در پهنه پر طراوت کوهپایه های توچال و دره سرسبز دربند, بخش دل انگیزی از شمال شهر تهران شکل می گیرد که مجموعه سعدآباد با یک میلیون و صد هزارمترمربع وسعت دراین گستره غنوده است.
سعدآباد که از شمال با کوههای البرز,از مشرق با گلابدره, از مغرب با ولنجک و از جنوب با تجریش همسایگی دارد, در زمان قاجار, محل استقرار و سکونت تابستانی شاهان این سلسله بوده است.پس از کودتای 1299, در وسعتی تازه و الحاق باغ های مختلف, به اقامتگاه تابستانی رضاخان اختصاص یافته,کاخ و کوشک هایی به مناسبت و ضرورت های گوناگون در جای جای این پهنهء برتافته از درختان کهن و سپیدار و سرو, به فاصله ای از بازمانده بناهای قاجار سر برآورده که طی سالیان به چهارده کاخ کوچک و بزرگ, هرکدام به سبک و شیوه ای در معماری رسیده است.
حاج آقا رضا رفیع در خاطرات خود می نویسد:” من سعدآباد را از ابوالفتح سردار اعظم- پسر بانو عظمی خواهر ظلل السلطان به مبلغ چهارصد هزارتومان با مهر حاج آقا نورا… و کلباسی برای رضاخان سردار سپه خریداری کردم.
سعدآباد که من آن موقع خریداری کردم به این بزرگی نبود و وسعت آن هشت هزار متر کنار رودخانه با عمارت حالیه ملکه مادر بود.
البته بعد از خریداری سعدآباد از سردار اعظم, تپه علی خان والی را از پدر سرتیپ والی به مبلغ هفت هزار تومان خریداری نمودم و این تپه همان تپه ای است که کاخ شهوند را رضا خان بر روی آن بنا کرد و مادر شاهپور عبدالرضا(عصمت دولتشاهی)در آن کاخ می نشست.
از باغ هایی که اراضی آنها داخل اراضی سعدآباد شد,باغ آقامحمد جواد گنجه ای است که جزء جعفرآباد بود, از باغ امام جمعه هم مقدار زیادی داخل باغ سعدآباد شد و خانه های جنوبی سعدآباد که مربوط به دوره قاجار بود از نصیرالدوله خریداری گردید و در زمان پهلوی اول به عنوان سربازخانه سعدآباد مورد استفاده قرار می گرفت.سپس باغ های دیگری در اطراف سعدآباد از جمله باغ های سالار جنگ, سپهبد امان ا… میرزا, مستوفی الممالک,شکرا… قوام الدوله, همدم السلطنه خواهر مستوفی و محمود بدر(به فتح باء و کسر دال)خریداری و جزو سعدآباد گردید.رضاشاه درآن زمان در میان درختان چنار سعدآباد چادری می زد و گاهی هم زیر آن پذیرایی می کرد.
در زمان پهلوی اول, سراسر باغ سعدآباد از رودخانهء دربند مشروب می شد.رضاشاه آب رودخانهء دربند را خریداری کرد و به آبیاری این باغ اختصاص داد ولی پهلوی دوم دوازده ساعت از آب رودخانه را به رعایا بخشید
و چون آب این رودخانه برای آبیاری سعدآباد کافی نبود از دوازده رشته قنات های قدیمی و جدیدالاحداث استفاده گردید.
قناتهای باغ سعدآباد
1- هراش آب (به فتح هاء).
2- قنات قوام الدوله.
3- قنات کاخ سنگی
4- قـــــات جعــــفرآبـــاد.
5- قـــنات آب نـما.
6- قنات کاخ سفید.
7 و8-قنات های دفتر مخصوص
.9- قنات جوادیه.
10- قنات گلخانه
11 – قنات کاخ شمس.
12- قنات خوابگاه
درهای باغ سعدآباد
1- در نظامیه که رضاشاه بیشتر از این در وارد سعدآباد می شد.
2- در زعفرانیه
3- در خیابان دربند که محمدرضا شاه بیشتر از این در وارد کاخ می شد.
4- در میدان دربند
5و6- دو در در جعفرآباد
7- در رودخانه
8- در کاخ سفید
کاخ های سعدآباد
هیجده کاخ کوچک و بزرگ از دوره های قاجاریه و پهلوی در سعدآباد وجود دارند که چون در نظر است در شماره های آینده این نشریه , درباره هر یک از آنها به صورت مشروح , مطالبی آورده شود در این شماره فقط به ذکر نام آنها بسنده می کنیم .
1- کاخ احمدشاهی (در اختیار بسیج خواهران) .
2- کاخ شهوند (کاخ موزه سبز فعلی) .
3- کاخ سفید (کاخ موزه ملت).
4- کاخ اختصاصی (موزه تاریخ طبیعی سابق در حال حاضر در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری) .
5- کاخ اسود (سیاه) موزه هنرهای زیبا فعلی .
6- کاخ شمس (موزه مردم شناسی) .
7- کاخ اشرف (موزه ظروف سابق) .
8- کاخ غلامرضا (ساختمان تبصره 36) .
9- کاخ ملکه مادر (ســــاختمان جمهوری) .
10- کاخ احمدرضا (در اختیار نهاد) .
11- ساختمان عبدالرضا (امور اداری سعدآباد) .
12- کاخ بهمن پهلوی پسر غلامرضا (مرکز آموزش) .
13- کاخ شهرام پسر اشرف (موزه نظامی) .
14- کاخ فریده دیبا (در اختیار نهاد) .
15و 16- کاخهای قدیم و جدید ولیعهد رضا پهلوی (موزه بهزاد و دفینه).
17- کاخ فرحناز و علیرضا فرزندان محمدرضا شاه( موزه خط و کتابت میرعماد).
18- کاخ لیلا (موزه آبکار)
علاوه بر کاخ های مذکور و چندین ساختمان قدیمی دیگر , تاسیسات و امکانات دیگری همچون : سالن های مرغداری و گاوداری , موزستان و گلخانه های گوناگون , استخرهای مختلف , چشمه سارها , زمین های تنیس و سالن بولینگ , سینما و آمفی تئاتر روباز در این مجموعه 110 هکتاری وجود دارند
تلفنهای اصلی :
تلفن : 22285017 – 9-22282031
دورنگار: 22282079
