شهرستان آمل

شهرستان آمل در مرکز استان مازندران قرار دارد و از شمال به شهرستان محمودآباد، از شرق به شهرستان بابل، از شمال شرقی به شهرستان بابلسر و از غرب به شهرستان نور و از جنوب به استان تهران محدود می‌شود.

این شهرستان با جمعیتی برابر با 343٬747 نفر جمعیت (شهر آمل؛ 197٬470 نفر) و 3185 کیلومتر مربع مساحت دارای دو شهر آمل و رینه و سه بخش مرکزی، لاریجان و دابودشت است.

شهر آمل واقع در جلگه مازندران و طرفین رود هراز با ارتفاع 76 متر از سطح دریا در 52 درجه و 21 دقیقه طول شرقی و 26 درجه و 25 دقیقه عرض شمالی و در فاصله 70 کیلومتری غرب ساری، مرکز استان، 18 کیلومتری جنوب دریای خزر و شش کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و 180 کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد.

تاریخچه

شهرستان باستانی آمل که از واژه آمل که گونه پهلوی آن آموی (Amui) است، نصراله هومند در جزوه آشنای مختصری با شهر آمل می‌نویسد: «تز میان همین اقوام مهاجر آریائی (آزادگان) مادها و آماردها شاخه‌ای دیگر با نام آموهائی برای به دست آوردن سرزمینی بزرگ و آباد از سرزمین اصلی خود مهاجرت نموده و در کناره رود هراز (هرهز) آرام یافتند. چنان‌که این قوم توانستند در کنار (ه) غربی همین رود شهری را بنا کنند و نام قبیله و قوم هود را بر آن شهر بنهند. با گذشت زمان به گونه‌های: آموری، آمو، آمل بدل شد.» و سرانجام نتیجه می‌گیرد :«منظور از این همه اشارات و یادآوری‌ها این بود که «آموئی‌ها» مردمان اولیه سرزمین آمل و اطراف از سمت غرب به شرق مهاجرت نکردند بلکه از شرق دریای خزر به مازندران (تبرستان) مهاجرت نموده ساکن شدند و… واژه‌هایی مانند آمارد، آملد، امرته را نمی‌توان ریشه لغوی شهر آمل به حساب آورد در صورتی که با اندکی دقت و توجه می‌توان (ریشه واژه آمل را به این‌گونه به دست آورد: آمل – آمو – آموی- آمویه.»)

باتوجه به اسناد تاریخی این شهر حداقل از دوره ساسانی تا دوره مغول پایتخت مازندران بوده‌و در سه سلسله پایتخت رسمی ایران بوده‌است علویان، مرعشیان، اشکانیان و در دوران اساطیری منوچهر و بهرام و فریدون نیز پایتخت ایران بوده‌است. موقعیت استراتژیک شهر آمل و رودخانه هراز، توسعه بخش‌های کشاورزی، تجاری، صنعتی و گردشگری منطقه را در سالهای اخیر تسهیل نموده‌است. محصولات عمده کشاورزی آن، برنج، گل و گیاه، دانه‌های روغنی کلزا، سبزیجات و علوفه می‌باشد.

جاذبه‌های گردشگری و آثار تاریخی و طبیعی

قله دماوند، امامزاده ابراهیم، بقعه میر بزرگ مرعشی، بقعه سید میر حیدر آملی، قلعه ملک بهمن، نقش برجسته ناصرالدین شاه یاشکل شاه، پارک جنگلی میرزا کوچک خان، حرم و زائر سرا امامزاده عبدالله، پل دوازده چشمه، برج آرامگاهی ناصرالحق اطروش، پارک ملی لار و سد لار، مسجد آقاعباس، مسجد حاج علی کوچک، قلعه کهرود، دهکده الیمستان، مسجد جامع آمل، امامزاده قاسم، منطقه تفریحی آب گرم لاریجان(کوهستان، چشمه، آب معدنی)، کاروانسرای کمبوج، کاروانسرای تنگ سفید آب، قله دو برار و کوه قره داغ، مقبره سلطان شهاب الدین، گرم رود، آبشار سر آسیاب، آبشار دو کوهک، قلعه شیر، یخچال دوبل سل، حمام صفوی دینان، سقانفار زرینکلا، خواجه یعقوب، آب گرم شاهندشت، منطقه تفریحی آب اسک و امیری و نوا و لاسم و خشواش(آب معدنی، کوهستان، چشمه، علفزار)، رودخانه و جنگل بلیران، حسینیه آمل، حمام شاه عباسی، حمام میر صفا یا میر(صفی)، غار کمربن، قلعه کوه، راه ساسانی تنگ بند بریده، مقبره درویش شیخ اسماعیل، پل سنگی، امامزاده عبدالله وانا، سقانفارها، حسینه و تکایا طایفه‌های آمل، تکیه شاهاندشت، برج سی شاهاندشت، رباط سنگی آبشار اول و دوم، قلعه آرودشت لار، پارک نمونه تفریحی امام زاده عبدالله هلومسر (کوهستان، جنگل)، آب معدنی استرا باکو، آبگرم رینه، آب معدنی آمولو، آبشار شاهاندشت، آبشار تیمره، آبشار پرومد، بقعة شمس آل رسول، آتشکده، بازار قدیمی، چشمة آبگرم آب آهن یا آب فرنگی، حمام اشرف السلطان، برج هشتل، غار گل زرد، غار سیاه پور، کاخ شهرداری، شهر قدیم آمل(خانه‌ها، عمارت‌ها، کاخ‌ها، دخمه‌ها)، آبشار سنگ درکا، پل معلق، تالاب سرخرود آمل، حاشیه‌های رودخانه هراز، دخمه‌های کافر کلی، آبشار یخی، مسجد حاج علی کوچک، قبرهای گبری پلمون، آبشار و چشمه کلرد و آملو، جنگل زیارو(بام آمل)، ساختمان دارایی(موزه تاریخ)، مدرسه امام خمینی(مدرسه و عمارت پهلوی)، قدمگاه خضر نبی، خانه حاج علی ارباب، خانقاه و مسجد امام حسن عسگری، چشمه آبگرم قلابن استرابکو، آب آهن فرنگی، غار اسک، امامزاده هفت تنان و محمد قریشی، مقبره مولانا سید حسن ولی، سقانفار هندوکلا، برج دیدبانی امیری، کاوانسرای لار، آبشار یخی، آبشار شیخ علی خان، آبشار آب مراد، آبشار و قله کاعون، کوه و قله دو برار لاسم آمل، قله امامزاده قاسم، شکارکاههای لاریجان، آبشار دریوک و آبشار کوه اره، دشت نمارستاق و دشت لرا(لهرا)، غار الیاس تنگه، حسینیه مدنی، چشمه آب گرم، تپه باستانی قلعه کش، تخته سنگ کوه، آبشار ماهان، تکیه‌های آمل، دشت شقایق پلور، عمارت مدنی، مقبره شیخ شهاب الدین، قلعه ماهانه سر و محوطه شهر قدیم آمل و تپه‌های باستانی و تپه‌های اساطیری منطقه هراز و لاریجان آمل.

تاریخ

شهر آمل از شهرهای بسیار قدیمی ایران در استان مازندران است.ابن خردادبه:<<از زمان پادشاهی فریدون تا زمان بهرام گور آمل پایتخت دنیای مسکون بود>>.حمدالله مستوفی بنای شهر را به طهمورث پادشاه پیشدادی نسبت می‌دهد.شهر آمل یک شهر توریستی و زیبا در قلب شمال کشور است. فردوسی از آمل چنین ذکر کرده‌است: از آمل گذر سوی تمیشه کرد نشت اندر آن نامور پیشه کرد از آمل همه بندگان تواند به ساری پرستندگان تواند چنین تا به شهر بزرگان رسید ز ساری و آمل به گرگان رسید یا راوی این چنین ذکر می‌کند: رسیدم به آمل شهر هفت رنگ همه شاعر و عارف و مرد جنگ بزرگان ایران زمین و بزرگان شهیر ز میر حیدر فخر رازی و ابن جریر

در تاریخئ طبرستان ابن اسفندیار کاتب (تألیف 613 ه-ق)چنین آورده‌است:<<در قباله‌های کهن مذکور است که معنی آمل به واژه طبری آهوش است وهش وهل مرگ را گویند و کنایه از این است که تو را هرگز مرگ مباد>>. در کتاب راهنمای شمال فرخ عفاری در تاریخچه آمل چنینی آورده‌است: خسرو پرویز آمل را توسعه داد از آن به بعد این شهر مدت‌ها مقر حکومت و پایتخت حکام محلی مازندران بود. مازیار به امر محمد ابن موسی نماینده مأمون این شهر را 8 ماه محاصره کرد وسرانجام فتح و بعد از تصرف شهر دستور خراب کردن دیوارهای آن را صادر کرد اما بعد پشیمان شد. اصطخری در کتاب مسالک و ممالک چنین آورده‌است:<<و از همه طبرستان ابریشم بسیار خیزد خاصه به آمل>> ابن حوقل چنین نوشته: <<آمل از قزوین بزرگتر و بسیار پر جمعیت تر بود>>. ابن اسفندیار (613ه-ق) آمل را بازار جهانی روزگار خود معرفی و ذکر کرده بود. ابن راوی در کتاب خود آمل را بزرگتر از اصفهان و قزوین می‌خواند. بعضی از مورخان و جغرافی نویسان سابقه‎ آمل را به دورهْ پیشدادیان و کیائیان نسبت داده‌اند و آثار آمل را به مادها نسبت داده‌اند.. احتمالاًُ مردم آمل در زمان حکومت مهدی خلیفهْ عباسی، به دین اسلام گرویدند و بعد از آن بناهای اسلامی در آنجا ساخته شد. اوایل قرن هفتم حسام الدین اردشیر مرکزیت را از ساری به آمل آورد و قصر خود را در آنجا برپا داشت. در سال 795 هـ. ق امیر تیمور گورکانی آمل و ساری را غارت کرد و فرمان قتل‌عام ساکنین آن‌ها را صادر کرد و سه قلعهْ مهم از جمله ُ ماهان سر ُ را با خاک یکسان کرد. از آن پس آمل روبه ویرانی نهاد. آمل جدید در جوار شمال آمل قدیم بنا شده‌است. ابن اسفندیار آملی، مؤلف کتاب تاریخ طبرستان نام شهر آمل را برگرفته از نام دختری افسانه‌ای به نام آمله می‌داند که دختر یکی از امیران دیلمی و همسر فیروزشاه، حاکم بلخ بوده‌است.

آمل در قدیم شهری آباد، وسیع و پر جمعیت بود. ابوالفضل بیهقی، در کتاب تاریخ خود در فصل حرکت مسعود غزنوی با لشکریانش به آمل، این شهر را چنین توصیف می‌کند: «و امیر به شتاب براند و به آمل رسید روز آدینه ششم جمادی‌الاولی، و افزون پانصد و ششصد هزار مرد بیرون آمده بودند؛ مردمان پاکیزه‌روی و نیکوتر، و هیچ‌کدام را ندیدم بی‌طیلسان شطوی یا توزی یا تستری یا ریسمانی… و گفتند عادت این است… و من که بوالفضلم پیش از تعبیه لشکر در شهر رفته بودم، سخت نیکو شهری دیدم، همه دکانها درگشاده و مردم شادکام» در قرن پنجم وقتی با همت خواجه نظام‌الملک طوسی، وزیر کاردان و با کیاست سلجوقیان و صاحب کتاب معروف سیاست‌نامه (سیرالملوک)، قرار شد مدارسی به سیاق دانشگاه‌های امروزی به نام نظامیه در شهرهای بزرگ جهان آن روز از جمله بغداد، دمشق، بلخ، نیشابور و بخارا تأسیس شود آمل از جمله شهرهایی بود که در کنار شهرهای فوق صاحب نظامیه گردید، و از این رو آن را هفت شهر می‌نامند و هرودت می‌گوید:مردم آریایی هزاران سال پیش از میلاد مسیح در آمل سنکی گزیده‌اند.

مشاهیر

محمد بن جریر طبری, علی بن سهل بن ربن طبری، محمد بن محمود آملی، سراج قمری، ابن اسفندیار آملی، اولیاءالله آملی، میر حیدر آملی، طالب آملی، جواد فاضل، میرزا هاشم آملی، میرزا سلطان مازندرانی، حسن حسن‌زاده آملی، محمد یزدادی، ابوالقاسم فرسیو، عبدالله جوادی آملی حاسب طبری، ایرج میرزا، عماد طبرسی, شیخ محمد آملی, صوفی مازندرانی, احمد بن عماد طبری, یحیی بن ابی منصور, فریدون, آرش کمانگیر، منوچهر، عبدالقادری گیلانی آملی، شمس الادبا، فخر رازی طبرستانی، لطف الله لاریجانی، سید ابوالحسن شمس‌آبادی، علی لاریجانی، محمد تقی آملی، حماد طبری، میرزا شفیع مازندرانی, ابراهیم خواص، مؤید بالله آملی، محمد محمد آملی، سید محمدعلی داعی‌الاسلام، صوفی مازندرانی، محمدتقی دانش‌پژوه، محمد بن جریر بن رستم طبری، احمد مشیرالسلطنه، عبدالحسین نوایی، عبدالله احمدیه، هبه الله لالکایی، عماد طبرسی، میرزا ابراهیم مازندرانی، مولانا زمانی ابوالعباس قصاب آملی، خلیل بن بکر آملی، علی اقبال، شروین بن مرزبان، ابن هندو، اولیاءالله آملی، عزالدین آملی، عمادالدین ابو جعفر طبری، اسماعیل خواجویی، محمد شریف العلماء مازندرانی، سید رضی لاریجانی، غلامحسین بنان، رکن الدین آملی، قیس رازی، فرهنگ شریف، ملأ علی کنی ابن فرخان طبری، محمد بن ایوب طبری، ابوسهل بیژن کوهی، حکیمی و چندین تن از اهالی سرشناس این منطقه هستند و لازم به ذکر است که آمل معروف به پایتخت مفاخیر ایرانی در جهان می‌باشد.

فرهنگ و مراسم‌ها

از نظر شعر، ادب، هنر، خطاطی، تاریخ، سیاست، فقه، تفسیر و فلسفه مشاهیر زیادی از این شهر برخاسته‌اند. آمل از فرهنگ و تمدن بسیار کهن و اصیل آریایی برخوردار است و به دلیل داشتن این تمدن باستانی و دیرینه مراسم‌های باستانی و به دلیل علاقه به دین و مذهب مراسم مذهبی بس با شکوهی در این دیار کهن برگزار می‌گردد، پس از گرویدن مردم آن به اسلام، برخی از مراسم باستانی بسته به فرهنگ مردمان مختلف مازندرانی با آداب اسلامی در آمیخته و بنا بر این شیوه اجرای آن در هر روستا با روستای دیگر متفاوت است.

تیرگان

تیرماسیزه شو یا تیرگان یکی از جشن‌های ایرانی در روز تیر از ماه تیر برابر با سیزدهم تیرماه است. عده‌ای این جشن را در روزهای دیگر و از جمله در دهم تیر برگزار می‌کنند که به اعتقاد استادان ایران‌شناس نادرست است.جشن همه ساله در کوه دماوند, آمل انجام می‌شود و همه ساله توسط زرتشتیان ایران در بیشتر شهرهای جهان و ایران نیز برگزار می‌شود.

ورف چال

از آیین‌های قابل توجه و در عین حال منحصربه‌فرد مازندران که مراسمی ملی هم به شمار می‌رود در ارتباط با آب، مراسم ورف چال روستای اسک واقع در جاده هراز است. این رسم قدیمی , و باستانی بسیار جالب، در یکی از روزهای جمعه در فاصله اول تا پانزدهم اردیبهشت ماه هرسال و زمانی که آخرین برف‌های زمستانی منطقه در حال ذوب شدن است، انجام می‌شود. زمان اجرای این مراسم قبلاً از طرف بزرگان محل که وظیفه هدایت و راهنمایی مردم و جوانان را دارند به اطلاع عموم می‌رسد. در روز مشخص، کلیه مردان محل برای انجام مراسم ورف چال واقع در دامنه کوه دماوند پس از صرف صبحانه، با برداشتن غذای ظهر و بساط و میوه و چای ار روستا خارج می‌شوند. طبق رسم، صبح زود تمام مردان باید از روستا خارج شوند و دیگر حق بازگشت به خانه را ندارند. با خروج مردان، تمام امور روستا دراین روز در دست زن‌های محل است. زنان با اجتماع در مساجد و نقاط عمومی روستا، به اجرای برنامه‌هایی مانند:عروس و داماد، شاه و وزیربازی، سنگ بازی و سایربازیها و سرگرمی‌های محلی می‌پردازند و از ورود هر مردی به داخل روستا جلوگیری می‌کنند. درصورتی که مردی به تذکر و اخطار زنان توجه نکند و داخل روستا شود به شدت با چوب زنان تنبیه می‌شود.مردان روستا نیز پس از رسیدن به محل ورف چال، اقدام به جداکردن قطعات برف از کوه می‌کنند و هرکس به اندازه توانش مقداری از آخرین برف زمستانی را داخل چاه بزرگ می‌ریزد. به اعتقاد اهالی روستای اسک، این چاه را شخصی به نام سیدحسن ولی حفر کرده و مقبره او در روستای نیاک، محل زیارت اهالی منطقه‌است.باپرشدن چاه از برف و پوشاندن درآن، مردان به صرف ناهار، چای و میوه در اطراف چاه می‌پردازند.درپایان مراسم، مردان روستا پس از نماز، دعا و شکر الهی، به روستا برمی گردند.مراسم ورف چال یا چاه برف، ریشه در مبارزه با کم آبی برای مسافران و دام‌ها در فصل تابستان دارد. ازآنجایی که این منطقه درگذشته یکی از مناطق دامداری محسوب می‌شد، دامدارها برای تأمین آب مورد نیاز دام‌ها و نیزاهالی درفصل تابستان که برف‌های روی کوه آب می‌شد اقدام به ذخیره کردن برف دراین چاه می‌کردند تا در موقع کم آبی، آب مورد نیاز خود و دام‌ها را تأمین کنند.امروزه منطه اسک اهمیت گذشته خود از نظر پرورش دام را از دست داده‌است ولی اجرای این سنت قدیمی همچنان توسط اهالی روستا با شور و شوق انجام می‌شود.

کشتی لوچو

کشتی لوچو از کشتی‌های محلی استان مازندران است و در گذشته در مراسم عروسی اجرا می شد.امروزه در بعضی از نقاط استان این کشتی همه ساله در تابستان بعد از وجین شالی، هنگام فراغت کار روستاییان، انجام می‌شود. در ایام دیگر مانند اعیاد مذهبی و ملی نیز کشتی لوچو برگزار می‌شود و جایزه برنده یک راس گاو است که توسط اهالی خریداری می‌شود.برای مسابقه دو نفر از کشتی گیران با تجربه به عنوان داور انتخاب می‌شوند در این کشتی هر گونه ضربه زدن به بدن یا سر حریف، گرفتن انگشت دست، سرچنگک و ضربه زدن به کتف و گرفتن گوش، خطا محسوب می‌شود. کشتی گیری که در این دو هفته تمامس حریفان را شکست دهد، برنده مسابقه‌است. در طول برگزاری مسابقه ساز و دهل نیز نواخته می‌شود تا شور و هیجان بیشتری به مسابقه بدهد.

ماه در مه

هنگام تحویل سال افراد خانواده دور سفره و یا مشابه آن هفت سین که با ظرافت و سلیقه خانم خانه چیده شده می‌نشینند و در حالیکه پدر خانواده دعای تحویل می‌خواند منتظر سال نو می‌شوند. در گذشته که امکانات ارتباطی مانند رادیو و تلویزیون نبود با تیراندازی یا گفتن اذان سال جدید را به همه اعلام می‌داشتند. بعد از اینکه سال نو شد کسی (معمولاً بچه‌ها) که به عنوان مادرمه (مارمه) انتخاب شده با مجمعی که در ان قرآن، آیینه، اب، سبزه و شاخه‌های سبز جوان قرار دارد وارد خانه می‌شود چهارگوشه اتاق‌ها را آب می‌پاشد قرآن را کنار سفره هفت سین می‌گذارد و شاخه‌های تازه سبز شده و دارای شکوفه (معمولاً از درخت گوجه سبز) را به این نیت که سال سرسبز و خوش و خرمی برای خانواده باشد، جلوی در اتاق آویزان یا روی طاقچه اتاق می‌گذارد. دراین روز مادر خانه، غذای عید، سبزی پلو با مرغ یا گوشت درست می‌کند. علاوه بر آن بعضی هم غذایی به عنوان خیرات برای اموات می‌برند و بین مردم پخش می‌کنند.

چلیک مارکا

بازیکنان به دو گروه تقسیم می‌شوند. برای بازی دو تکه چوب یا چلیک و و چوب بزرگ یا مارکا نیاز دارند. ابتدا گروه اول، چوب کوچک را روی گودالی قرار می‌دهند سپس با چوب بزرگ به زیر چوب کوچک کی زنند و آن را به طرف بالا پرت می‌کنند. چوب هر یک از بازیکنان که مسافت بیشتری را طی کند، آن گروه برنده می‌شود افراد بازنده باید به برندگان سواری بدهند.

علم گردانی و نخل گردانی

علم گردانی و نخل گردانی از قدیمی‌ترین سنت ایرانی و مازندران است که همه ساله در تمامی مناطق مازندران و آمل انجام می‌شود.

نوروزخوانی

نوروزخوانان معمولاً پانزده روز قبل از فرارسیدن عید نوروز به داخل روستاها می‌آیند وبا خواندن اشعار در مدح امامان وترانه‌های محلی، طلیهعه سال نو را به آن‌ها مژده می‌دهند. نوروز خوانان چند نفر هستند که یک نفر اشعار را می‌خوند، یک نفر ساز می‌زندو ونفر دیگر که به آن کوله کش (بار کش)می‌گویند به در خانه‌های مردم می‌روند ومی خواند:باد بهارون بیمو/نوروز سلطون بیمو/مژده دهید به دوستان /گل به گلستون امد/بهار آمد بهار آمد خوش آمد /علی با ذولفقار آمد خوش آمد، /نوروزتان نوروز دیگر/شمارا سال نو باشد مبارک.صاحب خانه با دادن پول، شیرینی، گردو، تخم مرغونخود وکشمش از آنان پذیرایی می‌کند.

دیگر مراسمها

از دیگر مراسمات می‌توان به خرج دادان امام حسین، سفره ابوالفضل، شب نشینی‌ها، مراسم داندان سری، ولیمه، مراسم بین شهری اشاره کرد.

موسیقی

موسیقی منطقه آمل در قالب مناطق مرکزی شمال ایران بررسی نمود از همین رو تقریباً همه نغماتی در مناطق مرکزی شمال ایران رایج است در این منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد که از مشهورترین آن‌ها نجوا و امیری خوانی و گهره سری و مازندرانی خونش و طالبا است.شهرهای طالبا و امیری و لاره از شعرهایی هستند که با سوز خوانده می‌شود و بر روی شنونده تأثیر خاصی می‌گذارد.نوروز خوانی سنت اصیلی است که اولین منطقه قبل از اسلام در آمل اجرا شد و بعدها به جاهای دیگر مازندران و ایران گسترش یافت و بعد از اسلام این اشعار این نو خاوندن با مدح و منقبت ائمه در هم آویخت و از این شکل قدیمی حیث اشکالی نو یافت.

غذاهای محلی

شکم پر آملی، کتلت، کته آملی، پلو زعفرانی، خورش مرغ ترش، اردک جوجه، سبزی‌پلون، ازخاتون، اسفناج پته از مهمترین غذاهای محلی و ملی آمل هستند.

سوغات

فرش.سفر معرق، منبت، سفال، گلیم، انواع ترشی، برنج و زیتون و ماهی و گردو و گیلاس و مرباجات و شیرنجات محلی و گل و غذاهای محلی از جمله مهمترین سوغاتهای آمل هستند.همچنین غذاهای محلی که بین‌المللی شده و همچنین عسل طبیعی از قله دماوند و لار، سیب، پرتغال، کیوی، گردو، گیلاس صادراتی و نان کوهی، شیرینی‌ها مانند آب دندان، اغوز کناک، ساقه عروس، نان کوهی از جمله سوغات‌های آمل هستند.

موقعیت جغرافیایی آمل

شهر آمل واقع در جلگه مازندران و طرفین رود هراز با بلندای 76 متر از گستره دریا در 52 درجه و 21 دقیقه بلندای شرقی و 26 درجه و 25 دقیقه عرض شمالی و در فاصله 70 کیلومتری غرب ساری، مرکز استان، هجده کیلومتری جنوب دریای مازندران و شش کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و 180 کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد.

صنایع و معادن

صنایع غذایی، صنایع نساجی، صنایع چوپ، صنایع چاپ و انتشارات، صنایع اشیای‌کائوچویی، کاغذ، صنایع غذایی و سنگی و صنایع غیر فلزی معدنی و صنایع چرم سازی از عمده‌ترین صنایع موجود در شهرستان به شمار می‌آیند. برنج، تره‌بار، مرکبات، سیب، گردو، گیلاس، ماهی، مواد غذایی، محصولات و کاغذی و منسوجات و لبنیات، تولیدات برقی، مصالح ساختمانی و صنایع دستی صادرات این منطقه را تشکیل می‌دهند.شهرستان آمل 65% صنعت استان مازندران را در خود جای داده‌است.

کشاورزی و دام داری

کشاورزی، دام‌داری و گردشگری اساس اقتصاد شهرستان آمل را تشکیل ازعمده‌ترین محصولات کشاورزی شهرستان آمل می‌توان‌برنج، مرکبات، سیبب درختی، و تره بار را نام برد. آب کشاورزی این شهرستان از رود هراز تأمین می‌شود.

آب و هوا

آب و هوای شهرستان آمل نظیر سایر نقاط مازندران است؛ در تابستان‌ها گرم و مرطوب و در زمستانها ملایم. حداکثر ریزش باران در ماه آذر و حداقل آن نیز در ماه تیر است.و دارای آب و هوا خاص در مناطق خود می‌باشد.

حادثه‌های تلخ

از جمله حوادثی که منجر به کشتار و ویرانی در آمل گردید می‌توان به حوادث زیر اشاره کرد:

جنگ بین ساسانیان و سلطنت داران ایران در آمل که خندق‌های آمل و شهر آمل به کلی نابود شد.
در شهر نور آمل پشت یک کتاب خطی این مطلب نوشته بود، در نمارستاق آب دریاوک یا دریوک در تنگه کوه طغیان کرد و کوه را پاره کرد که براثر شکستن سد طبیعی دریاوک نمارستاق سیلی مهیب ایجادشد که شهر آمل و روستاهای اطراف آن ویران و در زیر رسوبات منهدم گردید. در قسمت شرقی شهر، زمین نسبتاً مسطحی دیده می‌شود که سابقاً ساختمانهای زیادی داشته و اگر زیر خاک را کاوش کنند آثار خانه‌هایی که از رسوبات رودخانه انباشته شده به‌خوبی مشاهده می‌شود.)) بعضی این سیلاب را در سال 108 هجری می‌دانند ؛ خدا عالم است.

نوشته از سید ابوطالب فرزند علیرضا موسوی شاهاندشتی راجع به ویرانی آمل:

بسم الله تعالی معلوم اهل ایمان و عبرت گیرندگان حوادث زمان باشد که 1223 که از هجرت نبوی (ص) و صلم زلزله‌ای در دارالمرز مازندران الی قم و الی قریب به سبزوار در عصر جمعه دوازدهم تیر ماه قدیم آمده که بعضی معموره را در همان زلزله اول خراب نموده و از اول شب همان روز طبقات زمین بحدی بحرکت درآمده که احدی از وذیع و شریف را مظنه باقی دنیا و مافیا نبوده در اکثر دیار حدود مزبوره معموره نماند زمین را در اکثر جاها زیر ورو نموده اما از برکات ائمه اطهار صلواة الله علیهم اجمعین آدم کم تلف شدند اما مسجدها و منبرها و امامزاده‌ها و حمام‌ها و بازارها و خانه‌ها و پل‌ها و رباط‌ها و قریه هااکثر به زمین فرو رفتند و بالمره خراب شدند که آثاری از ایشان نماند تا عرض سه سال متوالی زلزله می‌آمد. بعد از انقضای سه سال کم کم می‌آمد. مدت دو سال مردم دیار شهر آمل و مازندران کوه نشین بودند. و در حال تحریر سال 1226 باز کم کم می‌آید.

آتش سوزی بزرگی که در دوره جدید در شهر آمل اتفاق افتاد که باعث خرابی زیاد و ویرانی شدید شهر گردید. این آتش سوزی و حریق در سال 1335 هجری قمری واقع شد که ابتدا از نزدیک تکیه نیاکی‌ها شروع شد و بر اثر وزش تند باد همه شهر را فراگرفته و به رودخانه هراز رسید و بر اثر سرایت آتش به مغازه باروت و مهمات و اسلحه فروشی، آن مغازه منفجر گردید و آتش مهیب به آنطرف رودخانه افتاد و بعد به واسطه شدت باد تمامی شهر آمل در گرداب آتش فرو رفت. معروف است که این حریق در فروردین ماه، هنگامی که ساکنین شهر مشغول خوشگذرانی و برگزار کردن مراسم نوروز بودند واقع شد و بخش اعظم شهر به تل خاکستری تبدیل گردید.
بروز بیماری خطرناک طاعون که درسال 1198هجری رخ داد، شهروندان بیشماری رانابود گرداند و شهر به ویرانه‌ای تبدیل گشت.
در سال 1269 هجری بیماری وبا در آمل به جان مردم افتاد و عده‌ای از مردم شهر را از بین برد و دستخوش فنا کرد.
در سال 1336 هجری شمسی بیماری خطرناکی به نام بیماری مشمشه به آمل حمله کرد که افراد زیادی از شهروندان نابود و به دیار باقی شتافتند.
جنگ‌هایی که باعث ویرانی شهر آمل و اطراف آن و سبب از بین رفتن مردمان بیشماری شد که می‌توان به چندین جنگ و لشگر کشی اشاره کرد.

الف) حمله چنگیز خان مغول و فرزندانش به تبرستان که طی آن شهرهای زیادی از جمله آمل ویران گردید ولی دوباره و به‌سرعت بازسازی شد.

ب) حمله امیر مسعود به شهر آمل و جنگ با سادات علوی که این سلسله را منقرض کردند و مازندران و آمل را ضمیمه قلمرو حکومت خود کردند.

ج) حمله سامانیان با اسپهبدان آمل و رویان که ویرانی و کشتار ظالمانه و بیشماری در پی داشت.

د) جنگ امیر تیمور گورکانی با پادشاهان مرعشیان آمل که ویرانی و کشتار ظالمانه و بیشماری در پی داشت و معروف است که از سرهای مردم بی گناه آمل و لاریجان در میر بزرگ مناره‌ای درست کرده و سرانجام سلسله مرعشیان را منقرض و به ترکمنستان تبعید نمود.

هـ) جنگ‌های شاه اسماعیل و شاه عباس صفوی به آمل که طی آن خلق زیادی کشته شدند. ناگفته نماند که در این جنگها شهر و روستا بکلی ویران نشدند، زیرا ساکنین شهر معدودی باقی‌ماندند و دوباره شهر را آباد و به سرعت بازسازی کردند و کشاورزی و بازار را رونق دادند.

و) حمله آقا محمد خان قاجار به لاریجان و آمل که چندین ماه به طول انجامید و سرانجام با حمله آقا محمد خان قاجار و حمله محمد قلی خان مردم بی گناه لاریجان و آمل را کشتند و شهر را ویران کردند

حمل و نقل

جاده
راه باستانی بخشی از راه هراز در حوالی وانا است که آثار باستانی مربوط به راه قدیم ری به آمل در آن مشهود است همچنین قطار راه اصلی ایران که شمال را به مناطق دیگر در جنگ جهانی وصل می‌کرد از این شهر بوده و بعدها به زودی از بین رفت و به جای آن راه ورسک ساخته شد.راه شهری آمل که دارای بیشترین بلوار و بزرگراه‌های مازندران است. جاده جاده بین‌المللی هراز یکی از مهمترین جاده‌های ایران بیشترین وسعتش را آمل دارا است که شهرهای دیگر را به شمال ایران پیوندمی دهد.همچنین جاده‌های کناری مانند آمل-بابل، آمل-محمود آباد(جاده ساحلی)، آمل-فریدونکنار و آمل-نور می‌توان اشاره کرد.

فرودگاه

فرودگاه امداد‎ فرودگاه امداد آمل، نام فرودگاهی در آمل است، این فرودگاه به عنوان اولین پایگاه امداد نجات ایران با یک فروند هلیکوپتر آغاز به کار کرد و در حال به دو فروند هلیکوپتر افزایش یافته‌است.

راه آهن
قطار سریع یا منو ریل شمال (تهران-آمل) که در سال 90 به تصویب ملی رسید در حال ساخت است و تا سال 99 به اتمام می‌رسد.

کوه‌ها
رود هراز

قله دماوند
قله امامزاده قاسم
سیاه کوه
آسمان کوه لار
کوه دال کمر
کوه کاعون
کوه شیخ کر
ارتفاعات ییلاقات لاریجان
رود هراز
کوه کرنا
کوه خرسنگ
دوکوهک
کوه کاعون
کوه کهرود
کوه‌های امیری
کوه‌های لاسم
کوه‌های خلنو، توچال و کلون بسته، آمل
کوه‌های لار
قله دو قلو
پاشوره
قله امامزاده قاسم

از کوه‌های مهم هستند.
دانشگاه و مراکز آموزشی

آمل در زمان قدیم دارای هفتاد مراکز علمی بوده و تنها شهر دارای بیشترین دانشگاه قدیم یا همان نظامیه بوده‌است.

دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم وتحقیقات آیت‌الله آملی
دانشگاه شمال
دانشگاه فذا
دانشگاه پزشکی
دانشگاه سبز
دانشگاه آمل، آمل
دانشگاه سمنگان آمل
دانشگاه پیام نور آمل
دانشکده توحید آمل
دانشکده علوم قرآنی
دانشکده پرستاری مامایی
دانشکده دام پزشکی آمل
دانشگاه پاستور شمال کشور
دانشگاه هراز

تندیس واقعه حماسه (1360) آمل در میدان هزار سنگر

مدارس

مدرسه امام خمینی آمل یکی از مهم‌ترین مدرسه‌ها و قدیمی‌ترین مدارس ایران است که معماری آن به دست المانی‌ها ساخته شده‌است.از جمله مدارس‌های قدیمی می‌توان به مدرسه‌های قدیمی در آمل قدیم(بازارچه) یا پایین بازار و کاخ چایی که بعدها به مدرسه تبدیل شد و مدارس هوشمند فعلی و مجهز اشاره کرد.

ورزش

آمل از شهرهای ورزشی و مشهور است که سنت ورزشی آن والیبال، کشتی، بسکتبال و بدمینتون و رزمی است. اما هر ساله ورزش‌های فوتسال، تنیس، اسکواش، پینت بال، اتوموبیل‌رانی و شطرنج در سطح کشور و منطقه مقام آور می‌باشد. باشگاه والیبال کاله مازندران و باشگاه بسکتبال کاله مازندران و شهرداری آمل معروفترین تیم ورزشی این شهر است.از نظر امکانات ورزشی آمل برترین شهر مازندران است.همچنین تیم والیبال مازندران در لیگ پاسارگارد قهرمان شد و تیم به مرحله بین‌المللی رسید و تمام تیم هارا بدون شکست، شکست داد و در آن تیم چند آملی حضور داشتند.

موزه‌ها
موزه تاریخ آمل

موزه تاریخ آمل درسه طبقه وشامل گالری‌های آثار باستان شناسی، مردم شناسی واسناد تاریخی استان مازندران است. گالری بخش اشیا مردم شناسی موزه آمل نمونه‌ای ازبافته‌های محلی شامل جاجیم، گگلیم و نیز ظروف چوبی، ظروف مسی مانند آفتابه لگن، کاسه، سینی ودهها اثر دیگر را در خود جمع آورده‌است.دربخش اسناد تاریخی این موزه، اسنادی از گزارش‌های ادارای دوران‌های مختلف از جمله در مورد زلزله وآتش سوزی آمل مربوط به سال‌های 1335 و1336 و نیز دست نوشته‌های شاهان دوره قاجار ومکاتبات اداری دربارقاجاریه با رؤسای حاکمان این شهرستان به چشم می‌خورد.قدیمی‌ترین دست نوشته‌های اسناد تاریخی موزه صورت اسامی علما درآمل در سال 1286 هجری قمری است.اما دربخش باستان شناسی که این بخش را از دیگر قسمت‌های موزه متمایزکرده وجود اشیاء با ارزش تاریخی است که قدمت تعدادی از این آثار به بیش از سه هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد.بخش باستان شناسی موزه تاریخ آمل آثاری همچون سفال، فلز، سنگ وشیشه که به جای مانده از دوران پیش از تاریخ تا زمان قاجار درمحدوده شمال کشورونیز معرفی اشیای سفالینه از سایراستانهای کشور وفرهنگهای تاثیرگذار وتاثیرپذیرمنطقه شمال کشوراست، چشم هر بیننه‌ای را به خود جذب می‌کند.درموزه آمل یکی از بخش‌های جالب توجه که بازدیدکنندگان ومحققان تاریخی را برای دقایقی بیشترکنارخود نگه می‌دارد، ویترین‌های سکه‌ها است.موزه تارخ آمل از وجود سکه‌ها که تاریخ مصوری از خط، آداب ورسوم کهن، آرایش صورت ونوع پوشش شاهان را نشان می‌دهد، بی بهره نمانده وسکه‌های مربوط به دوره‌های هخامنشی، اسکندر، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان ودوره‌های اسلامی تا قاجار را در خود جای داده‌است. آثاربه دست آمده ازکاوش‌های علمی باستان شناسان آملی در سال 1388 درمحوطه باستانی ‘ قلعه کش’ آمل که مربوط به دوره مفرغ وآهن هست نیز در موزه تاریخ آمل به نمایش گذاشته شده‌است.موزه تاریخ آمل در خیابان امام رضا(ع) ودروسط دوپل معلق و12چشمه که از آثار باارزش تاریخی این شهرستان محسوب می‌شود، قراردارد.این ساختمان درسال 1315 به عنوان اداره مالیه شهرستان آمل بنا شده وسال 1387 با کاربری فرهنگی در اختیار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری مازندران قرارگرفته وپس ازمرمت واحیا بهمن ماه سال گذشته افتتاح شد.

موزه شهدا

موزه شهدا آمل در مقبره تاریخی میر بزرگ مرعشی در آمل ساکن است که در دو طبقه مجهز است، آثار به جا مانده از شهدا وصیت نامه و کروکی‌ها و نقشه‌های مهم هشت سال دفاع مقدس و… دراین مکان برای بازدید قرار دارد.

ورزشگاه و مجموعه‌ها

مجموعه مرعش، بزرگترین و مدرنترین مجموعه ورزشی سرپوشیده شمال کشور- مجموعه پیامبر اعظم-نشاط-مجموعه ورزشی آدمرس-ورزشگاه چمران-ورزشگاه‌های شهرک‌های آمل-ورزشگاه و سالن شهید حسن نژاده-ورزشگاه چهل شهید-پارک و سالن بانوان غـدیر-حجاب-سالن‌های بلیارد و بولینگپ-یست اسکیت و چند ده ورزشگاه و مجموعه دیگرو دوازده مجموعه ورزشی خوصوصی، این ورزشگاها از ورزشگاه‌های رسمی آمل هستند.
ارتباط‌های بین‌المللی
گمرک
آمل در زمان قدیم بندرگاه بزرگی بوده‌است که این بندرگاه تجارتگاه عظیم شمال ایران بود، در گذشت زمان این بندر تبدیل به شهر محمود آباد شد، و در حال حاضر گمرک آمل به صورت بخش سرخرود که گمرک آمل است انجام می‌شود، گمرک مرکزی در شهر آمل قرار دارد و صادرات محصولات آمل در مرزهای آبی و زمینی و هوایی در شهرهای دیگر زیر نظر آمل انجام می‌شود