است. شاید دلیل این گستردگی علاوه بر دلایل اجتماعی، نبود اطلاعات کافی در زمینه شرایط تحقق این جرم است. در ادامه به بررسی انواع و شرایط تحقق جرم توهین می‌پردازیم.
توهین از ریشه «وهن»، و به معنی سست و ضعیف کردن و خوارو خفیف کردن می‌باشد و در اصطلاح به هر رفتاری دلالت دارد که به نحوی موجب وهن حیثیت کسی در نظر افراد متعارف شود.
توهین دو نوع است، ساده و مشدد که به اعتبار شخصیت و مقام مخاطب است. در ماده 608 قانون تعزیرات اینگونه مقرر شده است: توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه مورد حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا 74 ضربه ویا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود. این ماده مربوط به توهین ساده است.
هر حرف خلاف ادبی توهین محسوب نمی‌شود وبرای تحقق این جرم شرایطی لازم است.
اول باید رفتار فیزیکی اعم از گفتار، کردار یا نوشتار ارتکاب یابد؛ بنابراین کلمه «از قبیل» در ماده 608 نشان دهنده این است که فحاشی و استعمال الفاظ رکیک بعنوان نمونه بارز توهین است.
این جرم فقط با فعل مثبت ارتکاب می‌یابد البته ممکن است در بعضی از قوانین خاص ترک فعل نیز توهین محسوب شود.
دوم موهن بودن رفتار (توهین آمیز بودن).
تشخیص این امر بر عهده عرف است، زیرا بعضی از رفتار‌ها در برخی از جوامع و فرهنگ‌ها توهین به حساب نمی‌آید، اما همان رفتار در جامعه دیگر اهانت آمیزاست.
یکی از عواملی که در قضاوت عرف مؤثر است، موقعیت خاصی است که رفتار در آن ارتکاب یافته است. دیوان عالی در آرای مختلفی بر لزوم تشریح کیفیت و خصوصیات توهین در حکم دادگاه تصریح کرده است.
سوم مخاطب توهین، باید معین و حقیقی و زنده باشد. در خصوص توهین به مردگان فقط در صورتیکه عرفا توهین به بازماندگان تلقی شود جرم محسوب می‌شود.
چهارم حضوری یا علنی بودن توهین. وجود یکی از این دوشرط کافی است. در مورد علنی بودن توهین باید گفت که فقط در موارد خاصی که در قانون پیش بینی شده است لازم است؛ بنابراین اگرفرد در یک مکان خصوصی و بدون حضور شاهد به دیگری توهین کند مرتکب جرم شده است.
حضوری بودن هم منظور حضور فیزیکی نیست بلکه ممکن است از طریق تلفن، اینترنت، پیام کوتاه یا ... حرکات توهین آمیز مشاهده شود.
پنجم صریح بودن. ششم عدم لزوم ارتجالی بودن توهین. یعنی حتی در صورتیکه شخص در جواب توهین شخص مقابل به او توهین نماید مرتکب جرم شده است و این ارتجالی بودن وصف مجرمانه را زایل نمی‌کند.
علاوه بر عناصر مادی ذکر شده برای توهین وجود عنصرروانی نیزلازم است. یعنی شخص مرتکب باید عمد در ارتکاب رفتار موهن نسبت به دیگری داشته باشد.
توهین به بانوان و کودکان نیز در ماده 619 کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی بدین شرح آمده است: هرکس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود، یا با الفاظ و حرکات مخالف شئون و حیثیت، به آنان توهین نماید، به حبس از دو تا شش ماه و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»
در این ماده با توجه به زن بودن یا صغیر بودن قربانی جرم، مجازات تشدید شده است.
این قبیل توهین‌ها اخلاق و عفت عمومی را جریحه دار می‌سازد، بنابراین مقنن با شدت بیشتری مجرم آن را مجازات می‌کند.
جرم توهین چه نوع ساده و چه مشدد جرمی مطلق است و نیازی به سوء نیت خاص ندارد. اثبات صحت اسناد در توهین نیز شرط تحقق جرم نیست.
به جزء ماده 619 بقیه انواع توهین جرم خصوصی محسوب می‌شود و با شکایت متضرر از جرم قابل پیگیری است.
توجه به حیثیت و شخصیت معنوی اشخاص در وهله اول و آگاهی یافتن نسبت به مواد قانونی مرتبط با توهین می‌تواند تا حد بسیار زیادی از گستردگی این جرم در جامعه بکاهد.
بسیاری از اشخاص از جرم بودن رفتار ارتکابی خود در زمینه توهین به افراد دیگر ناآگاه اند و یا توجه کمی دارند؛ بنابراین ایجاد بستر‌های مناسب و آگاهی بخش قانونی به مردم از یک سو و گسترش اخلاق مداری د. رجامعه می‌تواند تأثیر به سزایی در کم شدن جرایم از جمله توهین داشته باشد.
زهرا طیار کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی
