غدد موجود در بدن انسان وظیفه‌ی تولید ، کنترل و تنظیم جریان هورمون‌ها ، شیر مادر ، بزاق و سایر مایعات مفید بدن را بر عهده دارند. استرس ذهنی جریان هورمون‌ها و همچنین مایعات دیگر بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این مقاله به توضیح درباره‌ی اهمیت غدد مختلف در متابولیسم ، رشد و تولید مثل می‌پردازد.
غدد مختلف موجود در بدن انسان مایعات یا هورمون‌هایی را ترشح می‌کنند که نقش مهمی در حفظ سلامت بدن دارند. غده‌ها به دو نوع درون‌ریز و برون‌ریز تقسیم می‌شوند. غده‌ها سیگنال‌هایی را از مغز دریافت می‌کنند تا مواد مورد نظر را ترشح کنند. غدد درون‌ریز هورمون‌ها را به طور مستقیم به داخل جریان خون آزاد می‌کنند. هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی هستند که ارتباط میان مغز و اندام‌ها را تسهیل می‌کنند. از آنجایی که دستگاه عصبی از اعصاب برای ارسال اطلاعات مورد نیاز استفاده می‌کند، غدد موجود در بدن انسان از رگ‌های خونی به عنوان کانال‌های اطلاعاتی استفاده می‌کنند. در اینجا به بررسی اجمالی دستگاه درون‌ریز پرداخته شده است.
غدد درون‌ریز بدن انسان
غده‌ی هیپوفیز
غده‌ی هیپوفیز در قاعده‌ی جمجمه واقع شده است. غده‌ی هیپوفیز کارکرد غدد درون‌ریز دیگر را کنترل می‌کند. این غده‌ی کوچک و نخودی شکل یکی از مهم‌ترین قسمت‌های بدن به شمار می‌رود. غده‌ی هیپوفیز متابولیسم ، تولید مثل و رشد را با انتشار هورمون‌هایی مانند پرولاکتین ، هورمون تحریک کننده‌ی تیروئید ، هورمون آدرنوکورتیکو ، هورمون رشد ، اکسی توسین ، هورمون جسم زرد ، هورمون تحریک کننده‌ی فولیکول و غیره تحت تأثیر قرار می‌دهد.
غدد فوق کلیوی
غدد فوق کلیوی مانند کلاه‌های مثلثی شکلی هستند که در قسمت بالای کلیه‌ها قرار گرفته‌اند. غده‌ی فوق کلیوی در حدود 1 یا 2 اینچ طول دارد. اگر چه غدد فوق کلیوی اندازه‌ی کوچکی دارند ولی بیش از 36 نوع هورمون ترشح می‌کنند. کارکرد اصلی این غده‌ها عبارت است از انجام فرآیندهای متابولیک و کمک به بدن برای مقابله با استرس. این غدد مکانیزم دفاعی بدن را تنظیم می‌کنند. بخش مرکزی غده‌ی فوق کلیوی آدرنالین و نورآدرنالین ترشح می‌کند در حالی که بخش قشری کورتیزول ، کورتیکوسترون ، کورتیزون و آلدسترون ترشح می‌کند.
غده‌ی تیروئید
غده‌ی تیروئید غده‌ای پروانه شکل است که در جلوی گلو واقع شده است. غده‌ی تیروئید کمتر از 28 گرم وزن دارد. کارکرد اصلی تیروئید تنظیم متابولیسم بدن است. هنگامی که تیروئید به درستی کار نمی‌کند، کارکردهای بدن به طرز شدیدی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. کم‌کاری یا پرکاری تیروئید باعث ایجاد مشکلات مختلفی می‌شود. هورمون‌های ترشح شده توسط غده‌ی تیروئید نقش مهمی در ایجاد گرما و انرژِی ، سنتز پروتئین ، متابولیسم پروتئین ، چربی و کربوهیدرات ، آزادسازی هورمون‌های دیگر ، افزایش حساسیت بدن نسبت به هورمون‌های دیگر مانند آدرنالین و غیره دارند. هورمون‌های تیروئیدی T3 و T4 با کمک ید و تیروزین تولید می‌شوند. بنابراین، توصیه می‌شود از نمک ید دار در رژیم غذایی خو استفاده کنید.
غدد پاراتیروئید
انسان دارای چهار غده‌ی پاراتیروئید است. غدد پاراتیروئید به اندازه‌ی دانه برنج هستند و در قسمت عقب غده‌ی تیروئید واقع شده‌اند. این غده‌ها میزان کلسیم خون و استخوان‌ها را کنترل می‌کنند. غدد پاراتیروئید با تعیین توزیع کلسیم و فسفر در بدن رشد ماهیچه‌ها و استخوان‌ها را تنظیم می‌کنند. آن‌ها کارکرد دستگاه عصبی و عضلانی را در اختیار دارند. هورمون پاراتیروئید ویتامین D را فعال می‌کند و جذب کلسیم در دستگاه گوارش را افزایش می‌دهد. پایین بودن میزان هورمون پاراتیروئید باعث خستگی و اضطراب می‌شود.
هیپوتالاموس
هیپوتالاموس قسمتی از مغز است که مرکز کنترل و بازپخش دستگاه درون‌ریز نامیده می‌شود. دستگاه عصبی خود مختار توسط هیپوتالاموس کنترل می‌شود. هیپوتالاموس نقش مهمی در فرآیندهای متابولیک خاص ایفا می‌کند. هیپوتالاموس در نزدیکی غده‌ی هیپوفیز و در قاعده‌ی جمجمه (قسمت بالای ساقه‌ی مغز) واقع شده است. هیپوتالاموس ترشحات غده‌ی هیپوفیز را کنترل می‌کند. همه‌ی عواملی که به طور خودکار تنظیم می‌شوند مثل گرسنگی ، تشنگی ، خواب ، رفتار عاطفی مثل عصبانیت و فعالیت جنسی ، دمای بدن ، فشار خون و کارکرد دستگاه قلبی و عروقی (ضربان قلب) توسط هیپوتالاموس کنترل می‌شوند. با افزایش سن، هیپوتالاموس به پشتیبانی نیاز دارد تا بتواند عملکرد مطلوب خود را حفظ کند. اختلال در عملکرد هیپوتالاموس منجر به افسردگی یا پاسخ غیر عادی به استرس می‌شود. اختلال در عملکرد هیپوتالاموس همچنین منجر به اختلال در مغز می‌شود. هورمون‌های آزاد شده توسط هیپوتالاموس آزادسازی هورمون‌های دیگر مانند تیروتروپین ، پرولاکتین ، گنادوتروپین ، کورتیکوتروپین ، هورمون رشد و غیره را تحریک می‌کنند. هورمون اکسی توسین نقش مهمی در انقباضات رحمی و شیردهی ایفا می‌کند. هورمون ضد ادرار وازوپرسین نیز توسط هیپوتالاموس ترشح می‌شود.
پروستات
پروستات غده‌ای به اندازه‌ی بلوط است که نقش مهمی در عملکرد دستگاه تناسلی مرد ایفا می‌کند. پروستات مجرای ادرار در زیر مثانه را احاطه کرده است. پروستات مایعی قلیایی ترشح می‌کند که شامل منی و اسپرم و مایع کیسه‌ی منی است که در طی انزال خارج می‌شود. بنابراین، پروستات میزان باروری در مرد را تعیین می‌کند. پروستات به تنظیم فشار خون نیز کمک می‌کند. بزرگ شدن پروستات باعث ایجاد فشار بر روی مجرای ادرار و مثانه می‌شود. در نتیجه، فرد از مشکلاتی مانند مشکل در ادرار کردن رنج می‌برد.
غدد جنسی
غدد جنسی شامل بیضه‌ها در مردان و تخمدان‌ها در زنان هستند. غدد جنسی سلول‌‌هایی تولید می‌کنند که گامت نامیده می‌شود. آن‌ها هورمون‌های جنسی آزاد می‌کنند. تخمدان‌ها بادامی شکل بوده و در دو طرف رحم قرار دارند. آن‌ها تخمک تولید می‌کنند. هورمون‌های مهم مانند استروژن و پروژسترون توسط آن‌ها ترشح می‌شوند. بیضه‌ها در کیسه‌ی بیضه قرار دارند و مسئول تولید اسپرم در مردان هستند. آن‌ها هورمون تستوسترون آزاد می‌کنند. ساختار بیضه‌ها به گونه‌ای است که اسپرم‌ها را در دمای مناسب نگه می‌دارند. بنابراین، این غده‌ها نقش مهمی در تولید مثل ایفا می‌کنند. آن‌ها ویژگی‌های مذکر / مؤنث فرد را تعیین می‌کنند.
تیموس
تیموس غده‌ای کوچک و هرمی شکل است که در وسط قفسه‌ی سینه، زیر قسمت بالایی استخوان سینه و نزدیک قلب واقع شده است. تیموس به مبارزه با بیماری‌ها و رشد و نمو جسمی فرد کمک می‌کند. اندازه‌ی تیموس در طی دوره‌های نوزادی و نوجوانی رشد می‌کند. بیشترین فعالیت تیموس در سال‌های اولیه بعد از تولد است. تیموس نقش مهمی در عملکرد سیستم ایمنی ایفا می‌کند. با رسیدن به بلوغ، تیموس شروع به کوچک شدن می‌کند. در بزرگسالان شناسایی تیموس دشوار است.
پانکراس
پانکراس غده‌ای است که در پشت معده قرار گرفته است و زرد رنگ است. پانکراس 5ر7 اینچ طول و 5ر1 اینچ عرض دارد. پانکراس به روده‌ی کوچک متصل است. سلول‌های خاصی در پانکراس وجود دارند که آنزیم‌های گوارشی ترشح می‌کنند. این آنریم‌ها نقش مهمی در گوارش پروئین‌ها ، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها ایفا می‌کنند. هورمون‌های انسولین و گلوکاگون توسط پانکراس به جریان خون ترشح می‌شوند. پانکراس هم به عنوان یک غده‌ی درون‌ریز و هم به عنوان یک غده‌ی برون‌ریز عمل می‌کند. همانطور که همه‌ی ما می‌دانیم، انسولین به کاهش میزان قند خون کمک می‌کند. ولی اگر سطح گلوکز خون پایین باشد، گلوکاگون به افزایش آن کمک می‌کند. اختلال در عملکرد سلول‌های تولید کننده‌ی انسولین منجر به دیابت می‌شود. پانکراس به خنثی کردن کیموس نیز کمک می‌کند.
غده‌ی پینه‌آل
غده‌ی پینه‌آل در مغز واقع شده است. غده‌ی پینه‌آل در مرکز و بین دو نیمکره قرار گرفته است. غده‌ی پینه‌آل ملاتونین ترشح می‌کند که ساعت بیولوژیک بدن را کنترل می‌کند. این غده الگوهای خواب و راه رفتن ما را کنترل می‌کند. رشد و نمو جنسی نیز توسط غده‌ی پینه‌آل کنترل می‌شود. در زمان‌های باستان، غده‌ی پینه‌آل به منزله‌ی چشم سوم انسان‌ها با قدرت‌های جادویی بود.
غدد برون‌ریز بدن انسان
غدد اشک
اشک توسط غدد اشک تولید می‌شود. این غدد در حفره‌ی چشم قرار گرفته‌اند. کارکرد آن‌ها توسط دستگاه عصبی کنترل می‌شود. آن‌ها به روان کردن چشم‌ها کمک می‌کنند.
غدد عرق
عرق مایع شوری است که توسط غدد عرق ترشح می‌شود. عرق در غده‌های کوچکی که در زیر پوست قرار دارند انباشته می‌شود و با افزایش دمای بدن شروع به تبخیر شدن می‌کند. بنابراین، این غدد به حفظ دمای بدن کمک می‌کنند.
غدد بزاق
غدد بزاق در داخل و اطراف دهان و گلو واقع شده‌اند. بزاق ترشح شده از غدد بزاق فرآیند هضم را آغاز می‌کند. بزاق به مرطوب کردن دهان کمک می‌کند و از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری می‌کند. اختلال در عملکرد غدد باعث از دست رفتن آب بدن می‌شود.
غدد پستان
غدد پستان هم در مردان و هم در زنان یافت می‌شوند. ولی هورمون‌های آزاد شده از تخمدان‌ها رشد غدد پستان در زنان را تحریک می‌کنند. بعد از تولد کودک، شیر غدد پستان باعث رشد و نمو کودک می‌شود. هورمون‌های مختلفی تولید و جریان شیر مادر را تعیین می‌کنند.
غدد چربی
غدد چربی در زیر پوست قرار دارند. آن‌ها سبوم ترشح می‌کنند. این ماده‌ی چرب لایه‌ای دافع آب بر روی پوست تشکیل می‌دهد. این لایه از پوست محافظت می‌کند و باعث انعطاف‌پذیری آن می‌شود. برخی اوقات، به خاطر وجود ذرات گرد و غبار در اتمسفر، منافذ پوست بسته می‌شوند. انسداد مسیر سبوم منجر به تشکیل دانه‌های سر سیاه می‌شود. دانه‌های سر سیاه علت اصلی ایجاد آکنه هستند.
بیماری‌هایی که به خاطر اختلال در عملکرد غده‌ها ایجاد می‌شوند
پوکی استخوان ، دیابت ، نارسایی کلیه ، گواتر ، کم‌کاری / پرکاری تیروئید ، تخمدان پلی‌کیستیک و سرطان برخی از بیماری‌هایی هستند که به دلیل اختلال در عملکرد غده‌ها ایجاد می‌شوند.
کوتاهی قد ، آکنه ، ناباروری ، سقط جنین ، اختلالات پوستی ، بلوغ زود هنگام و دیر هنگام و افزایش برخی از اثرات عدم تعادل هورمونی در بدن است. پزشکان برای بهبود کارکرد غده‌ها ممکن است دارو تجویز کنند. در موارد شدید، برای برداشتن غده‌ی آسیب دیده عمل جراحی انجام می‌شود. بعد از برداشتن غده، معمولاً درمان جایگزینی هورمون انجام می‌شود.
کارکرد دستگاه‌های درون‌ریز و برون‌ریز از اهمیت بسیاری بالایی برخوردار است. عملکرد مناسب غده‌ها به حفظ وزن بدن ، فشار خون ، قند خون ، تعادل الکترولیتی ، دمای بدن ، ضربان قلب ، تراکم استخوان و غیره کمک می‌کند. با انجام اقدامات ساده‌ای مانند رژیم غذایی سالم و ورزش کردن منظم می‌توان سلامت غده‌ها را حفظ کرد.