روزگاری فقط با شروع فصل تابستان عده ای به این فکر می افتادند تا رنگ پوست شان را تغییر دهند و به اصطلاح برنزه شوند. این تغییر رنگ نوعی کلاس محسوب می شد و با کلاس ها برای حفظ کلاس شان حاضر بودند هر کاری بکنند. اما به تدریج و با گذراندن زمان این تغییر رنگ در پوست به صورت دائمی درآمد و بسیاری از خانم ها که احساس می کردند این رنگ نمای زیباتری به آنها می بخشد، در تمام فصول سال خود را برنزه نمودند. بدون توجه به تمام عوارض خطرناکی که برای سلامتی شان در پی خواهد داشت.
در واقع برنزه شدن در برابر آفتاب، یک واکنش طبیعی از طرف بدن است که با تحریک اشعه ماوراء بنفش نور خورشید شروع می شود. برنزه شدن، سپر دفاعی بدن برای حفاظت از سلول هایی است که ممکن است در اثر این اشعه از بین بروند، پیر بشوند و یا حتی در مسیر تبدیل شدن به یک سلول بدخیم قرار بگیرند. تیره شدن پوست در اثر نور آفتاب به خاطر افزایش رنگ دانه هایی به نام ملانین است که از سلول های ملانوسیت پوست ترشح می شوند. این ملانوسیت ها تقریباً هم خانواده ی گلبول های سفید خون هستند و کاری مشابه گلبول های سفید انجام می دهند، یعنی دفاع کردن. با این تفاوت که محدوده ی آن ها سطح پوست است. ملانین ها و ملانوسیت ها را می توان به صورت تجمع یافته در یک نقطه پوست دید. این نقطه همان چیزی است که ما آن را به نام خال می شناسیم. به طور کلی می توان گفت یکی از اهداف اصلی این سلول ها، جلوگیری از مواجهه بیش از اندازه بدن با اشعه های آفتاب است. پوست به عنوان بزرگ ترین عضو بدن، اولین سپر دفاعی بدن در برابر آلودگی های آب و هوای اطراف محسوب می شود. لایه های مختلف پوست، کارکردهای متفاوتی دارند، اما اولین لایه همان است که سلول های ملانوسیت در آن قرار دارد. تعداد این سلول ها در بدن تمام انسان ها تقریباً به یک اندازه است (حدود 5 میلیون) و فقط میزان ترشح رنگ دانه های آن ها است که باعث تفاوت رنگ پوست در نژادهای مختلف می شود. مثلاً در بدن سیاه پوست ها، ملانوسیت ها ملانین بیشتری ترشح می کنند و تیرگی پوست آن ها به همین علت است. بیشتر سیاه پوست ها در جاهایی زندگی می کنند که به خاطر موقعیت جغرافیایی (نزدیک بودن به خط استوا)، آفتاب با شدت بیشتری می تابد.
سولاریوم
سولاریوم در لغت یعنی بالکن خورشید. سولاریوم در واقع، خانه ای شیشه ای است که انگار خورشید از همه جای آن می تابد. واقعیت این است که با رواج پدیده ی برنزه شدن، علاقه مندان به خورشید هم بیشتر شدند. دیگر در ساحل های سرتاسر دنیا به جای کسانی که در آب شنا کنند یا با موج ها بازی کنند، می شود کسانی را دید که حمام آفتاب می گیرند. کسانی هم که دسترسی به ساحل ندارند، سعی می کنند از فضاهای باز و هر جایی که در معرض نور آفتاب باشد برای این منظور استفاده کنند. همین مسائل، عده ای را به فکر انداخت تا وسیله ای ابداع کنند که کار خورشید را بکند. اولین بار آقای فردریش وولف آمریکایی وسیله ای ساخت که اشعه ی فرابنفش تولید می کرد و باعث برنزه شدن می شد؛ همان چیزی که بعدها مدل های پیشرفته ترش به نام سولاریوم معروف شد. سولاریوم در واقع یک محفظه کوچک است که در آن لامپ های فلورسنت خاص به وسیله فسفر، اشعه فرابنفش را تولید می کنند. این محفظه در مدل های ایستاده و خوابیده قرار می گیرد و اکثراً به خاطر راحتی استفاده کنندگان، مدل خوابیده آن، رواج بیشتری یافته است. مدت هر جلسه برنزه کردن در این سولاریوم ها حداکثر 20 دقیقه است؛ اما جلسات اول را باید در زمان های کوتاه تری انجام داد تا به تدریج پوست آمادگی برنزه شدن را پیدا کند؛ در غیر این صورت، آفتاب سوختگی به وجود می آید. پیشنهاد می شود جلسات اول استفاده از سولاریوم، جلسات کوتاه 3 تا 5 دقیقه ای باشند و ظرف 4 هفته به تدریج به جلسات 20 دقیقه ای برسند تا برنزه شدن با کیفیت بهتری اتفاق بیفتد. مکانیسم برنزه شدن در سولاریوم و جلوی نور آفتاب به یک صورت است و در هر دو مورد، افزایش ترشح ملانین اتفاق می افتد اما در سولاریوم، به خاطر زمان کوتاه و شدت بالای مواجهه، اشعه فرابنفش به لایه های عمقی پوست نمی رسد. به همین دلیل هم هست که رنگ برنزه در سولاریوم، کاهی تر از رنگ برنزه در آفتاب به نظر می رسد. به دلیل این که در سولاریوم فقط ملانوسیت های سطحی تر تحریک می شوند، نباید گول تغییر رنگ را خورد و قرار گرفتن زیر نور آفتاب برای افراد تیره هم باعث آفتاب سوختگی می شود.
بین هر دو جلسه سولاریوم باید حداقل 48 ساعت فاصله باشد تا فرد در معرض اشعه زیاد قرار نگیرد و همچنین توصیه می شود که فرد در یک روز، همزمان در سولاریوم و جلوی آفتاب قرار نگیرد؛ چون آفتاب سوختگی، ملانین های به وجود آمده را از بین می برد و عملاً کارآیی برنزه شدن را به خطر می اندازد. این مسأله، خلاف عقیده آن هایی است که فکر می کنند حتماً برای برنزه شدن باید آفتاب سوختگی به وجود بیاید.
برنزه شدن با کپسول
با ماشینی شدن زندگی و سرعت گرفتن آن، در عصر پیام های کوتاه و فست فود و قطارهای سریع السیر، بعضی ها دیگر حتی حوصله دراز کشیدن 5 دقیقه ای را هم ندارند و دنبال روشی می گردند که سریع تر و راحت تر آن ها را به ظاهر دلخواه شان برساند. به همین خاطر، دوباره عده ای به فکر افتادند که از این آب گل آلود هم ماهی بگیرند. مدتی است که روزنامه ها و مجلات پر شده است از تبلیغ قرص ها، کپسول ها و کرم هایی که ادعا می کنند ظرف مدت کوتاهی فرد را برنزه می کنند. این ها تبلیغ موادی است که با مصرف آن ها ظاهری شبیه برنزه شدن در آفتاب به وجود می آید اما برنزه واقعی نیست و در واقع، همان چیزی است که با نام برنزه تقلبی یا کنسرو برنزه معروف شده است.
دردسرهای خوش قیافگی
شیوع سرطان پوست در ایالت کویینیزلند استرالیا 74 درصد بیشتر از بقیه نقاط دنیا است. این مسأله که توجه دانشمندان را به خود جلب کرده بود، باعث شد تا آن ها متوجه شوند علت این قضیه، نازک تر بودن لایه ازون در این ناحیه است و در آن جا اشعه ی فرابنفش بیشتری به زمین می رسد. نور آفتاب هم مثل هر چیز دیگری، زیاده از حدش ضرر دارد و این ماجرا هنگامی که پای وسایل مصنوعی به میان بیاید، جدی تر هم می شود. وزارت بهداشت آمریکا سولاریوم ها را جزء لیست وسایل سرطان زا قرار داده است؛ چون ثابت شده اشعه ی فرابنفش، غیر از آسیب هایی مانند پیرشدن سلول های پوست، ایجاد کک و مک و تضعیف سیستم ایمنی، می تواند با دخالت در چرخه DHA سلولی، باعث ایجاد سرطان شود. ملانوما که یکی از بدترین سرطان های پوست است، در اثر این اشعه به وجود می آید. استفاده نکردن از عینک های ضد اشعه به هنگام سولاریوم نیز می تواند باعث آسیب های جبران ناپذیری به چشم شود. از همه عجیب تر این که گفته می شود این سولاریوم ها می توانند اعتیاد آور باشند.
در مورد قرص های برنزه و برنزه کردن های خوراکی هم تا دلتان بخواهد می شود عارضه جانبی معرفی کرد. بی خطرترین آن ها همان ترکیبات DHA است که عوارضی مثل درماتیت تماسی (التهاب پوست) به دنبال دارد. عوارض مصرف تیروزین و هورمون ملانتون، مثل فوایدشان هنوز زیاد مشخص نشده است؛ اما کانتاگزانتین یا قرص برنزه آن قدر خطرناک بود که کشورهای مختلف، اعلامیه جمع آوری آن از بازار را پخش کردند. هپاتیت، مشکلات بینایی، اسهال، استفراغ، حالت تهوع و خارش شدید از عوارض شایع این قرص است و مشکلات ساده ای مثل نارنجی شدن پوست و بقیه ترشحات هم وجود دارد. این جا است که خیلی ها به خاطر ترس از سرطان پوست ناشی از سولاریوم سراغ این روش ها می روند. به هر حال به سراغ هر کدام از این ها که می روید، باید مراقب عوارض جانبی آن باشید و به نظر می رسد هنوز هیچ کدام نتوانسته اند به اندازه طبیعت، بی خطر و مفید باشند. برنزه شدن زیر آفتاب، هم خطرات کمتری دارد و هم رنگ بهتری؛ هرچند که متخصصان پوست پیشنهاد می کنند که بهتر است از آن صرف نظر کنید.
شکلات های ایرانی
رنگ برنزه توجه بسیاری از ایرانیان را نیز به خود جلب کرد و در خیلی از استخرهای خصوصی، سالن های بدن سازی، آرایشگاه ها و حتی خانه های شخصی، می توانیم دستگاه سولاریوم را ببینیم. برنزه شدن هنوز در ایران یک مد فصلی است و با این که سولاریوم ها در تمام طول سال فعال هستند، اما در تابستان ها مشتریان بیشتری دارند. در کنار این دستگاه ها، عده ای هستند که همچنان برنزه شدن طبیعی را ترجیح می دهند و در استخرهای روباز، همچنان می توان طرفداران خورشید را دید که خودشان را زیر نور آن کباب می کنند. زیاد خوابیدن زیر نور آفتاب باعث تعریق بیش از حد و از دست رفتن مایع بدن می شود و به همین دلیل است که عده ای دچار افت فشار می شوند. سولاریوم البته این مشکلات را ندارد، اما جلساتش گران تر است. خوشبختانه هنوز قرص های برنزه جای خود را در بازار ایران پیدا نکرده اند و فقط کرم های برنزه وجود دارند که آن هم به علت گران بودن طرفداران چندانی ندارند اما حالا دیگر، تابلوهای سولاریوم را می شود در هر خیابانی دید.
نگاهی به تاریخچه برنزه شدن
بئاتریس، یکی از شخصیت های نمایش در یکی از نمایشنامه های شکسپیر، گوشه ای نشسته است و گریه کنان می گوید: «و به این دلیل که من آفتاب سوخته ام باید این گونه تنها در کناری بنشینم و برای خاطر شوهر اشک بریزم.» در زمان شکسپیر و قبل از انقلاب صنعتی هنوز داشتن رنگ پوست روشن و حتی ظاهری رنگ پریده یک امتیاز محسوب می شد. پوست تیره مربوط به کارگرها و برده ها بود و پوست روشن، مختص به اشراف. به همین خاطر، آنها پوست خود را با ترکیبات سرب سفید می کردند تا رنگ پریده به نظر برسند. حتی گفته می شود ملکه الیزابت اول، به خاطر مسمومیت با سرب مرده است. در اواسط قرن دهم حتی اوضاع بدتر بود. آن موقع آن ها برای این کار از ترکیبات آرسنیک استفاده می کردند که تجربه ای کشنده محسوب می شد. تا همین قرن 19 هم هنوز همین ماجرا در جریان بود و هنوز می شد در فیلم های کلاسیک خانم ها را دید که در کالسکه های سرپوشیده چتر همراه دارند و در برابر آفتاب نقاب زده اند. تا این که در اواخر سال های 1920، خانم کوکو شانل، یک طراح مد فرانسوی، موقع سفرش به شهر کن به طور اتفاقی زیر آفتاب برنزه شد. از همان موقع رنگ شکلاتی به رنگ مورد علاقه خانم ها تبدیل شد. سال 1948 الیزابت آران، دیگر رسماً روغن های برنزه را تبلیغ می کرد. سال 1978 اولین سالن های برنزه در آمریکا افتتاح شدند و تا سال 1985 که برنامه ای رسمی برای کنترل این سالن ها تدوین شود، به صورت انفجاری در سراسر آمریکا و دنیا رشد کردند. در سال 1993 بالغ بر 700 هزار مبتلای سرطان پوست فقط در آمریکا وجود داشت که عده زیادی از آن ها در اثر برنزه کردن به وجود آمده اند و این داستان همچنان ادامه دارد...
منبع: نشریه بانو، شماره 31.