مواظب چشم های کودکان خود باشید

تنبلی چشم، بیماری نهفته و خطرناک کودکان
 

صدای گریه ای به گوش می رسد، کودکی قدم به این دنیا گذاشته است؛ پدر، مادر و اطرافیان می خندند، یکی می گوید چه چشم های قشنگی دارد درست مثل دو دریچه شفاف برای دیدن روزهای آینده... و دیگران جمله ی او را تایید می کنند. چند سال می گذرد، کودک رفته رفته بزرگ می شود. اما نه پدر، مادر و نه دیگران هرگز متوجه نمی شوند که او مبتلا به تنبلی چشم است. بیماری آرام آرام در چشم های زیبای کودک رخنه کرده است و بینایی او را تحت تاثیر قرار داده است. هنگامی که این چشم های بیگناه به انتظار بهبود به پزشکانی دوخته می شود که شاید دیگر دیر شده باشد. پدر و مادر ناگهان به خود می آیند و آرزو می کنند که ای کاش زمان دوباره به عقب باز می گشت تا این بار آگاهانه تر از گذشته به سلامت فرزند خویش اهمیت می دادند. برای انجام بسیاری از کارها فردا دیر است و از همین امروز باید به فکر چاره بود. تنبلی چشم به عنوان یک بیماری نهفته در چشم باید از ابتدای زندگی طفل مورد توجه قرار گیرد. چشمان بعضی از کودکان با آنکه سالم و طبیعی به نظر می رسند اما ممکن است سلامتی و دید کافی نداشته باشند.
تنبلی چشم(Amblyopia) عبارت است از دید کم در یک چشم یا هر دو چشم که با اختلالات عضوی و بیماری های ساختمانی چشم همراه نیست. هنگامی که بینایی یکی از چشم ها خوب باشد و دیگری خوب نباشد، چشمی که بینایی ضعیف تری دارد، چشم تنبل خوانده می شود و معمولاً فقط یکی از چشم ها دچار تنبلی می شود.
مدیر گروه چشم پزشکی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفتگو با خبرنگار زندگی سالم با بیان این که تنبلی چشم به دلایل مختلفی همچون عیوب انکساری، انحراف چشم و مشکلات ارگانیک مانند آب مروارید مادرزادی ایجاد می شود گفت: در صورت توجه و شناسایی زودهنگام، این بیماری قابل درمان است.
دکتر حسن رزمجو افزود: زمان در درمان تنبلی چشم بسیار با اهمیت است و طبق تحقیقات صورت گرفته تا سنین پایین معمولاً قبل از پنج سالگی که معمولاً تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری است اگر عیب برطرف شود دید طبیعی می شود و سلول های بینایی توان عملی خود را به دست آورده و ده دهم دید پیدا می کند. وی ادامه داد: تنبلی چشم خود یک بیماری نیست بلکه زاییده بیماری های چشم است که در صورت درمان نشدن به موقع می تواند باعث کاهش بینایی تا آخر عمر شود. تشخیص تنبلی چشم توسط پزشک در صورت توجه به آن آسان است، به همین علت همه تلاش های چشم پزشکان برای تشخیص به موقع و درمان مناسب آن است.
دکتر رزمجو شیوع تنبلی چشم در افراد را از هر (100)نفر، سه تا چهار نفر اعلام کرد و اظهار داشت: بهترین زمان اصلاح تنبلی چشم، اوایل کودکی و دوران شیرخوارگی است. نوزاد متولد شده توانایی دیدن را دارد ولی با استفاده از چشم ها، سیستم بینایی در سال های اولیه زندگی تکامل می یابد که اگر در این سال ها به دلایلی همچون عیوب انکساری، انحراف چشم و کدورت های عدسی یا قرینه، چشم دید خوبی نداشته باشد به تدریج توانایی بینایی کاهش می یابد؛ پس از دهه ی اول زندگی رشد سیستم بینایی کامل و معمولاً غیرقابل تغییر می شود. بنابراین تنبلی چشم باید در دوران کودکی هرچه زودتر تشخیص داده و درمان شود.
سازمان بهداشت جهانی برای مراقبت از چشم کودک به والدین توصیه کرده است در صورت مشاهده هر نوع اختلال بینایی، ظاهر غیرطبیعی چشم مانند مردمک سفید، قرمزی چشم و حوادث چشمی، کودک را نزد بینایی سنج یا چشم پزشک ببرند.
رشد و تکامل مرکز بینایی در مغز، از دوران جنینی تا حدود ده سالگی ادامه دارد. اما حداکثر سرعت رشد آن تا سه سالگی است. نتیجه تکامل دستگاه بینایی در این دوران، دید واضح و کامل است و در این مدت به ویژه در سه سال اول زندگی هر عملی که باعث اشکال دید در یک یا هر دو چشم شود، رشد و تکامل دستگاه بینایی را متوقف و در نتیجه باعث کاهش میزان بینایی کودک می شود، به این مفهوم که امکان دارد چشم به ظاهر سالم، بینایی طبیعی نداشته باشد.

علائم تنبلی چشم
 

مدیر گروه چشم پزشکی و رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: تنبلی چشم نوعی کاهش بینایی است که در آن نمی توان در چشم یا در راه های عصبی بینایی هیچگونه عیب ارگانیک (ساختمانی) واضحی برای آن یافت و در واقع از مواردی است که نه بیمار چیزی می بیند و نه دکتر در چشم بیمار چیزی می بیند.
دکتر رزمجو افزود:از نظر بالینی زمانی تشخیص آمبلیوپی (تنبلی چشم) مسجل می شود که حتی با بهترین تصحیح انکساری نیز نتوان دید بیمار را افزایش داد و در روی تابلوی استلن دست کم دو ردیف اختلالات دید وجود داشته باشد. در این جا می توان گفت چشمی که دید کمتری دارد دچار تنبلی چشم است با شرط این که در ته چشم نیز نتوان هیچگونه ضایعه ارگانیکی یافت.
وی ادامه داد: در سنینی که کودک قادر به بیان مشکلات خود است، از ضعف بینایی، خستگی چشم و یا سردرد ممکن است شکایتی داشته باشد اما در بیشتر موارد کودک شکایتی ندارد و ممکن است علایم بیماری های مسبب تنبلی چشم، نظیر انحراف چشم و کدورت های مسیر بینایی مثل آب مروارید و کدورت قرنیه منجر به تشخیص شوند ولی زمانی که تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری است، تشخیص آن مشکل است زیرا کودکان به راحتی توسط چشم دیگر می بینند و کمبود دید در چشم بیمار را جبران می کنند. به همین دلیل والدین و معلمان باید به وضوح دید کودکان، توجه ویژه ای داشته باشند.
دکتر رزمجو غربالگری یا بیماریابی چشم را برای تمام بچه ها از نوزادی تا سال های آغاز دبستان توصیه کرد و اظهار داشت: معاینه در نوزادان نارس یا کم وزن و نوزادانی که هنگام زایمان صدماتی به آن ها وارد شده همچنین بیمارانی که عوارض مغزی عصبی، تاخیر رشد عصبی دارند و بیمارانی که خویشاوندان همخون آن ها دچار تنبلی چشم یا لوچی است را در صد در صد ضروری دانست و از والدین خواست برای ارزیابی چشم این کودکان به متخصص چشم مراجعه کنند.
وی سنجش بینایی در کودکان را مشکل دانست و گفت چشم پزشکان با مشاهده نحوه دنبال کردن اشیاء توسط هریک از چشم های کودک، در حالی که چشم دیگر وی بسته است می توانند شدت بینایی را تخمین بزنند. در سن سه تا چهار سالگی معمولاً می توان بینایی را به درستی و با کمک تابلوهای دیواری سنجید. گرچه تجربه و مهارت کافی پزشک برای تشخیص تنبلی در این موارد هم لازم است.
بینایی ضعیف در یکی از چشم ها همواره دال بر وجود تنبلی چشم نیست و باید معاینه دقیق صورت گیرد تا وجود احتمالی بیماری هایی مثل التهابات درون چشمی، تومورها و ... که ممکن است در صورت درمان نشدن باعث کاهش بینایی همیشگی شود مشخص شود.

عوامل ایجاد کننده تنبلی چشم
 

تنبلی چشم ناشی از هرگونه علتی باشد، استفاده از چشم و رشد بینایی را تحت تاثیر قرار می دهد.
دکتر رزمجو ضعف بینایی (عیوب انکساری)، انحراف چشم(استرابیسم) کدورت در محیط های شفاف چشمی را سه علت عمده تنبلی چشم بیان کرد و به شرح آن ها پرداخت.
1- عیوب انکساری: تنبلی چشم در اثر این عیب هنگامی اتفاق می افتد که تصویر ایجاد شده از یک چشم یا هر دو چشم غیرواضح باشد، علت آن است که یک چشم بیشتر از دیگری و یا هر دو چشم دارای
عیب انکساری نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم است. معمولاً تصاویر چشم تار، حذف و آن چشم به مرور تنبل می شود. کودکان کم سن و سال با مشاهده و درک اشیاء نزدیک، بیش از اشیاء دور سرو کار دارند. اگر یک چشم نزدیک بین و دیگری دوربین باشد، کودک چشم نزدیک بین را برای بینایی ترجیح می دهد، بنابراین چشم دوربین مورد استفاده قرار می گیرد و تنبلی پیدا می کند، این نوع اختلال اصطلاحاً آنیزومتروپی نام دارد و ممکن است باعث تنبلی هر دو چشم شود. تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری (نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم) از لحاظ تشخیصی مشکل ترین نوع تنبلی چشم است زیرا به سنجش دقیق بینایی نیاز دارد و اصلاح آن معمولاً با عینک یا لنزهای تماسی امکان پذیر است.
2-انحراف چشم: در این حالت معمولاً چشم منحرف یا حذف می شود و کودک فقط از چشم سالم استفاده می کند که این سبب تنبلی چشم منحرف می شود.انحراف چشم یا لوچی باعث دو بینی می شود.و در نتیجه تصویر واضحی روی شبکیه چشم تشکیل نمی شود و مغز به تدریج برای حذف دوربینی، تصویر شکل گرفته از چشم منحرف را حذف کرده و تنبلی چشم ایجاد می شود. تقریباً (40)درصد بیماران مبتلا به انحراف و لوچی مبتلا به تنبلی چشم هستند.
3- اشکالات مادرزادی در ساختمان چشم مانند آب مروارید، افتادگی پلک و کدورت قرنیه: اجسام باید از قرنیه سوراخ مردمک، عدسی و محیط ژله مانند جلوی شبکیه عبور کنند اما با داشتن کدورت در این محیط، این امواج به طور کامل به شبکیه نخواهد رسید. به طور مثال محرومیت از تصویر می تواند بر اثر آب مروارید مادرزادی پر، پایین افتادگی مادرزادی پلک، فقدان عدسی یا لک قرنیه چشم ها باشد که شیرخوارانی که از ابتدا دچار این عارضه هستند در معرض خطرات بیشتری واقع هستند. غالباً این حالت شدیدترین نوع تنبلی چشم است.

پیشگیری از تنبلی چشم
 

هرچند تنبلی چشم موضوع چندان پیچیده ای نیست ولی چون در سنی به سراغ کودک می آید که او قادر به بیان کامل وضع بینایی خود نیست در بسیاری از مواقع تا مدت ها آشکار نمی شود. تشخیص سریع و هرچه زودتر تنها راه پیشگیری از تنبلی چشم است چون تشخیص وقتی مؤثر واقع می شود که زمانی برای درمان وجود داشته باشد. چشم همه ی کودکان باید دست کم سه بار قبل از دبستان و در زمان های مختلف معاینه شود.

درمان تنبلی چشم
 

تنبلی چشم با معاینه ساده و چند دقیقه ای چشم کودکان قابل تشخیص و درمان است. عقل سلیم حکم می کند که پیش از ایجاد پیامدهای ناگوار به فکر درمان باشیم، چشم های کودکان می توانند آینده را زیباتر ببینند حیف است که با یک سهل انگاری بزرگ آن ها را از چنین حقی محروم کنیم.
مدیر گروه چشم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درمان تنبلی چشم را مدت زمان سپری شده از ایجاد تنبلی چشم و سن کودک در زمان شروع درمان عنوان کرد و گفت: هرچه از شروع تنبلی چشم در کودک بگذرد به همین میزان درمان نیز سخت تر است و همکاری والدین در زمینه انجام دادن صحیح و سریع مراحل درمان بسیار مهم و ضروری است زیرا مدت درمان ممکن است چندین سال طول بکشد که در این صورت والدین کودک باید پشتکار و حوصله لازم را داشته باشند.
دکتر رزمجو تصحیح عیوب انکساری، بستن چشم سالم و جراحی در هنگام داشتن عیوب ساختمانی در چشم را از راه های درمان تنبلی چشم دانست و تصریح کرد: درمان تنبلی چشم معمولاً به صورت بستن چشم سالم و وادار کردن مغز به دیدن با چشم تنبل است که این بهترین روش درمانی است. این درمان ممکن است هفته ها، ماه ها طول بکشد که البته چشم سالم باید به تناوب باز شود. در مواردی که تنبلی چشم از عیوب انکساری است، بستن چشم و تصحیح این عیوب باید با هم انجام شود زیرا اگر عیب انکساری تصحیح نشود درمان تنبلی چشم با بستن اصولاً خوب جواب نمی دهد.
وی افزود: به ازای سن کودک، یک هفته مجاز به بستن چشم سالم است. یعنی کودک یکساله باید در یکسال حداکثر یک هفته چشمش بسته شود. زیرا اگر بیش از حد یک چشم سالم بسته شود، چشم سالم نیز تنبل می شود. پس طول دوره درمان با بستن چشم یک هفته به ازای هر سال سن محاسبه می شود و در طول درمان، معاینه چشم با فواصل مشخص (هر سه ماه یک بار) کنترل شود تا تنبلی مورد ارزیابی گیرد و چشم سالم هم معاینه، تا دچار تنبلی نشود.
دکتر رزمجو ادامه داد: بستن چشم باید دقیق و در کوتاه ترین زمان شروع به صورت بستن چند ساعت در روز انجام شود و آنقدر ادامه پیدا کند تا تنبلی دید برطرف و دید طبیعی شود و بعد از آن هم بیمار مرتب باید تحت نظر باشد چون ممکن است دوباره چشم تنبل شود. وی درمان تنبلی چشم ناشی از انحراف لوچی را قبل از اقدام به جراحی بیان کرد و گفت: پس از تساوی دید دو چشم، چشم منحرف باید جراحی شود.
دکتر رزمجو در ادامه به درمان تنبلی چشم ناشی از بیماری های مادرزادی یا دیگر عیوب ساختمانی چشم اشاره کرد و گفت: بیماری های مادرزادی یا عیوب ساختمانی چشم باید در اسرع وقت جراحی شوند (حداکثر قبل از سه ماهگی در نوزدان) و اگر به علل دیگر به وجود آمده باشند تا قبل از پنج سالگی امکان پذیر است و پس از آن درمان معمولاً نتیجه خوبی ندارد زیرا هرچه دیرتر چشم جراحی شود، تنبلی دید پیشرفت می کند که البته باعث کاهش شدید بینایی می شود و باعث نابینایی می شود. وی افزود بیماری آب مرواریدی که مانع دید شده باشد نیاز به عمل جراحی دارد همچنین باعث پایین افتادگی پلک اگر یک طرفه باشد باعث تنبلی چشم می شود که باید در اسرع وقت جراحی شود ولی اگر دو طرفه باشد چشم دچار تنبلی نمی شود و در حال آمبلیویی بعد از عمل جراحی نیز باید بدون وقفه تا بهبود دید طبیعی ادامه یابد.
دکتر رزمجو یکی از راه های درمان تنبلی را وقتی کودک همکاری لازم برای بستن چشم نمی کند، استفاده از قطره آتروپین بیان کرد و گفت: اگر تنبلی چشم ضعیف باشد مشکل از این طریق حل می شود و در غیر این صورت باید چشم سالم به طور کامل بسته شود و در درمان با این قطره، هر هفته دو بار از این قطره استفاده می شود تا بینایی چشم سالم تار شود و کودک را مجبور به دیدن از طریق چشم تنبل کند.
مدیر گروه چشم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در پایان گفتگو صحیح درمان شدن تنبلی چشم را مهم دانست و گفت: تشخیص و درمان باید صحیح انجام شود و باید پزشکان تجربه کافی داشته باشند.
تنبلی چشم نوعی اختلال بینایی است که در دنیا بیش از (120)میلیون نفر و در ایران بیش از یک میلیون نفر به آن مبتلا هستند. این بیماری از سال ها پیش در میان کودکان وجود داشت اما به دلیل آگاهی نداشتن مردم چندان به آن اهمیت داده نمی شود و در حال حاضر تبدیل به یک معضل بزرگ چشمی به ویژه در مناطق محروم کشور شده است.
به عقیده کارشناسان افت تحصیلی ناشی از کاهش دقت و تمرکز در کودکان مبتلا به تنبلی چشم از جمله مهمترین پیامدهای بی توجهی خانواده ها به مشکلات بینایی کودکان است به همین دلیل والدین و مربیان باید به وضع دید کودکان توجه ویژه ای داشته باشند (همه ی ما در مقابل دیدن کودکان مسئولیم شما چه کاری کرده اید؟)
- در هر پنج ثانیه و در هر دقیقه یک کودکان نابینا می شود.
- (60)درصد نابینایان قابل درمان هستند.
- گسترش نابینایی در جوامع در حال توسعه مثل ایران به (600)نفر در یک میلیون نفر می رسد.
منبع:زندگی سالم شماره 28