سرانجام یاران عقاد

سرویس فرهنگ و هنر مشرق- 40 سال، کم نیست. یک عمر است. خیلی از بازیگران این فیلم که در زمان بازی در آن، میانسال بودند، در گذشته‌اند و آنها که مانده‌اند آن قدر سن‌شان بالاست که دیگر بازی نمی‌کنند. علاوه بر بازیگران نسخه‌ی انگلیسی که ما آن را دیده‌ایم. نگاهی هم به بازیگران نسخه‌ی عربی داشته‌ایم و همین طور دوبلورهایی که این فیلم را برایمان ایرانیزه و مانگار کرده‌اند.

بلال

در چه سنی بازی کرد؟ 42 سالگی

چه موقعیتی داشت؟ اذان گویی این بازیگر سیه چرده برفراز کعبه، نمای پایانی فیلم است. سکا که متولد سنگال بود در انگلیس بازی می‌کرد و در حدود 20 سال سابقه‌اش، سابقه بازی در 30 فیلم را بر عهده داشت.

الان کجاست؟ 10 سال پیش بر اثر سرطان ریه در 73 سالگی درگذشت. او تا سال 1372 به بازیگری مشغول بود.

بازیگر هم نقش در نسخه عربی: علی احمد سالم از لیبی بر عهده داشت که هنوز زنده است.

دوبلور: ناصر طهماسب که آن موقع دوبلوری جوان بود. نقش بلال را دوبله کرد. برادر ایرج طهماسب که حالا 77 ساله است و بیشتر برای مستندها، صداپیشگی می‌کند. در 37 سالگی این کار را دوبله کرد. او در سریال مرگ تدریجی یک رویا و فیلم‌های من مادر هستم و راه دوم هم بازی کرده است. صدای او روی کاراکتر یوگی از صداهای ماندگار اوست.

شخصیت تاریخی بلال: موذن و خزانه دار پیامبر،‌3سال از پیامبر کوچک‌تر بود. اصالتاً سودانی بود و با وجود فشار امیه به خلف، مالکش، مسلمان شد و در جنگ بدر هم او را کشت. بلال در همه جنگ‌های زمان پیامبر حاضر بود. بعد از رحلت پیامبر، اذان نگفت و به شام رفت و در سال 21 هجری قمری درگذشت. آرامگاهش در باب الصغیر دمشق است.

هند

ایرنه پاپاس

در چه سنی بازی کرد؟ پنجاه سالگی

چه موقعیتی داشت؟ همسر ابوسفیان که یک تنه بار حضور زنان را در فیلم بر دوش می‌کشید. این بازیگر یونانی الاصل در زمان کار در این فیلم، حدود 26 سال سابقه کار داشت و در حدود 40 فیلم مثل زوربای یونانی و توپ‌های ناوارون بازی کرده بود.

الان کجاست؟ الان نود ساله و زنده است. پاپاس تا 13 سال پیش هم بازی می‌کرد اما به علت کهولت سن، بازی را کنار گذاشته است.

بازیگر هم نقش در نسخه‌ی عربی: منی واصف سوری نقش هند را بازی می‌کرد که آن موقع، سی و پنج ساله بود. او دو سال پیش برای حضور در جشنواره مقاومت به ایران آمد. واصف، معاون دبیر کل اتحادیه‌ی بازیگران سوریه و سفیر افتخاری این کشور در سازمان ملل بوده است.

دوبلور: رفعت هاشم‌پور، دبلور نقش هند بود که خشم و نفرت او را به خوبی در ذهنمان حک کرد. او که الان هشتاد و پنج ساله است. صدا پیشه‌ی پاپاس در زوریای یونانی و توپ‌های ناوارون هم بوده است. صدای این دوبلور اردبیلی الاصل روی اسکارلت اوهارا در بربادرفته، این شخصیت را هم برایمان ماندگار کرده است.

شخصیت تاریخی هند: دختر عتبه بن ربیعه، همسر ابوسفیان و مادر معاویه، در جنگ بدر، پدر و برادرش کشته شدند و او از وحشی، غلام جبیر بن مطعم خواست پیامبر، حضرت علی یا حمزه را بکشد. هنر در زمان فتح مکه مسلمان شد و در سال 14 هجری درگذشت.

ابوسفیان

مایکل آنسارا

در چه سنی بازی کرد؟ پنجاه و پنج سالگی

چه موقعیتی داشت؟ دشمن منطقی پیامبر و بزرگ مکه، در واقع عقاد با پرداختن نقش دشمن پیامبر و نشان دادن توانایی‌های او می‌خواست عظمت پیامبری را که نمی‌توانست، تصویری از او به ما نشان بدهد، نشانمان بدهد. آنسارا با سابقه‌ی 33 سال بازیگری و بازی در حدود 80 فیلم،‌ ابوسفیان شد.

الان کجاست؟ آنسارا دو سال پیش در نود و یک سالگی درگذشت. این بازیگر سوری تبار آمریکا در بیشتر از 120 فیلم بازی کرد.

بازیگر هم نقش در نسخه عربی: حمدی عیث مصری که 10 سال پیش درگذشت. او برادر عبدالله، بازیگر نقش حمزه بود.

دوبلور: نصرالله مدقالچی تبریزی الاصل با صدای خاصش،‌ هم زیرکی و هم حیرت ابوسفیان را نشانمان داد. مدقالچی هفتاد و دو ساله دوبلور پرنس جان در کارتون رابین هور بود و دوبله‌ی آنتونی هاپکینز را هم معمولا او بر عهده داشت.

شخصیت تاریخی ابوسفیان: رئیس مکه و بزرگ قریش در زمان حکومت اسلامی پیامبر، اسم اصلی‌اش صخر بن حرب بود و فرماندهی جنگ‌های احد و خندق را برعهده داشت. در سال هشتم هجری، وقتی مسلمانان مکه را فتح کردند، مسلمان شد. پسرانش معاویه و یزید در دستگاه خلفا، مقام پیدا کردند و حاکم شام شدند. ابوسفیان در هشتاد و هشت سالگی در مدینه درگذشت و در بقیع به خاک سپرده شد.

خالد

مایکل فارست

در چه سنی بازی کرد؟ چهل و هفت سالگی

چه موقعیتی داشت؟ نقش عامل شکست مسلمانان در جنگ احد را که بعداً مسلمان شد. فارست آمریکایی بازی کرد. فارست با سابقه‌ی 20 سال بازیگری، خالد شد. البته او بیشتر دوبلور کارتون بود تا بازیگر.

الان کجاست؟ او الان در هشتاد و هفت سالگی، سر حال و روپاست و سایتی اختصاصی دارد. همین امسال هم در دو فیلم بازی کرده است. بازیگر هم نقش در نسخه‌ی عربی: محمود سعید، بازیگر فلسطینی که دو سال پیش درگذشت.

دوبلور: ناصر ممدوح، دوبلور و بازیگر سریال داستان شب و مجری مسابقه‌101 به جای او حرف زده است.

شخصیت تاریخی خالد: یکی از پیچیده‌ترین شخصیت‌های تاریخی صدر اسلام. او 26 سال قبل از مبعث در مکه به دنیا آمد. پدرش ولید بن مغیره از دشمنان پیامبر بود. خود او هم تا قبل از فتح مکه، نقش مهمی در جنگ علیه مسلمانان داشت. بعد از اسلام آوردن، نقش مهمی در جنگ موته داشت. رفتارهای قوم گرایانه او مورد نکوهش پیامبر بود با این حال بعد از ارتحال پیامبر، نقش اساسی در فتوحات شما و عراق داشت. سرانجام در سال 21 هجری قمری در حمص سوریه درگذشت.

زید

دیمین تامس

در چه سنی بازی کرد؟ سی و پنج سالگی

چه موقعیتی داشت؟ نقش پسرخوانده‌ی پیامبر را این بازیگر انگلیسی که در اسماعیلیه‌ی مصر به دنیا آمده بود، بازی کرد.

الان کجاست؟ تامس هنوز زنده است. او بعداً در سریال‌هایی مثل شرلوک هلمز بازی کرد.

بازیگر هم نقش در نسخه‌ی عربی: احمد مرعی مصری که 10 سال پیش درگذشت. بازیگر نقش زید در نسخه‌ی عربی بود.

دوبلور: سعید مظفری به خوبی شور و هیجان این فدایی پیامبر را نشانمان داد. او که الان هفتاد و چهار ساله است با دوبلوری نقش ریوزو، شوهر اوشین و همین طور نقش‌های وسترن کلینت ایستوود، ماندگار شد.

شخصیت تاریخی زید: پسر خوانده‌ی پیامبر و تنها صحابه‌ی او که نامش در قرآن و آیه‌ی 37 سوره‌ی احزاب آمده است. زید، کودک بود که در جنگی اسیر شد و در بازار برده فروشان توسط حکیم بن حزام خریده شد. حکیم او را به عمه‌اش خدیجه داد و خدیجه هم او را به همسرش، پیامبر بخشید. پیامبر هم او را آزاد کرد. زید، دومین مرد مسلمان بعد از امام علی است و با حمزه، عقد اخوت بست. زید در پنجاه و پنج سالگی در جنگ موته شهید شد.

حمزه

آنتونی کوئین

در چه سنی بازی کرد؟ شصت سالگی

چه موقعیتی داشت؟ وسط هجوم کفار مکه به پیامبر و یارانشف ناگهان یکی از میان جمعیت فریاد می‌زند:«حمزه» جمعیت به سمت ورودی شهر برمی‌گردد و مردی سوار بر اسب مشکی با رویی پوشیده در قاب ظاهر می‌شود. این نمای تأثیر گذار ورود و معرفی حمزه با بازی درخشان آنتونی کوئین است. کوئین مکزیکی الاصل که با سابقه‌ی چهل ساله، حمزه شد. دو جایزه‌ی اسکار برای بازی در فیلم‌های زنده باد زاپاتا و شور زندگی گرفته بود و با بازی در لورنس عربستان و زوربای یونانی، همه را به تحسین واداشت.

الان کجاست؟ او که با بازی در 312 فیلم، رکورد چشمگیری در تاریخ بازیگری سینمای جهان داشت. 15 سال پیش در هشتاد و شش سالگی درگذشت. کوئین، دو سال بعد از بازی در نقش حمزه به ایران آمد و در فیلم کاروان‌ها بازی کرد.

بازیگر هم نقش در نسخه‌ی عربی: عبدالله غیث، بازیگر مصری، نقش حمزه را بازی کرد. این بازیگر سال 1372 شمسی در شصت و سه سالگی درگذشت.

دوبلور: منوچهر اسماعیلی، دوبلور کار کشته‌ی حمزه، آنتونی کوئین را برایمان ماندگار کرد. اسماعیلی هفتاد و هفت ساله صدایی گیرا دارد که در هزاردستان، همزمان سه نقش خان مظفر، شعبون بی‌مخ و رضا تفنگچی را گفت و بعداً دوبلور مالک اشتر شد.

شخصیت تاریخی حمزه: عموی پیامبر که چهار سال از او بزرگ‌تر بود. حمزه یکی از 10 پسر عبدالمطلب بود که در همان مکه به دین برادرزاده‌اش گروید. با پیامبر و یارانش، سه سال در تحریم شعب ابی طالب بود و نقش فعالی در جنگ بدر داشت. او در جنگ احد که هفت شوال سال سوم هجری به وقوع پیوست با پرتاب نیزه‌ی وحشی، به شهادت رسید. او در زمان شهادت، 56 سال داشت. آرامگاه حمزه در کنار شهدای جنگ احد در دامنه‌ی همین کوه در شمال مدینه تا 100 سال پیش، گنبد و بارگاه داشت اما وهابیون و آل سعود آن را تخریب کردند.

چرا بغض می‌کنم؟

همه‌ی ما می‌توانیم چندین فیلم را نام ببریم که تقریبا هر شش ماه یک بار از تلویزیون باز پخش می‌شوند؛ فیلم‌هایی که متعلق به سال‌ها قبل هستند و تقریبا هیچ بیننده‌ای ندارند. این وسط محمد رسول الله یک استنثناست. فرقی نمی‌کند مبعث باشد، 28 صفر یا 17 ربیع الاول، اگر کانال‌های تلویزیون را بگردید در این روزها حداقل یکی از شبکه‌های سراسری یا استانی دارد این فیلم را پخش می‌کند و برای خود من سخت است که از خیر دیدن آن بگذرم.شاید تا حالا 10، 15، 20 بار این فیلم را دیده‌ام و هر بار از اول تا‌ آخرش را با دقت دنبال کرده‌ام، طوری که الان سکانس‌ها و دیالوگ‌هایش را از حفظم و گاهی اوقات در جمع‌های خانوادگی(یعنی من و داییم) به گفتن دیالوگ‌های درخشان این فیلم می‌پردازیم؛ مثلا آن جا که عبدالله ابن ابی، بزرگ مدینه به دیدار خانواده‌ی ابوسفیان می‌آید و از زیاد و سخت بودند عبادت شکایت می‌کند؛ «مثل اسب عبادت می‌کنند!» یا وقتی سهیل به دیدار پیامبر(ص) و اصحابش می‌آید تا صلح‌نامه را امضا کند؛ «اینو قلم بگیر!»

 

در تمام این چندین و چند بار تماشای این فیلم که گاهی به خاطر پخش مداوم از شبکه‌ی HD پشت سر هم بوده، از وقتی فیلم شروع شده بغض گلوی من را گرفته و تا آخرش همان جا مانده و اگر موقع تماشا کسی در خانه نبوده، احتمالا وقتی حمزه روی زمین افتاده، بغض من هم شکسته. هنوز دلیل این بغض را نفهمیده‌ام و نمی‌دانم چرا وقتی عمار از بلال می‌خواهد او را شلاق بزند، بغض می‌کنم. چرا وقتی پیامبر و زید به طائف می‌روند بغض می‌کنم. چرا نگاه حمزه وقتی دارد خشت گلی را از پیامبر(ص) می‌گیرد، گلویم را فشار می‌دهد.این در حالی است که فیلم در هیچ سکانسی نمی‌خواهد از بیننده اشک بگیرد و اصلا رسالت الرساله القای غم نیست ولی چیزی در فیلم است که ناخودآگاه این غم را منتقل می‌کند. یک بار وقتی داشتیم ناهار می‌خوردیم، احسان عمادی از حرف‌های محمد بهشتی درباره‌ی این فیلم می‌گفت که خلاصه‌اش می شد این که فیلم، فیلم عادی‌ای است و تنها وجه خارق‌العاده‌اش موسیقی ان است؛ موسیقی‌ای که از لحظه‌ی اول حضور دارد و با سازهای بادی و رهی‌اش بسیاری از فضاها را می‌سازد و حالا در ذهن بیشتر ما وجود دارد؛ موسیفی‌ای که مثل خیلی از موسیقی‌های دیگر از اول برای کشیدن آرشه روی روان و اعصاب ساخته نشده اما آن قدر بکر و ناب و بدیع است که حس دیدن و در کنار پیامبر بودن را در عربستان هزار و چهارصد و خرده‌ای سال پیش به ما می‌دهد و مگر می‌شود پیامبر را دید و حداقل بغض نکرد؟ آن‌ها که مدینه رفته‌اند، می‌دانند...