پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی، علوم پزشکی شهید بهشتی و سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در تحقیقات خود توانستند از روشی ساده، سریع، کم هزینه و با دقت بالا جهت شناسایی و اندازه گیری مقادیر اندک دارو در نمونه های خون و ادرار بهره ببرند.
به گزارش به نقل از ایرنا،، تعیین مقادیر اندک دارو در مایعات بیولوژیکی شامل پلاسما، سرم خون و ادرار یکی از موضوعات مورد توجه و پر اهمیت در مراحل اندازه گیری و بررسی تأثیر عملکرد دارو در بدن است. یکی از مراحل مهم طی این فرآیند، آماده سازی محلول آزمایش است. از روش های معمول برای آماده سازی نمونه ها می‌توان روش استخراج مایع - مایع (LLE) و استخراج فاز جامد (SPE) را نام برد.
به گزارش ستاد ویژه توسعه فناوری نانو ریاست جمهوری،این روش‌ها عموماً گران قیمت، وقت گیر و نیازمند مصرف بالایی از حلال های آلی سمی هستند. به همین دلیل محققان همواره به دنبال دستیابی به روش‌های آزمایشی حساس و مؤثر برای این منظور بوده اند.
به گفته «یاسر پاشایی» پژوهشگر دانشگاه آزاد اسلامی، عموماً آماده سازی نمونه، شامل استخراج و غنی سازی آنالیت از محیط هایی با پایه پیچیده است. اما از آنجایی که این مایعات بیولوژیکی دارای ساختار پیچیده ای هستند و آنالیز مستقیم دارو به دلیل عدم انتخاب پذیری امکان پذیر نیست، لذا سنتز و استفاده از یک جاذب مؤثر برای خالص سازی نمونه ها امری ضروری به نظر می‌رسد.
پاشائی افزود: در این تحقیق از نانوکامپوزیت های گرافن اکسید سوپر پارا مغناطیس برای استخراج، پیش تغلیظ و تعیین مقادیر بسیار اندک و در حد نانوگرم داروهای آنتاگونیست های گیرنده آلفا آدرنرژیک (alpha-adrenergic antagonist) از نمونه های بیولوژیکی استفاده شد. این داروها جهت درمان بیماری هایپرپلازی پروستات استفاده می شود.
پژوهشگر دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم دارویی تهران در توضیح روش به کار رفته جهت آماده سازی نمونه ها در این طرح و ویژگی های ممتاز آن گفت: یکی از راه های مؤثر آماده سازی نمونه ها، روش استخراج فاز جامد پراکنده ( d-SPE) است. ما نیز از این نانو جاذب برای خالص سازی نمونه های بیولوژیکی، به عنوان استخراج فاز جامد پراکنده استفاده کردیم. در این روش خلاف روش‌های معمول، نانو جاذب طراحی شده به جای پک شدن در ستون های پیچیده و گران قیمت، در محلول نمونه پراکنده می شود و سپس جاذب توسط یک میدان مغناطیسی خارجی از محلول نمونه جدا می‌شود.
پاشایی افزود: بنابراین صرفه جویی در هزینه ها یکی از مهم ترین دستاوردهای این روش است. همچنین به خاطر عدم استفاده از سانتریفیوژ، زمان کمتری صرف جداسازی و پیش تغلیظ می شود. از طرفی پس از چهار بار تکرار متوالی عملیات جذب - وا جذب، میزان استخراج دارو تغییر چندانی ندارد که نشان دهنده امکان بازیافت، کاهش آلودگی زیست محیطی و استفاده دوباره از این نانو جاذب بدون افت کیفیت است.
سادگی، فاکتورهای تغلیظ بالا، مصرف کم حلال های آلی سمی و حجم مصرفی نمونه، ظرفیت راندمان بالا، دقت، صحت و تکرار پذیری و همچنین امکان ترکیب با روش های مختلف دستگاهی از دیگر مزایای این روش است.
البته از این نانو جاذب می توان افزون بر استخراج، جداسازی و پیش تغلیظ مقادیر اندک انواع داروها در مایعات بیولوژیک، برای جذب و جداسازی ترکیبات آلی و معدنی حذف آلاینده‌ها (مانند پساب های صنعتی، رنگ ها و آفت کش ها) از نمونه های آب محیطی و همچنین در تصفیه آب های خارج شده از کارخانه های داروسازی استفاده کرد.
این تحقیقات حاصل تلاش های یاسر پاشایی کارشناس ارشد شیمی دارویی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم دارویی تهران، فاطمه قربانی بیدکرپه عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و مریم شکرچی عضو هیأت علمی سازمان غذا و دارو است. نتایج این کار در مجله Journal of Chromatography A با ضریب تآثیر 3/98 (جلد 1499، سال 2017، صفحات 21 تا 29) به چاپ رسیده است.
