چرا تغذیه با شیر مادر در سال دوم زندگی یک ضرورت است؟

1- شیر مادر هنوز منبع مهم دریافت پروتئین، چربی، کلسیم و ویتامین ها برای کودک است.
2- تا حدود 1/3 انرژی و مواد غذایی مورد نیاز او را تأمین می کند.
3- در این سن، کودک نوپا بسیار پرتحرک و فعال است، با دست زدن به همه جا و همه چیز خود را به سهولت در معرض آلودگی و در نتیجه بیماری ها قرار می دهد. مواد ایمنی بخش موجود در شیر مادر نقش حفاظتی بسیار مهمی برای کودک ایفا می کند و وی را تا حدود بسیار زیادی از ابتلاء به اسهال، عفونت دستگاه تنفسی، عفونت گوش، عفونت دستگاه ادراری و امثال آن محافظت می کند. این حفاظت در مقابل بیماری های غیر عفونی نظیر آسم، آلرژی، دیابت نوجوانی و بعضی از سرطان های دوران کودکی نیز وجود دارد.
4- نیازهای عاطفی و روانی کودک را که برای رشد و تکاملش بسیار ضروری هستند تأمین می کند.
5- نقش بسیار ارزنده ی تغذیه با شیر مادر در امر تکامل عصبی و روانی کودک که در سال اول زندگی آغاز شده بود با تداوم تغذیه با شیر مادر در سال دوم زندگی استمرار پیدا می کند.
6- اغلب کودکان در ایام بیماری، به ویژه در جریان اسهال، استفراغ و تب، کم اشتها هستند ولی معمولاً اشتهای شان نسبت به تغذیه با شیر مادر حفظ شده یا حتی بیشتر می شود. لذا این منبع مهم آب و غذا در ایام بیماری از شدت کاهش وزن آنها می کاهد و به بهبودشان کمک می کند.
7- از نظر اقتصادی چون با کاهش دفعات بیماری های مختلف همراه است، اثر قابل توجهی در بهبود شرایط اقتصادی خانواده دارد.
8- در پیشگیری از بارداری ناخواسته ی مادر هنوز هم نقش قابل توجهی ایفا می کند.

نمونه یی از برنامه ی غذایی کودک در سال دو زندگی:
 

یک کودک یک ساله حدود سی درصد انرژی، پنجاه درصد پروتئین، دو درصد آهن و 75 درصد ویتامین A مورد نیاز خود را از شیر مادر بدست می آورد. در مورد سایر ویتامین ها و املاح نیز درصدی از شیر مادر و بقیه از طریق غذایی که به کودک داده می شود تأمین می شود. البته چون تأمین مقدار مورد نیاز پاره یی از ویتامین ها و آهن از طریق تغذیه با شیر مادر و غذا مقدور نیست، لذا استفاده از قطره ی مولتی ویتامین و آهن تا پایان دو سالگی توصیه می شود.
به عنوان یک راهنمای کلی که شامل سه غذای اصلی و دو میان وعده است، برنامه ی غذایی یک کودک دو ساله به شرح زیر است:
سه وعده غذای اصلی شامل صبحانه، ناهار و شام دو میان وعده حدود ساعت ده صبح و چهار بعد از ظهر

نمونه
 

صبحانه: نان، کره، مربا، عسل، پنیر کم نمک و چای کم رنگ
ناهار: سه قاشق غذاخوری پر برنج پخته شده (پلو) + یک قاشق غذاخوری پر از حبوب (عدس، لوبیا و...) یک قاشق مرباخوری کره یا روغن+ نصف یک پرتقال متوسط.
شام: سه قاشق غذاخوری پر از برنج پخته شده (پلو)+ یک قاشق غذاخوری پر گوشت ماهی (بدون تیغ)+ یک قاشق غذاخوری پر از یک نوع سبزی با برگ سبز تیره مثل اسفناج یا گشنیز یا جعفری پخته شده.
در این نمونه برنامه ی ناهار و شام، چه مواد مغذی وجود دارد و به چه مقدار در اختیار کودک قرار می گیرد؟
در غذای ظهر (ناهار) که برنج پیشنهاد شده است، بخشی از انرژی و پروتئین مورد نیاز وعده ی ظهر کودک تأمین می شود. اگر برنج در دسترس نباشد، می توان از سیب زمینی، نان یا ماکارونی استفاده کرد.
برنج فاقد ویتامین A است و مقدار آهن آن هم بسیار ناچیز است. پروتئین سیب زمینی هم کمتر از پروتئین برنج است. بنابراین هر زمان که برنج یا سیب زمینی در وعده ی غذایی کودک قرار می گیرد حتماً باید ماده ی دیگری که سرشار از پروتئین باشد به آن اضافه شود، مانند حبوب که پروتئین برنج یا سیب زمینی را کامل می کند. بنابراین این خوراک سیب زمینی و لوبیا یا «عدس پلو» از نظر پروتئین کامل هستند. برای جذب بهتر آهن پیشنهاد می شود از ترکیب برنج و حبوب یا سیب زمینی و حبوب و نصف یک پرتقال در برنامه ی غذایی ناهار کودک استفاده کرد که هم جذب آهن موجود در غذا را بیشتر و هم کمبود ویتامین C را جبران می کند.
در برنامه ی شام جای حبوب (پروتئین گیاهی) از یک ماده ی پروتئینی حیوانی استفاده شده است. گوشت ماهی علاوه بر تأمین بقیه ی پروتئین مورد نیاز کودک سبب جذب بهتر آهن غذاهای گیاهی می شود. بنابراین یک قاشق غذاخوری پر از اسفناج، جعفری یا گشنیز، هم ویتامین A مورد نیاز کودک را تأمین می کند و هم به دلیل وجود گوشت ماهی، جذب آهن موجود در مواد غذایی بیشتر می شود. به جای گوشت ماهی می توان از جگر پخته شده ی مرغ هم استفاده کرد. گرچه انرژی کمتری تولید می کند، ولی در عوض، مابقی پروتئین و بخشی از آهن و کل ویتامین A مورد نیاز را فراهم می کند و حتی ویتامین A تولید شده حدود بیست برابر بیشتر می شود.
با این نمونه از صبحانه، ناهار و شام قسمت اعظم انرژی مورد نیاز کودک تأمین می شود و بخشی کوچک باقی می ماند که با دو میان وعده مثلاً یک تکه نان همراه یک موز در ساعت ده صبح و دو عدد بیسکویت همراه با دو عدد خرما در ساعت چهار بعد از ظهر کمبود انرژی جبران می شود سایر ویتامین ها و ریزمغذی ها نیز طی وعده های غذای اصلی و میان وعده به کودک می رسد. تنها عنصری که به صورت مکمل ممکن است مورد نیاز باشد آهن است که در بسیاری از کشورها مواد غذایی مثل برنج، آرد گندم، پودر شیر، سس ماهی، پودر کاری، شکر یا نمک را با آهن غنی می کنند. در صورت عدم دسترسی به این مواد غنی شده با آهن بهتر است برای کودک در سن یک تا دو سالگی قطره یا شربت آهن تجویز کرد.
با توجه به مطالب گفته شده می توانید برنامه ی غذایی متنوعی برای کودک تان فراهم کنید تا کلیه ی نیازهای غذایی وی تأمین شود مثلاً:
برای صبحانه یکی از موارد زیر را در نظر بگیرید:
نان و کره و مربا و چای/ نام و کره و عسل و چای/ نان و پنیر و گردو/ نان و تخم مرغ و پنیر
ناهار: عدس پلو با دو قاشق غذاخوری ماست/ سبزی پلو با ماهی/ سبزی پلو با ماهیچه/ کوفته قلقلی با سیب زمینی و هویج/ لوبیا چیتی با سیب زمینی و هویج/ خوراک گوشت و سیب زمینی و هویج/ پلو با نصف سیخ کباب/ خورش سبزی با پلو( سبزی خورش خیلی سرخ نشود.) همراه با یک نوع میوه به اندازه ی متوسط.
شام: ماکارونی با گوشت چرخ کرده و کمی سبزی با نان/ کوکوی سیب زمینی با نان/ نصف سیخ کباب با نان+ دو قاشق غذاخوری ماست.
میان وعده های صبح و بعد از ظهر:
دو بیسکویت با یک تکه سیب/ یک تکه نان و یک موز/ یک تکه نان با دو عدد خرما/ یک تکه نان با یک عدد سیب زمینی متوسط یا دو عدد هویج پخته شده/ نان و نصف تخم مرغ پخته/ نان و پنیر و خیار/ یک پیاله شله زرد/ یک نعلبکی حلوا/ دو عدد پسته ی ریز و نرم شده همراه با یک فنجان آب میوه/ هفت عدد بادام ریز شده همراه با یک فنجان آب میوه/ نصف لیوان آب میوه با یک عدد خرما و یک تکه نان/ یک تکه نان با کمی کره و پنیر و...
کلاً همانطور که گفته شد، کودکان در این سن دوست د ارند که مواد غذایی را با دست شان بردارند. لذا در صورت امکان بهتر است که غذای آنان شامل یک تکه گوشت با حبوب پخته همراه با یک نوع سبزی با برگ زرد یا سبز (اسفناج، کرفس، کدوحلوایی، هویج و...) به اضافه ی پلو یا نان یا سیب زمینی و هر روز با یک میوه باشد. در غیر این صورت از همان برنامه ی غذایی روزانه ی خانواده مثل خورش سبزی یا خورش قیمه و... می توان با تغییراتی که در آن داده می شود، مثلاً با نمک و چاشنی کمتر استفاده کرد.

سوپ شنبلیله (اشکنه)
 

مواد لازم:
آرد ذرت، گندم یا برنج: یک قاشق غذاخوری
شنبلیله خرد شده: یک قاشق مربا خوری
گوجه فرنگی: یک عدد متوسط
کره: یک قاشق مرباخوری
گوشت: به اندازه ی یک تخم مرغ از گوشت تکه شده یا یک قاشق غذاخوری سر پر گوشت چرخ کرده
زرده ی تخم مرغ: یک عدد
پیاز: یک عدد کوچک
سیب زمینی: یک عدد متوسط
طرز تهیه:
ابتدا آرد را در کره تفت بدهید، سپس شنبلیله را که خیلی تمیز شسته و خرد کرده اید، همراه با پیاز رنده شده، تکه های کوچک سیب زمینی، گوجه فرنگی رنده شده و یک لیوان آب به آن اضافه کنید و بگذارید خوب بپزد. سوپ که جا افتاد و غلیظ شد، زرده تخم مرغ را با چنگال هم بزنید و کم کم به سوپ اضافه کنید تا جوش بزند.
منبع: 7 روز زندگی- ش 87