مقدمه
حضرت معصومه (س) ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که هیچ‌یک از امام زادگان ندارند؛ حرم آن حضرت و قبر نورانی‌اش برکات بزرگی دارد که در کمتر نقطه‌ای از زمین می‌توان یافت؛ بی مبالغه است که گفته شود یکی از مقدس‌ترین اماکن روی زمین و معادل دیگر اماکن مقدس دنیاست؛ در میان امام زادگان ایران و شهر قم و فرزندان حضرت امام موسی (علیه‌السلام) که نورافشانی می‌کنند، ماه تابانی که همه آن‌ها را تحت‌الشعاع انوار درخشان خود قرار داده، تربت پاک شفیعه محشر، کریمه اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله علیه و آله دخت گرامی موسی بن جعفر، حضرت معصومه سلام‌الله علیها می‌باشد.
حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله علیها از جهت شخصیت فردی و کمالات روحی در بین فرزندان موسی بن جعفر سلام‌الله علیها بعد از برادرش، علی بن موسی‌الرضا علیه السّلام در والاترین رتبه جای دارد. این در حالی است که شیخ مفید و دیگران فرزندان دختر امام کاظم علیه السّلام حداقل هجده تن بوده‌اند و فاطمه در بین این‌همه بانوی مکرمه سرآمد بوده است. [1]
حاج شیخ عباس قمی درباره دختران موسی بن جعفر می‌نویسد: "برحسب آنچه به ما رسیده، افضل آن‌ها سیده جلیله معظمه، فاطمه بنت امام موسی علیه السّلام معروف به حضرت معصومه است". [2]
اما شیخ محمدتقی تستری در "قاموسی الرجال" فضیلت وی را نه‌تنها در بین دختران، بلکه پسران حضرت غیر از امام رضا علیه السّلام بی‌نظیر می‌داند و می‌نویسد: "در میان فرزندان امام کاظم علیه السّلام باآن‌همه کثرتشان، بعد از امام رضا علیه السّلام کسی هم‌شأن حضرت معصومه سلام‌الله علیها نیست[3]. "
بی‌گمان این نحوه اظهارنظرها و نگرش به شخصیت فاطمه دختر موسی بن جعفر علیه السّلام بر برداشت‌هایی استوار است که از متن روایات وارده از ائمه به‌دست‌آمده است. روایاتی که مقام‌هایی را برای فاطمه معصومه سلام‌الله علیها برشمرده‌اند مقامی که نظیر آن را برای دیگر برادران و خواهران وی ذکر نکرده‌اند و به‌این‌ترتیب نام فاطمه معصومه سلام‌الله علیها را در شمار زنان برتر جهان قرار داده‌اند. حال به‌طور اختصار به بررسی بعضی از خصوصیاتی که آن حضرت را از دیگر امام زادگان جدا می‌کند می‌پردازیم.
1- شرافت خانوادگی:
تأثیر شخصیت پدر و مادر در روح و جسم فرزندان را نمی‌توان انکار کرد. این تأثیرپذیری در وجود فاطمه معصومه سلام‌الله علیها از برجستگی خاصی برخوردار است. او از هر دو طرف (پدر و مادر) فضایلی را به ارث برد که تنها برادرش علی بن موسی‌الرضا علیه السّلام آن‌ها را به‌صورت کامل در خود جمع کرده بود و به نظر می‌رسد بتوان سر برتری شخصیت والای فاطمه معصومه سلام‌الله علیها بر دیگر فرزندان حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام را در همین نکته یافت که فاطمه معصومه سلام‌الله علیها مانند برادرش از هر دو طرف پاکیزه‌ترین خصال و ویژگی‌ها را به ارث برد باوجود بانوان دیگری در خاندان امام کاظم علیه السّلام گویی "نجمه" ستاره پرنور بانوان امام کاظم است که به‌سان پرفروغ‌ترین ستاره‌ها می‌درخشد و به‌راستی‌که تمام فروغش را به دو پاکیزه‌گوهرش، علی بن موسی‌الرضا علیه السّلام و فاطمه معصومه سلام‌الله علیها منتقل کرد. [4]
مطالعه سیره ائمه گواهی می‌دهد که طهارت و پاکی مادر شرط اساسی برای گزینش مادران امامان بوده است و سعادتی که نصیب فاطمه معصومه سلام‌الله علیها شده این بود که مادرش، مادر امام رضا علیه السّلام نیز بود. لذا از هر آلودگی در هراندازه‌اش به دور ماند[5].
2- شفاعت گسترده:
بالاترین جایگاه شفاعت از آن رسول گرامی اسلام است، [6] اما دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم شفاعت گسترده‌ای دارند که بسیار وسیع و جهان‌شمول است و می‌تواند همه اهالی محشر را فراگیرد: 1- خاتون محشر، صدیقه اطهر، حضرت زهرا سلام‌الله علیها 2- شفیعه روز جزا حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله علیها
در مورد شفاعت گسترده حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها طبق احادیث منقول از اهل سنت و شیعه هیچ شکی نیست؛ اما در مورد حضرت معصومه سلام‌الله علیها از جهت گستردگی شفاعت، هیچ‌کس حداقل هیچ بانویی به شفیعه محشر معصومه نمی‌رسد که امام جعفر صادق علیه السّلام در این رابطه می‌فرماید: تدخل بشفاعتها شیعتنا الجنه باجمعهم" با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت می‌شوند. [7]
3- ویژگی‌های دیگر:
مثل عصمت، محدثه بودن، ورود زیارت‌نامه مخصوص و . . . باعث شده که حضرت معصومه سلام‌الله علیها از دیگر امام زادگان و برادران و خواهران پیشی گیرد. [8] و همچون ستاره‌ای درخشان در این آسمان بدرخشد و صاحب شأن و مقام خاصی بشود همان‌طوری که امام رضا علیه السّلام در فقره‌ای از زیارت‌نامه آن حضرت می‌فرماید: فان لک عند الله شانا من الشان[9] یعنی تو در محضر الهی شأن و منزلت وصف‌ناپذیری داری که بر خاک‌نشینان این عالم قابل‌تصور نیست و تنها خدا و پیامبر و اوصیاء طاهرینش بر آن واقف‌اند.
4- ویژگی و امتیاز منحصربه‌فرد:
دیگر اینکه زیارت آن حضرت است که ثواب آن پاداش و جایزه بزرگی دارد : متن دقیق روایات استحباب زیارت و پاداش آن برای استفاده بیشتر مخاطبین ذکر می‌گردد : حضرت معصومه تنها امام‌زاده‌ای است که امامان معصوم به زیارت آن حضرت تأکید کرده و پاداش زیارت آن حضرت را معادل با بهشت دانسته‌اند: بَلْدَةُ قُمَّ وَ سَتُدْفَنُ فِیهَا امْرَأَةٌ مِنْ أَوْلَادِی تُسَمَّى فَاطِمَةَ فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ قَالَ الرَّاوِی وَ کَانَ هَذَا الْکَلَامُ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ یُولَدَ الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ[10] امام صادق (ع) قبل از تولد امام کاظم (ع) ضمن تبیین جایگاه قم و قداست آن به جهت دفن فاطمه معصومه درآن؛ پاداش زیارت این با نو را ورود به بهشت معرفی کرد
1-«عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنْ زِیَارَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع بِقُمَّ فَقَالَ مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ» سعد اشعری که از بزرگان قم بوده است واز علمای بزرگ وصاحب نام که از اصحاب بزرگوار ائمه است از امام رضا (ع) درباره زیارت قبر فاطمه معصومه در قم سئال نمود امام فرمود پاداش آن بهشت است.
2-«عَنِ ابْنِ الرِّضَا ع قَالَ مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِی بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ[11]» امام جواد (ع) فرمود هرکس قبر عمه‌ام را در قم زیارت کند پادش او بهشت است؛ زیارت بامعرفت و با حفظ جوانب و لوازم زیارت و شروط مخصوص آن مانند دیگر زیارات که اجتناب از محرمات و مراقبت از واجبات و رعایت حقوق الناس از مهم‌ترین شرایط قبولی زیارت و حفظ ثواب آن است.
5- موقعیتی وبرتری جایگاه شهر مقدس قم
موقعیتی وبرتری جایگاه شهر مقدس قم و قداست و برکات آن از وجود حضرت معصومه (س) است؛ یکی از برکات حضور حضرت معصومه در ایران و قرار گرفتن قبر شریفش در قم حوزه سترگ قم است که در سایه این بانوی کریمه صدها دانشمند و عالم بزرگ تربیت‌یافته و در تولید علوم الهی و گسترش آن کوشیده‌اند؛ اهل قم باید قدرشناسی کنند از حرم این بانوی بزرگ که نام آن‌ها به جهت قبر این بانو در معراج نبوی گفته‌شده است و آیاتی از قرآن درشان این شهر مقدس توسط امام معصوم تفسیر شده است؛
الف- «وَ رَوَى بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جَالِساً إِذْ قَرَأَ هَذِهِ الْآیَةَ فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولًا فَقُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاکَ مَنْ هَؤُلَاءِ فَقَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ هُمْ وَ اللَّهِ أَهْلُ قُمَّ»
ب- شهر قم به جهت وجود قبر فاطمه معصومه (س) حرم همه اهل بیت است: «وَ رُوِیَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ أَنَّهُمْ دَخَلُوا عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ فَقَالَ مَرْحَباً بِإِخْوَانِنَا مِنْ أَهْلِ قُمَّ فَقَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ فَأَعَادَ الْکَلَامَ قَالُوا ذَلِکَ مِرَاراً وَ أَجَابَهُمْ بِمِثْلِ مَا أَجَابَ بِهِ أَوَّلًا فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ وَ إِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَةُ وَ إِنَّ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ وَ إِنَّ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةُ قُمَّ وَ سَتُدْفَنُ فِیهَا امْرَأَةٌ مِنْ أَوْلَادِی تُسَمَّى فَاطِمَةَ فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ قَالَ الرَّاوِی وَ کَانَ هَذَا الْکَلَامُ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ یُولَدَ الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ»[12] جمعی از اهل ری که از شیعیان بودند درمحضر امام صادق مشرف بودند وخود را معرفی کردند که ما از اهل ری هستیم، امام شروع کرد از تمجید اهل قم وبه آفرین گفتن به آنان وذکر ویژگی‌های آن و آنرا حرم اهل بیت شمرد وعلت آنرا قبر شریف حضرت معصومه معرفی کرد؛ اهل قم باید بدانند که امام صادق (ع) قرنها پیش به آنان آفرین گفته وتشویقشان کرده است؛ باید این رتبه استثنائی را قدر دانست؛ علما وطلاب ودانشجویان اولین مخاطب این تشویق هستند؛ باید پیام امام را که قرنها پیش داده است درک کنند ومصداق تشویق باشند؛ ودر ترویج وتبلیغ پیام اهل بیت در جهان ونجات مردم دنیا از تاریکی وجهل بکوشند؛ پیام مهم امام این است وتشویق آن حضرت جهت دارد؛ تشویق به تلاش است؛ مردم قم نیز باید این پیام را با جان ودل درک کرده اولا : قدر قبر نورانی وحرم شریف و علما ومراجع وحوزه را بدانند؛ شئونات اسلامی را در آن بیش از همه رعایت کنند والگوی عملی عفاف وحجاب وعفت و عمل به واجبات وپای بندی سرسخت به نماز باشند؛ کسبه و بازاریان قم الگوی کاسبان باشند؛ صنعتگران متدین باشند و الگو باشند وعامل احکام دین باشند؛ و در هنگام نمازها و اذان محل کسب خودرا لا اقل در اطراف حرم تعطیل ودر نماز جماعت حرم به احترام حرم آن حضرت واز باب قدر شناسی شرکت نمایند؛
ج- «لولا القمیین لضاع الدین» اگر اهل قم نبودند و زحمات طاقت فرسا و وسیع آنان در راه نشر علوم و فرهنگ اهل بیت نبود؛ دین خدا از بین می رفت؛ این روایت درباره هیچ گروه جمعیتی دیده نشده است؛ منظور از اهل قم علما وبزرگان ومحدثین ومردم متدین قم هستند؛ که علما با قلم وبیان وعمل ومردم وتجار وبازاریان وکسبه با عمل واطاعت از فرامین شریعت دین را زنده داشته اند. بدون شک وتردید همه اینها از برکات وامتیازات وجود با برکت حضرت معصومه (س) هست.
6- کرامات حضرت معصومه (س)
ویژگی مهم دیگر حضرت معصومه این است که کراماتی که از آن حضرت وقبر شریفش به همه مسلمانان وعلاقه مندان اهل‌بیت واهل علم ومراجع عظام رسیده که بی مانند است که همه اهل دل آشنا هستند وهمه مردم این نورانیت را با جان ودل احساس کرده اند؛ معروف است ملا صدرای بزرگ که در کهک قم در تبعید به سر می برد در نوشتن اسفار وقتی با مشکلات وغوامض فلسفی گیر می کرد با استعانت از معنویت ونورانیت حرم کریمه اهل بیت این مشکلات علمی را حل می کرد؛ همه مراجع خاطراتی شبیه آن را دارند؛ همه طلبه ها ودانشجویان از این خاطرات زیاد دارند که اگر نوشته شود بی تردید به دهها مجلد می رسد.
منابع
[1]. صدوق، عیون الاخبار، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ج 1، ص 14؛ شیخ مفید، الارشاد، دارالمفید، ج 2، ص 244.
[2]. شیخ عباس قمی، منتهی الامال، انتشارات هجرت، ج 2، ص 273.
[3]. ر.ک: مجله کوثر، شماره 33، شخصیت حضرت معصومه.
[4]. کلینی، اصول کافی، چاپ مکتبة الصدوق، تهران، ج 1، ص 477.
[5]. طبرسی، اعلام الوری، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ص 302.
[6]. سوره بقره، آیه 256.
[7]. سفینة البحار، شیخ عباس قمی، کتابخانه سنائی، تهران، ج 2، ص 376.
[8]. طبق حدیثی از امام رضا ـ علیه السّلام ـ لقب حضرت به حضرت فاطمه دادند و این دلالت بر عصمت و پاکی آن حضرت دارد. طبق نقل علامه امینی در الغدیر، حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ ناقل حدیث از اجداد خود بوده است از این روی به وی محدثه می گویند. علامه امینی، الغدیر، ج 1، ص 196
[9]. علامه مجلسی، بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، ج 102، ص 266.
[10]. بحارالأنوار ج : 57 ص : 217
[11]. شیخ حر وسائل الشیعه، ج 14، ص 576
[12]. بحارالأنوار ج : 57 ص : 217
